17 - 04 - 2017
بلندپروازی‌های یک دیکتاتور
از زمان مصطفی کمال آتاتورک، پدر ترکیه مدرن، هیچ چهره دیگری به اندازه رجب طیب اردوغان، تا این حد بر آن کشور مسلط نبوده است. تسلط مطلق این رییس‌جمهور بر ترکیه، سال گذشته با یک کودتای ناکام به چالش کشیده شد اما اردوغان کمتر از ۱۲ ساعت بعد از وقوع کودتا نه تنها به کاخ ریاست‌جمهوری برگشت، بلکه در جایگاه و قدرتی بیش از گذشته است. از نظر حامیانش، او اقتصاد ترکیه را شکوفا کرده و به نظر منتقدانش، رهبری اقتدارگراست که تاب نقد را ندارد و هرکس با او مخالفت کند به شکلی خشن خاموش می‌شود. این مخالفان از یک جوان ۱۶ ساله که به اتهام توهین به اردوغان دستگیر شد تا ملکه زیبایی سابق ترکیه که به خاطر اشتراک گذاشتن یک شعر انتقادی از رهبر ترکیه به دردسرافتاد، تنوع دارند.
اردوغان؛ از شهرداری تا ریاست‌جمهوری
رجب طیب اردوغان دوازدهمین رییس‌جمهور ترکیه، اصالتا گرجستانی و از مهاجران است. فعالیت سیاسی او به عنوان یک مقام رسمی، از سال ۱۹۹۴ با پیروزی در انتخابات شهرداری‌ها در استانبول آغاز شد. پیش از این، وی در یکی از احزاب وفادار به نجم‌الدین اربکان در سطح اتحادیه‌های دانشجویی فعالیت می‌کرد.
اردوغان از سال ۱۹۹۴ رسما شهردار استانبول شد و تحولات بزرگی در زیرساخت‌های این شهر از جمله حوزه حمل‌و‌نقل و محیط‌زیست ایجاد کرد. سه سال بعد پس از تصمیم دادگاه قانون اساسی ترکیه مبنی بر انحلال حزب رفاه ترکیه (وابسته به نجم‌الدین اربکان)، اردوغان در تجمعی اعتراضی هواداران این حزب شعری خواند که براساس قوانین ترکیه، دعوت به خشونت و ترویج نفرت مذهبی تشخیص داده شد و شهردار استانبول به ۱۰ ماه زندان محکوم شد. هرچند بیش از چهار ماه (در اواسط سال ۱۹۹۹) در زندان نماند اما همین محکومیت سبب شد از سمت شهرداری عزل و از شرکت در انتخابات پارلمانی هم محروم شود.
اما اردوغان رگه‌های قدرت‌طلبی را همان موقع هم در خود داشت و بیش از سه سال از صحنه سیاست دور نماند. سال ۲۰۰۱ حزب عدالت و توسعه را تاسیس کرد و یک سال بعد در انتخابات پارلمانی، به پیروزی چشمگیری دست یافت اما به دلیل همان محکومیت قبلی، امکان نخست‌وزیری نداشت. بنابراین عبدالله گل نخست‌وزیر ترکیه شد. یک سال بعد هم به دلیل تخلفات انتخاباتی، هیات عالی انتخابات ترکیه، ضمن ابطال انتخابات قبلی، انتخابات مجدد برگزار کرد و آن زمان بود که با اصلاح قانون، رهبران حزب معترض حزب جمهوری خلق، امکان حضور در انتخابات را یافتند و این گونه پس از پیروزی دوباره حزب عدالت و توسعه، اردوغان به نخست‌وزیری رسید و تا ۱۱ سال در همین پست ماند.
