بحران در مدیریت شهری

اشکان نظام‌آبادی- تهران دیگر ظرفیت بارگذاری جمعیت و ساختمان جدیدی را ندارد. این هشدار سال‌هاست که توسط مسوولان و رسانه‌ها به گوش می‌رسد اما باز هم با توسعه ساخت‌وساز، گستره شهری در حال افزایش است؛ گستره‌ای که از ساختمان‌های بلند اشباع شده و از استاندارد‌ها و ضوابط شهرسازی فاصله گرفته است.
در ۱۰۰ سال گذشته جمعیت کشور هشت برابر اما جمعیت شهر تهران، ۵۰ برابر شده و بارگذاری عظیمی در تهران اتفاق افتاده است؛ این واقعیت تکان‌دهنده از عمق ماجرا حکایت می‌کند.
به موازات مدل توسعه فعلی شهر تهران در افزایش بی‌رویه صدور پروانه‌های ساختمانی، تراکم جمعیت نیز با جایگزینی «ساختمان‌های چندطبقه» به جای املاک «کلنگی» در حد استاندارد بالاتر رفته است. این رویه غیرکارشناسی در عرض چند سال جمعیت تهران را به بالای ۱۰ میلیون نفر رسانده است. بررسی‌های «جهان‌صنعت» نشان می‌دهد که مدل شهرسازی تهران با سرعت زیادی به سمت صدور پروانه‌های ساختمانی در مناطق «متراکم» شهری میل می‌کند.
ابعاد این معضل که در گفتار عباس آخوندی، وزیر راه‌وشهرسازی به «رواج سوداگری» در مدیریت شهری معروف شده به اندازه‌ای وسیع است که به محلی برای اختلاف دولت و شهرداری تهران با مقیاسی سیاسی تبدیل شده است.
دو عامل «افزایش جمعیت» و «صدور بی‌رویه تراکم» در ابعاد بالای پنج طبقه در مناطق پرجمعیت تهران در برخی از این مناطق شرایط را تا مرز «انفجار جمعیت» بحرانی کرده است.
مدت‌هاست که کارشناسان در مورد مشکلات شهرسازی و مدل توسعه در تهران هشدار می‌دهند اما درآمد نجومی فروش تراکم جلودار مدیریت شهری نیست؛ درآمدی که «قدرت مالی» شهرداری‌ها را حتی از وزارتخانه‌ها بالاتر برده است. براساس گزارش‌های رسمی در حال حاضر در شهر تهران ۷۴۵ ساختمان بیش از ۱۲ طبقه وجود دارد که نیمی از آنها در دهه ۸۰ به بعد ساخته شده و هیچ مشخصاتی از ۲۳۱ ساختمان وجود ندارد.
براساس نتایج مطالعات شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور با مجموع آپارتمان‌‌های موجود شهر تهران شامل ساختمان‌های مسکونی در حال مصرف و مجتمع‌‌هایی که تا پایان سال ۹۳ برای احداث آنها پروانه ساخت احداث شده است، هم‌‌اکنون ظرفیت «جمعیت‌‌پذیری» پایتخت به ۱۱ میلیون و دو هزار و ۶۱۱ نفر رسیده است.
سبقت مناطق متراکم در صدور پروانه
اطلاعات موجود در پایگاه اینترنتی شهرداری تهران نشان می‌دهد که صدور پروانه‌های ساختمانی در مناطق۷، ۸، ۱۰، ۱۳، ۱۴، ۱۵ و ۱۷ که از پرتراکم‌ترین شهرهای تهران محسوب می‌شوند، نسبت به سایر مناطق بیشتر بوده است؛ این آمار زمانی فاجعه‌آمیز می‌شود که آمار پروانه‌های صادر شده برای ساختمان‌های پنج طبقه و بیشتر نیز در این مناطق بالاتر بوده است.
به گزارش «جهان‌صنعت»، آمار موجود در پایگاه اینترنتی شهرداری تهران نشان می‌دهد که در منطقه ۸ (نارمک، رسالت، مجیدیه) در سال ۹۳ بالغ بر ۹۱۶ مورد پروانه ساختمانی بالاتر از پنج طبقه صادر شده است. در همین حال برای منطقه ۱۹ که از لحاظ مساحت وسعت بیشتری نسبت به این منطقه دارد تنها ۲۶۷ پروانه صادر شده است. این آمار نشان می‌دهد که صدور پروانه‌های ساختمانی در تهران به سمت مناطق «متراکم‌تر» میل می‌کند.
براساس گزارش مرکز آمار نیز در سال در این سال ۱۰۱۸۵ مورد پروانه ساختمانی توسط شهرداری تهران صادر شده است که ۵/۹۹ درصد آن مربوط به احداث ساختمان و ۵/۰ درصد مربوط به افزایش بنا بوده است. این تعداد پروانـه احـداث سـاختمان (پروانه ساختمان و تخریب و نوسازی) صادرشده حدود ۸/۴ درصد از کل پروانه‌های احداث ساختمان صادر شده از سوی شهرداری‌های کشور را تشکیل می‌دهد که رقم قابل توجهی است.
نیاز به تغییر نگرش
جلوگیری از گسترش این معضل نیازمند تغییر نگرش در ابعاد مدیریتی است. معاونت معماری و شهرسازی از سال ۱۳۸۶ شهرداری را مکلف کرد ضوابط بلندمرتبه‌سازی را با تاکید بر ایمنی ارائه کند تا براساس آن ضوابط محل قرارگیری ساختمان‌های بلندمرتبه و مشخصاتی که باید داشته باشند- که در مقررات ملی و کنترل ساختمان پیش‌بینی نشده بود- آماده شود اما این کار تا امروز انجام نشده است.
به گفته شکرچی‌زاده، معاون وزیر راه‌وشهرسازی «در اردیبهشت‌ سال ۱۳۹۲، یعنی درست قبل از آنکه دولت یازدهم روی کار آید، شورای‌عالی شهرسازی و معماری وقت مصوبه‌ای را به تصویب می‌رساند که براساس آن دو طبقه به ظرفیت شهر تهران اضافه می‌کند». شانس تهران در این بود که در دولت یازدهم تلاش شد این مصوبه اجرایی نشود. از سوی دیگر در دولت فعلی مجوزهای ساختمان‌های بلندمرتبه تقریبا متوقف شده اما پروژه‌هایی که از قبل مانده بودند، در این مدت ساخته شدند. در این شرایط ضوابط شهرسازی باید با کمک شورا و شورای عالی شهرسازی و معماری تدوین و ارائه شود تا در هر نقطه از شهر برج‌سازی نشود.