تحولات مدیریتی در دو راهی وفاق یا تحول

نادر نینوایی- با روی کار آمدن دولت چهاردهم و انتخاب سید‌رضا صالحی‌امیری به عنوان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، بسیاری از فعالان میراث فرهنگی کشور تصور می‌کردند که قرار است تغییر و تحولاتی در ترکیب معاونان وزیر و مدیران میانی وزارتخانه رخ دهد، آنچه که البته تاکنون اتفاق نیفتاده و به‌نظر می‌رسد صالحی‌امیری به معاونان ضرغامی (وزیر پیشین) اعتماد کرده است.صالحی‌امیری در گفت‌و‌گویی که اخیرا داشته در پاسخ به پرسشی درخصوص تغییر معاونانش گفته: «هر نوع تغییری باید بر مبنای ضرورت باشد.» وی همچنین در بخشی دیگر از سخنانش تاکید کرده: «تاکید می‌کنم تغییرات در هر دستگاهی هم ضروری است هم طبیعی، اما این باید براساس یک مطالعه دقیق و ضرورت شکل بگیرد.» دست نخوردن معاونان قبلی در وزارت میراث فرهنگی در بیش از یک‌ماه گذشته، از سویی می‌تواند در چارچوب سیاست وفاق ملی که از سوی رییس دولت مطرح شده، دیده شود. با وجود این نباید فراموش کرد که در طول سه سال گذشته انتقادات جدی به مدیریت میراث فرهنگی کشور وجود داشته است و بسیاری از فعالان این حوزه خواستار استفاده وزیر از چهره‌های متخصص و دارای سابقه در معاونت میراث فرهنگی و حتی در بدنه مدیریت میانی وزارتخانه شده‌اند. در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که به کارگیری مدیران متخصص و کارآمد می‌تواند کلید حل بسیاری از مشکلات این حوزه باشد و روزهای بهتری را برای میراث فرهنگی کشور رقم بزند.
اهمیت مشورت با پیشکسوتان در انتخاب معاونان
محمد سپنجی، کارشناس حرایم آثار تاریخی ضمن تاکید بر اهمیت مشورت وزیر با کارشناسان و پیشکسوتان در انتخاب معاونان و مدیران حوزه میراث فرهنگی به «جهان‌صنعت» گفت: مطمئنا طی سال‌های گذشته حوزه میراث فرهنگی، کارشناسان و مدیرانی داشته که طی عملکرد مثبتی که داشته‌اند و شاید برخی از آنها بازنشسته شده باشند اما می‌توان از ظرفیت آنها استفاده کرد. حتی وزیر می‌تواند با مفاخر میراث فرهنگی کشور که خود وزارتخانه از آنها تجلیل کرده است، مشورت داشته باشد و از طریق آنها به دنبال این باشد که مشخص کند چه کسانی برای واگذاری مسوولیت مناسب هستند.
وی افزود: به عنوان مثال آقای حجت چندین سال در میراث فرهنگی کار کرده است و وزیر می‌تواند در انتخاب معاون میراث فرهنگی و مدیران این حوزه با او مشورت کند.
نقدهایی به مدیریت در حوزه میراث فرهنگی
این کارشناس حرایم آثار تاریخی با وارد کردن نقدهایی به برخی مدیران پیشین میراث فرهنگی کشور ابراز داشت: یکی از مدیران پیشین حوزه میراث فرهنگی مدعی بود در یکی از استان‌ها 900اثر را در یک روز ثبت کرده است؛ باتوجه به اینکه ساعت کاری اداری 8 ساعت است و یک ساعت آن هم به ناهار و نماز می‌گذرد، ثبت این تعداد اثر در یک روز یعنی هر ساعت 130اثر و هر 23‌ثانیه یک اثر به ثبت رسیده است. این در حالی است که 23ثانیه زمان کافی برای نوشتن اسم اثر و امضا کردن پای آن هم نیست. بنابراین با مدیری مواجهیم که حتی نمی‌تواند برآورد لازم را داشته باشد که مدیر زیردستش چگونه توانسته در یک روز این تعداد اثر را ثبت کند. در مجموعه کشوری، استان لرستان در سال 84، 895 اثر را در 11ماه ثبت کرده است (که احتمالا از این حیث رکورددار است) و این به معنی ثبت سه اثر در روز است اما سه اثر هم با 900اثر در روز خیلی متفاوت است. به هر حال خود معاون این امکان را ندارد که به تک‌تک استان‌ها برود و سرکشی کند، لذا مدیرانی که به کار می‌گیرد مهم است.