اردوغان که ۶۳ سال دارد، در سال ۲۰۰۲ و یک سال بعد از تشکیل حزب عدالت و توسعه به قدرت رسید. او برای ۱۱ سال نخست‌وزیر ترکیه بود تا اینکه در سال ۲۰۱۴ اولین رییس‌جمهور در ترکیه شد که توسط مردم و در جریان یک انتخابات سراسری برگزیده می‌شد. وی به خاطر تمایلش به ایجاد قدرت‌های اجرایی برای پست ریاست‌جمهوری شناخته می‌شود، قدرت‌هایی که در پایان دوره نخست‌وزیری‌اش- که در طی آن نقش اجرایی پررنگ‌تر است- آنها را واگذار کرد، حالا می‌خواهد در مقام جدید احیا کند. در حالی که حزب عدالت و توسعه در ترکیه طرفدارانی پروپاقرص بین محافظه‌کاران و مسلمانان دارد، سرکوب مخالفان باعث اعتراض جامعه جهانی شده است. بارها دیده شده که روزنامه‌نگاران ترک مورد بازجویی قرار گرفته و محاکمه شده‌اند. یا روزنامه‌نگاران خارجی مورد آزار و اذیت قرار گرفته و از کشور اخراج شده‌اند.
روش‌های اقتدارگرایانه اردوغان محدود به مرزهای ترکیه نمی‌شود. بادیگاردهای او اصحاب رسانه‌ها را در آمریکا مورد آزار قرار دادند و یک طنزپرداز آلمانی در کشور خود به اتهام توهین به رییس‌جمهور ترکیه در تلویزیون مورد تفحص قرار گرفت.
در ماه ژوئن سال ۲۰۱۵، حزب عدالت و توسعه در نظرسنجی‌ها سقوط کرد و موفق به تشکیل ائتلاف نشد اما در نوامبر همان سال بود که بازگشتی مقتدرانه داشت و با کسب ۴۹ درصد آرا قدرت را در دست گرفت، آن‌هم در حالی که همه حواس متوجه پایان آتش‌بس با گروه مسلح کرد «پ‌ک‌ک» بود.
به چالش کشیدن ارتش
درطی دهه‌های پیش از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، ارتش ترکیه چهار بار در سیاست دخالت مستقیم کرد تا جلوی نفوذ اسلام‌گرایان را بگیرد اما رجب طیب اردوغان سال‌هاست که به شکل علنی سیاست را با اسلام پیوند داده است. وقتی که او در ۱۹۹۴ شهردار استانبول شد، خود را به عنوان نماینده حزب اسلامی رفاه معرفی کرد.در سال ۱۹۹۹ به خاطر تحریک احساسات مذهبی و خواندن شعری ملی‌گرایانه که در آن مصرع‌هایی مثل «مساجد سنگرهای ماست، مناره‌ها کلاه‌خودهایمان؛ مناره‌ها سرنیزه‌های ماست، مومنان سربازان‌مان» برای چهارماه به زندان فرستاده شد. شاید به همین دلیل وقتی که در سال ۲۰۰۲ به عنوان رهبر حزب عدالت و توسعه به مقام نخست‌وزیری رسید، از برتری ملت به ارتش گفت.در سال ۲۰۱۳ او با وارد کردن اتهام به سران ارتش که به ادعای او می‌خواستند با کودتا سرنگونش کنند ارتش را غافلگیر کرد. این ماجرا که به ارگنکون مشهور شد با نقض اتهام تلاش برای کودتا از متهمان به پایان رسید. منتقدان اردوغان را متهم کرده‌اند که از قوه قضاییه برای خاموش کردن مخالفان سیاسی استفاده کرده و گزارش‌هایی هم موجود است از اتهامات ساختگی. اما طرفداران اردوغان او را به خاطر درآمدن جلوی ارتش ستایش می‌کنند، به خصوص اینکه ارتشی‌ها از زمان آتاتورک خودشان را همیشه حامیان ملت دانسته‌اند.
اعتراضات پارک گزی
اردوغان همچنین از قدرت حکومت مرکزی برای درهم شکستن تحصن‌های استانبول در ماه ژوئن سال ۲۰۱۳ استفاده کرد، وقایعی که در پارک گزی، منطقه‌ای سبز در احاطه ساختمان‌های بلند، متمرکز شده بودند. خیلی زود اعتراضات به شهرهای دیگر کشید و سکولارهای ترک که از سیاست‌های اسلام‌گرایانه حزب عدالت و توسعه ناراضی بودند را جذب خود کرد.
