به پزشک و رادیولوژ مجوز مرمت بناهای تاریخی می‌دهند!

رییس پیشین پژوهشکده حفاظت و مرمت درباره برخی چالش‌های مرمت و حفاظت گفت: اعتقاد ندارم که ما با مافیا روبه‌رو هستیم، بلکه مشکل اصلی قانونی است که اجازه می‌دهد افرادی که هیچ تخصصی در حوزه میراث فرهنگی و حفاظت و مرمت ندارند و یا تحصیلات‌شان در حوزه پزشکی یا حتی رادیولوژی است، مجوز مرمت بگیرد. در برخی موارد، دیوارهای خشتی با سیمان مرمت می‌شود.
مهدی رازانی، دانشیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز و رییس پیشین پژوهشکده حفاظت و مرمت در گفت‌وگو با ایسنا درباره وضعیت فعلی نگهداری و مرمت آثار و بناهای تاریخی اظهار کرد: این موضوع بسیار گسترده است و ارزیابی دقیقی نداریم. البته اینکه اخبار خوبی نداشتیم با اینکه عملکرد خوبی نبوده، دو موضوع متفاوت هستند. تا جایی که من اطلاع دارم، تعداد قابل توجهی پروژه مرمت در سراسر کشور در حال اجرا بوده یا به پایان رسیده است و برخی هم همچنان ادامه دارند اما اینکه چرا گزارش این اقدامات به رسانه‌ها نمی‌رسد، خودش یک موضوع جداگانه است. مساله دوم اینکه، تمام اقشار جامعه در جریان وضعیت بودجه‌های فرهنگی هستند که در همین راستا مرمت آثار و بناهای تاریخی هم ذیل همین بحران بودجه قرار می‌گیرد.
رییس پیشین پژوهشکده حفاظت و مرمت افزود: حدود ۳۷‌هزار اثر ثبت ‌شده داریم. منظور از اثر در اینجا بناها و محوطه‌های تاریخی هستند، مثلا تخت‌جمشید یک شماره ثبت دارد. از این ۳۷‌هزار مورد، حدود ۱۵ تا ۲۰‌هزار مورد یا حتی بیشتر بناهای تاریخی هستند که برای مرمت این تعداد اثر، هزینه بسیار زیادی لازم است. بنابراین ما باید به سمت تأمین منابعی غیر از منابع دولتی برویم.
رازانی گفت: من هم معتقدم و هم منتقدم؛ معتقدم که می‌توانیم از منابع غیردولتی بهره‌مند شویم و منتقدم که چرا این منابع جذب نمی‌شوند. متاسفانه بوروکراسی اداری ما مانع جذب این منابع شده است، به‌خصوص برای حفاظت و مرمت آثار شاخص و اقمار وابسته به آنها. این وضعیت می‌تواند بهتر شود و امیدوارم که به سمت بهبود حرکت کنیم.
این مرمتگر اظهار کرد: اگر بخواهم ارزیابی‌ام از وضعیت مرمت آثار تاریخی در سال گذشته را ارائه دهم، ترجیح می‌دهم به جای واژه «مرمت» از واژه «حفاظت» استفاده کنم، چون حفاظت مفهومی جامع‌تر دارد و شامل حفاظت پیشگیرانه، اقدامات عملی، مدیریت، و نظارت بر آثار و ابنیه به علاوه مداخلات به قصد بازیابی و بازسازی می‌شود. در سال گذشته، به دلیل اتفاقات نادری که در کشور و منطقه رخ داد همانند سانحه هوایی ریاست‌جمهوری کشور و به چالش رفتن دولت و انتخابات و تغییر رییس‌جمهور و جنگ غزه و سوریه و روی کار آمدن ترامپ، وزیر میراث فرهنگی نیز همانند سایر ارکان دولتی کشور تغییر کرد و به‌تبع آن تمام زیرمجموعه‌ها نیز دچار دگرگونی شدند. این تغییرات که هنوز ادامه دارد و به پایان نرسیده است، باعث شد که حوزه حفاظت و مرمت در وزارتخانه، چه در بُعد عملکردی و چه در بعد خبری، دچار وقفه، تغییر مسیر و اختلال شود.