وی ضمن تاکید بر اینکه یکی از مسائل درخصوص معاون میراث فرهنگی کشور در دولت سیزدهم آن بوده که ارتباط موثر و کافی با مدیران حوزه مربوطه نداشته است، ابراز داشت: به نظرم معاون میراث فرهنگی با کارشناسان ارتباط لازم را نداشته و بعضا مدیرانی را به کار گرفته است که در زمینه ثبت حریم عملکرد مطلوبی نداشته‌اند. همچنین به هر حال حضور پررنگ معاون میراث فرهنگی در جلسات ثبت و حریم لازم است و انتخاب مدیریت مناسب هم برای حل مشکلات این حوزه می‌تواند راهگشا باشد.
اثرات منفی تفویض اختیار به استان‌ها
در وزارت میراث فرهنگی دولت سیزدهم سیاست تفویض اختیار به استان‌ها پی گرفته شد، آنچه که البته همواره با نقدهایی جدی مواجه بوده است.
سپنجی درخصوص این سیاست و آثار سوء آن ابراز داشت: تفویض اختیارات به استان‌ها اقدام مطلوبی نیست؛ علت نیز آن است که انتخاب مدیران در استان‌ها در بسیاری از موارد با نظر مثبت مسوولان استانی اعم از فرماندار، استاندار، شهردار و نماینده مجلس صورت می‌گیرد. در مواردی برای آنکه مدیران استانی بتوانند حمایت لازم را از مقامات مربوطه استانی داشته باشند، ممکن است عملکردشان تحت تاثیر قرار بگیرد. از سوی دیگر برخی مسوولان ادارات استانی میراث فرهنگی، اصلا میراثی نیستند. بنابراین در چنین ساختاری حفاظت میراث فرهنگی در اولویت قرار نمی‌گیرد و ممکن است در برخی موارد حفظ مقام برحفظ آثار اولویت یابد.
وی افزود: اگر به رزومه برخی مدیران استانی دقت کنید می‌بینید که سوابق تحصیلی آنها بیشتر مربوط به حوزه‌هایی نظیر گردشگری یا مدیریت توسعه و مواردی از این دست است و کمتر می‌بینیم که یک مدیر حوزه میراث فرهنگی، مدیر اداره کل استان شود. به نظرم نباید تاکید در انتخاب مدیران صرفا بر گردشگری باشد، چراکه اگر میراث فرهنگی به خوبی حفاظت نشود، چیزی برای عرضه در حوزه گردشگری هم نخواهیم داشت. توجه داشته باشید گردشگران محدودی نیز که به ایران می‌آیند بیشتر به خاطر دیدن آثار تاریخی می‌آیند و اگر میراث فرهنگی نباشد، چیزی برای عرضه نخواهیم داشت.
این فعال میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: به نظرم میراث فرهنگی و حفاظت از آن باید در انتخاب مدیران این بخش در اولویت باشد تا این میراث که زمینه بخش حضور گردشگران است، حفظ شود.
توصیه‌هایی به وزیر میراث فرهنگی
سپنجی در پاسخ به این پرسش که چه توصیه‌ای به وزیر میراث فرهنگی دارد و چه اقداماتی باید در سرلیست اقدامات در وزارتخانه باشد، گفت: به نظرم در درجه نخست باید بین سمت قائم‌مقامی و معاون میراث فرهنگی کشور تفکیک قائل شوند. به نظرم سپردن این دو سمت به یک‌نفر باعث می‌شود که فرد از هردوی این مسوولیت‌ها باز بماند. در صورت صلاحدید وزیر می‌تواند آقای دارابی یا هر شخص دیگری را که صلاح می‌داند به عنوان قائم‌مقام معرفی کند اما برای معاونت میراث فرهنگی کشور باید کسی انتخاب شود که با آثار ثبتی و میراث فرهنگی کشور آشنا باشد. به هر روی معاون میراث فرهنگی باید با حوزه میراث فرهنگی و فعالان آن آشنا باشد تا بتواند مدیران و نیروهای آگاه و کارآمد را به کار گیرد.
وی افزود: به کارگیری افراد غیرمتخصص در حوزه میراث فرهنگی مطلوب نیست و باید در حوزه میراث فرهنگی مدیران تخصصی را به کار گرفت. به هر روی استفاده از چهره‌های غیرتخصصی در مدیریت میراث فرهنگی می‌تواند آسیب‌زا باشد.