رسوایی افشای یک پرونده فساد اقتصادی در دسامبر ۲۰۱۳ به چند بازداشت، از جمله پسران سه وزیر کابینه انجامید. اردوغان از هیچ فرصتی برای اعلام نارضایتی‌اش از مخالفان مقیم خارج فروگذار نکرده است. به طور مشخص حمله‌های او متوجه مدافعان روحانی مذهبی فتح‌الله گولن است که یار قدیمی خودش بود و بعد به رقیبش بدل شد و در تبعیدی ناخواسته به آمریکا رفت. آقای اردوغان همچنین به شبکه‌های اجتماعی حمله کرده و قول داده که «شر توئیتر را کم کند.»
احیای ارزش‌های اسلامی
اردوغان منکر این است که قصد دارد ارزش‌های اسلامی را بر جامعه حکمفرما کند و ادعا می‌کند همچنان به اصول سکولاریزم پایبند است، اما در عین حال او مدافع جناح راست ترکیه هم هست که عقاید مذهبی‌شان را به صراحت بیان می‌کنند.
سرنخ دادن‌های مذهبی از این دست به خصوص در مناطق دورافتاده، روستاها و شهرهای کوچک آنتالیا که به طور سنتی پایگاه مردمی حزب عدالت و توسعه بوده بازخورد خوبی دارد، تا این حد که بعضی از طرفدارانش با استفاده از ادبیات امپراتوری عثمانی به اردوغان لقب سلطان داده‌اند.در اکتبر ۲۰۱۳ ترکیه قانون منع حجاب در اماکن و سازمان‌های دولتی (منهای بخش‌های مربوط به سیستم قضایی، ارتش و پلیس) را که قدمتی طولانی داشت، برداشت. منتقدان یادآور می‌شوند که اردوغان حتی قصد داشت رابطه جنسی خارج از ازدواج را به عنوان جرم تعریف کند که موفق نشد. برنامه دیگری که در آن موفق نشد ایجاد مناطقی بود که در آنها مصرف الکل ممنوع باشد. هر دو مورد از گرایش‌های مذهبی رییس‌جمهور ترکیه حکایت دارند.
قصردوستی
مخالفان سیاسی اردوغان کاخ ریاست‌جمهوری تازه او را سمبل تمایلات تمامیت‌خواهانه او دانسته‌اند. این قصر هزار اتاقه که بر فراز تپه‌ای در حومه آنکارا خرامیده به آق سرای (کاخ سفید) شهرت دارد هم از کاخ سفید آمریکا بزرگ‌تر است و هم از کرملین مسکو. بودجه‌ای که صرف ساختش شده حتی از بودجه پیش‌بینی شده اولیه که معادل ۶۱۵ میلیون دلار بود هم فراتر رفته است.
بیشتر این ریخت و پاش‌ها را اردوغان مدیون ثبات اقتصادی ترکیه طی یک دهه گذشته و رشد ۵/۴ درصدی آن بوده است. ترکیه به موتور قدرتمند تولید و صادرات تبدیل شد و حزب عدالت و توسعه تورم را مهار کرد، تورمی که در دهه ۱۹۹۰ به بالای صددرصد رسیده بود. اما از سال ۲۰۱۴ رشد اقتصادی کاهش یافت و به ۹/۲ درصد رسید و این در حالی بود که نرخ بیکاری به ۱۰ درصد رسیده بود.از نظر سیاست‌های بین‌المللی او به تندی اسراییل را که سابقا یکی از مهم‌ترین شرکای ترکیه بود بر سر رفتارشان با فلسطینی‌ها محکوم کرده است. اگرچه بعدها واکنش‌اش را تعدیل کرد اما همان تندی اولیه به محبوبیت او بین مسلمان نه فقط ترکیه بلکه سرتاسر خاورمیانه افزود. با اینکه او نیروهای نظامی مخالف بشار اسد را حمایت کرده است اما وقتی کردهای سوریه برای مقابله علیه اسد از او کمک خواستند خواسته‌شان رد شد. خود این سیاست باعث شد تا چشم‌انداز مذاکرات صلح او با کردهای ترکیه در جنوب شرق این کشور چشم‌اندازی تیره پیدا کند.