این استاد دانشگاه افزود: وقتی افراد جدید وارد ساختار می‌شوند، مدتی زمان نیاز دارند تا با حوزه کاری آشنا شوند، اولویت‌ها بازتعریف و برخی از پروژه‌های قبلی متوقف می‌شوند و برخی دیگر ادامه پیدا می‌کنند یا پروژه‌های جدیدی تعریف می‌شود. به نظرم در سال گذشته، تا پیش از تغییرات سیاسی و وزارتی، روند مرمت مثل سال‌های قبل ادامه داشت اما از خرداد به بعد، ساختار جدید نتوانسته به‌خوبی عمل کند. ایده‌هایی که وزیر قبلی در زمینه گردشگری داشت، در وزارت جدید هنوز جایگاه مشخصی پیدا نکرده و خیلی از معاونت‌ها هنوز در حالت بلاتکلیف به سر می‌برند یا شایعه تغییر آنها وجود دارد. به نظر من حوزه حفاظت از میراث فرهنگی از سال گذشته به‌شدت تحت تأثیر دولت و تغییرات آن قرار گرفت.
این پژوهشگر حوزه مرمت درباره عملکرد وزارتخانه میراث فرهنگی در حوزه مرمت و اینکه آیا معتقد است مافیای مرمت وجود دارد، اظهار کرد: شخصا اعتقاد ندارم که ما با مافیا روبه‌رو هستیم، بلکه مشکل اصلی قانونی است که اجازه می‌دهد افرادی که هیچ تخصصی در حوزه میراث فرهنگی و حفاظت و مرمت ندارند، فقط با دریافت مجوز پیمانکاری بتوانند وارد مناقصات شوند. مثلا ممکن است فردی که تحصیلاتش در حوزه پزشکی یا حتی رادیولوژی است، مجوز مرمت بگیرد و برنده مناقصه شود. از طرفی، تعداد مرمتگران متخصصی که در اداره‌کل‌های میراث فرهنگی کشور جذب شده‌اند، بسیار محدود است. در برخی استان‌های بزرگ، تعداد مرمتگران رسمی به‌شدت پایین است. وقتی ناظر متخصصی وجود نداشته باشد، بر کیفیت پروژه‌ها هم نمی‌توان نظارت موثری داشت.
رازانی افزود: در برخی موارد، دیوارهای خشتی با سیمان مرمت می‌شود! یا اصالت آثار نادیده گرفته می‌شود و موادی روی آنها استفاده می‌شود که نباید. اینجاست که می‌بینیم اگرچه قرارداد بسته و بودجه پرداخت شده اما نتیجه نهایی از نظر اصول حفاظتی و فنی مطلوب نیست. بنابراین ما با یک نقص قانونی، نبود نظارت تخصصی، و ضعف ساختار صنفی مرمتگران روبه‌رو هستیم. این مسائل باید به سرعت اصلاح شوند.
او با بیان اینکه در رشته مرمت، بیش از ۷۰‌درصد دانشجویان ورودی خانم‌ها هستند، تاکید کرد: در حالی که برخی گرایش‌ها نیاز به کار میدانی، کار در ارتفاع، یا زیرزمین دارند، به زودی نیازمند آن خواهیم بود که برای ایجاد تعادل جنسیتی، تسهیلات یا بورس‌هایی برای آقایان در نظر گرفته شود تا برای ورود به این حوزه ترغیب شوند. این امر کاملا ناظر بر توانمندی‌های فیزیکی در موقعیت‌های خاص و نگاه فرهنگی جامعه امروزی است، نه تبعیض.
این استاد دانشگاه ادامه داد: نکته مهم دیگر بحث پیمانکاری در مرمت است؛ این روند را اشتباه می‌دانم. باید به سمت استخدام حتی پاره‌وقت مرمتگران بومی حرکت کنیم. مثلا اگر قرار است بنایی در هرمزگان مرمت شود، بودجه یک یا دو میلیاردی را به پیمانکار مازندرانی ندهیم، چون هزینه رفت‌وآمد، اسکان، فاصله از خانواده، انتقال تجهیزات و آشنایی نداشتن با اقلیم منطقه باعث می‌شود کار پایانی باکیفیت لازم را نداشته باشد. در مقابل، اگر با همین مبلغ ۵ تا ۱۰ نفر مرمتگر بومی را حتی به صورت شرکتی استخدام کنیم، هم بودجه بهتر هزینه می‌شود، هم کار باکیفیت‌تری انجام می‌شود.