قهر و آشتی با پوتین
جت‌های ۱۶-F ترکیه ۲۴ نوامبر ۲۰۱۵، یک هواپیمای سوخوی ۲۴ روسیه را در نزدیکی مرز سوریه و ترکیه سرنگون کردند. یک خلبان این جنگنده کشته شد و خلبان دوم در عملیات ۱۲ ساعته‌ای با حضور نیروهای یگان ویژه روسیه نجات داده شد.
بعد از این اتفاق جنگ لفظی شدیدی بین دو طرف رخ داد و کار به تعلیق تورهای گردشگری روس‌ها به ترکیه و محدویت‌های تجاری کالاهای ترکی در روسیه منجر شد اما در ژوئن ۲۰۱۶ پس از تماس تلفنی آقای اردوغان و عذرخواهی بابت سرنگون شدن هواپیمای روسی روابط دو کشور به شرایط عادی بازگشت.
کودتای نافرجام
در نیمه ژوئیه یگان‌هایی از ارتش ترکیه وارد خیابان‌های آنکارا و استانبول شدند. اردوغان که برای تعطیلات به سواحل مرمره رفته بود موفق شد از طریق پیامی تلویزیونی طرفدارانش را به خیابان بکشاند و کودتا را شکست دهد.
چندین نفر از مردم و نیروهای امنیتی در جریان کودتای نافرجام کشته شدند. شکست این کودتا با گسترده‌ترین سرکوب‌ها در تاریخ معاصر ترکیه همراه شد. بیش از ۱۲۵ هزار نفر از کار برکنار یا تعلیق و حدود ۴۰ هزار نفر بازداشت شدند. بسیاری از بازداشت‌شدگان به ارتباط با جنبش فتح‌الله گولن متهم شدند. دولت ترکیه آقای گولن، شخصیت مذهبی مخالف آقای اردوغان و ساکن آمریکا را عامل کودتا می‌داند؛ هر چند که او این اتهام را رد می‌کند.
از مذاکره تا تقابل مستقیم با کردها
یکی از دستاوردهای مهم اردوغان مذاکره با پ‌ک‌ک و برقراری آتش‌بس پس از سال‌ها جنگ خونین بین طرفین بود. اما پس از قدرت‌گیری مجدد حزبش درگیری‌ها با پ‌ک‌ک شدت بی‌سابقه‌ای یافت. تعدادی از شهرهای کردنشین به شدت تخریب شدند و از سویی دیگر بمب‌گذاری‌هایی در مراکز کردنشین و استانبول رخ داد. در ادامه تنش‌ها صلاح‌الدین دمیرتاش و فیگن یوکسک‌داغ به همراه ۱۰ نفر از نمایندگان پارلمانی حزب دموکراتیک خلق‌ها دستگیر شدند. برخی از ناظران این اقدامات را برای جلب رای موافق ناسیونالیست‌های ترک در رفراندوم قانون اساسی می‌دانند.
بازی با کلمه نازی
با نزدیک شدن انتخابات تعدادی از اعضای حزب عدالت و توسعه و وزرای قبلی و فعلی ترکیه راهی اروپا شدند تا رای ترک‌های مقیم اروپا را جلب کنند، موضوعی که به تنش‌های شدیدی بین ترکیه و اروپا منجر شد. پس از جلوگیری از سخنرانی طرفداران تغییر قانون اساسی، اردوغان به شدت به دولت‌های آلمان و هلند حمله کرد و آنها را بازمانده‌ها و پس‌مانده‌های نازی‌ها خواند. اما به نظر می‌رسد اردوغان با سر دادن این شعارهای پوپولیستی در پی جذب رای ترک‌های مقیم کشورهای اروپایی است که چندان دل خوشی از دولت‌های کشورهایی که در آنها زندگی می‌کنند، ندارند و همچنان پیوندهای محکمی با ارزش‌های دینی و ملی کشورشان دارند.
ترکیه و اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا طی ماه‌های اخیر با در پیش گرفتن سیاست‌هایی نظیر لغو میتینگ‌های تبلیغاتی مقامات ترکیه برای رفراندوم قانون اساسی این کشور و انتشار بیانیه‌هایی مخالفت خود را با تغییر شرایط سیاسی در ترکیه به روشنی نشان داده است. تلاش دولت ترکیه برای تغییر قانون اساسی صرفا مناسبات و معادلات سیاسی در این کشور را تغییر نمی‌دهد، رابطه آنکارا و اتحادیه اروپا هم به شدت از آن تاثیر می‌گیرد. پرونده ورود ترکیه به اتحادیه اروپا قربانی قطعی این روند است.
در همه‌پرسی امروز مردم ترکیه به تغییراتی در قانون اساسی رای می‌دهند که نظام سیاسی این کشور را از یک جمهوری پارلمانی به یک جمهوری ریاستی تبدیل می‌کند. رییس‌جمهور که تا‌کنون مقامی فاقد قدرت واقعی بوده، در قانون اساسی جدید از اختیارات کم‌سابقه‌ای برخوردار می‌شود و بر‌عکس، پارلمان نقشی نسبتا حاشیه‌ای پیدا خواهد کرد و چندان اختیاری در نظارت بر فعالیت و کارنامه رییس‌جمهور و دولت نخواهد داشت.
فرمان‌های رییس‌جمهور هم‌‌تراز قوانین مصوب مجلس خواهد بود و مجلس با دورشدن از وظیفه نظارتی خود صرفا به کار قانونگذاری مشغول می‌شود. با این همه رییس‌جمهور می‌تواند هر مصوبه مجلس را رد کند که در چنین صورتی برای اجرایی‌شدن آن مصوبه، رای اکثریت مطلق نمایندگان مجلس لازم است. رییس‌جمهور هر زمان که بخواهد، می‌تواند مجلس را منحل کند و دستور به برگزاری انتخابات جدید دهد. برکناری روسای دانشگاه‌ها و داشتن نقش اساسی در تعیین قضات عالی و دادستان‌های کشور یا اعلام حالت فوق‌العاده نیز در فهرست اختیارات رییس‌جمهور قرار می‌گیرد.
تغییراتی که قرار است در قانون اساسی ترکیه وارد شود، حالا بیش از پیش موضع مخالفان ورود این کشور به اتحادیه اروپا را تقویت کرده است. عضویت احتمالی ترکیه در اتحادیه پیوسته به دلایل مختلف مورد مخالفت شماری از کشورهای عضو بوده و مذاکرات بروکسل و آنکارا در این باره پیوسته با گسست و اختلال مواجه شده است.
در صورت شکست رفراندوم، گرچه اردوغان تا سال ۲۰۱۹ حکم ریاست‌جمهوری را در جیب خود دارد و پارلمان هم هنوز سه سالی به پایان دوره‌اش باقی است ولی چه‌بسا چشم‌انداز ثبات سیاسی در کشور، در صورت ادامه رویه‌های کنونی دولت، بیش از پیش مبهم شود، اپوزیسیون با اعتماد به نفس بیشتری دولت را به چالش بکشد و جرات و جسارت اتحادیه اروپا در سرمایه‌گذاری بر نیروهای مدنی و سیاسی مخالف دولت و رویارویی محکم‌تر با اردوغان تضعیف‌شده هم افزایش یابد. ترکیه در هر دو صورت پیروزی یا شکست اردوغان در رفراندوم تا بازگشت به ثبات سیاسی بهینه راه آسانی نخواهد داشت و مناسباتش با اتحادیه اروپا هم تابعی از همین شرایط باقی خواهد ماند.
گفتنی است اتحادیه اروپا به شکل واحد از برگزاری رفراندوم در ترکیه ابراز نگرانی کرده و در بیانیه‌ای این موضوع را عقبگرد ترکیه از دموکراسی خواند. همچنین برخی منابع در اتحادیه اروپا اعلام کردند در صورتی که رفراندوم در این کشور برگزار شود موضوع پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا کنار گذاشته خواهد شد.
سقوط ۳۰ میلیارد دلاری ذخایر ارزی
ذخایر ارزی خارجی بانک مرکزی ترکیه هفته گذشته به ۹۹/۲۹ میلیارد دلار کاهش یافت که پایین‌ترین میزان در ۱۱ ماه گذشته بود. مزایده‌های بانک مرکزی ترکیه به افزایش ارزش لیره از رکورد پایین کمک کرده اما باعث کاهش ۲۱ درصدی ذخایر این بانک از اوجش در ابتدای سال میلادی جاری شده است.
با وجود کندی رشد اقتصادی، بانک مرکزی ترکیه در نوامبر و ژانویه برای حمایت از ارزش لیره، ناچار شد نرخ‌های بهره را افزایش دهد. طبق آمار بازبینی شده، تولید ناخالص داخلی ترکیه در سه ماهه سوم سال که اقتصاد این کشور از مجموعه‌ای از نگرانی‌های سیاسی و امنیتی آسیب دید، ۳/۱ درصد کوچک شد در حالی که آمار مقدماتی ۸/۱ درصد رشد منفی نشان داده بود.
لیره از نگرانی‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی آسیب دیده است. ارز ترکیه سال میلادی گذشته حدود ۲۰ درصد در برابر دلار سقوط کرد که برای ایجاد یک بحران ارزی کافی بود. آشفتگی سیاسی و اقدامات تروریستی در ترکیه، اقتصاد ۷۲۰ میلیارد دلاری این کشور را در وضعیت بغرنجی قرار داده است.
۵۵ میلیون واجد شرایط
در این همه‌پرسی نزدیک به ۵۵ میلیون شهروند ترکیه واجد شرایط رای دادن هستند. در حالی که اعضای حزب مردم جمهوریخواه و حزب دموکراتیک خلق طرفدار کردها مخالفت خود را با این اصلاحات در قانون اساسی اعلام کرده‌اند. در اواخر ماه ژانویه سال‌جاری پارلمان ترکیه این تغییرات را با رای ۳۳۹ نفر از اعضای حزب عدالت و توسعه و حزب جنبش ملی‌گرا تصویب کرد.
شورای عالی انتخابات اعلام کرده است که ۱۶۷ هزار و ۱۴۰ صندوق رای برای رای‌دهندگان تهیه شده و همچنین ۴۶۱ صندوق دیگر نیز برای زندان‌های این کشور فراهم شده است. روند رای‌دهی در مناطق شرق و جنوب شرقی ترکیه یک ساعت زودتر از زمان رسمی آغاز شده و همچنین یک ساعت دیرتر به پایان خواهد رسید. دلیل این امر درگیری‌های موجود میان نیروهای امنیتی ترکیه و نیروهای حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) است.
دولت اهمیت ویژه‌ای به امنیت رفراندوم می‌دهد. در همین راستا نزدیک به ۲۵۱ هزار و ۷۸۸ مامور پلیس و ۱۲۸ هزار و ۴۵۵ مامور ژاندارمری برای تضمین امنیت رای‌گیری‌ها حضور خواهند یافت. همچنین نزدیک به ۱۷ هزار پلیس و نیروهای ارتش نیز از نواحی مهم در کشور حفاظت خواهند کرد. علاوه بر نیروهای امنیتی و پلیس، ۵۱ هزار و ۱۴۸ نفر از نیروهای گارد امنیتی و ۱۸ هزار و ۶۷۵ نفر از نیروهای داوطلب در ۲۶ شهر ترکیه نیز هنگام برگزاری رفراندوم حضور خواهند داشت.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد