تذکر همیشه تازه شاپور دوم در رد جنگ غیرمنصفانه

تاریخ‌نگاران اروپایی متخصص در اوضاع و رویدادهای هفت سده نخست هزاره یکم میلادی که متون انتقال داده شده در سال ۱۴۵۳ از قسطنطنیه به رم (واتیکان) را مطالعه و تحلیل کرده‌اند در تالیفات خود به استناد این متون که عمدتا از مکاتبات دولتی و گزارش‌های رسمی و تجسسات استخراج شده‌اند موارد جالبی از سیاست‌ها و تدابیر دولتی عهد ساسانیان را به دست داده‌اند که مورد توجه استادان مربوط در دوران معاصر قرار گرفته و در تفسیرها و نظریه‌های خود به آنها اشاره می‌کنند‌. یک مورد از این سیاست‌ها (به گزارش عامل مخفی دولت روم در تیسفون)، از سخنان شاپور دوم در یک جلسه عمومی (ماه آخر تابستان ـ ماه برداشت محصول) استخراج شده است که به مناسبت زمان وقوع (که با تطبیق تقویم‌ها تنظیم شده است) در زیر می‌آید‌.
۲۸ آگوست ۳۷۸ میلادی شاپور دوم (ذوالاکتاف) شاه وقت ایران از دودمان ساسانی در کاخ تیسفون در جمع مقامات کشور به پیشنهاد تنی چند از ژنرال‌های ایران که قبلا به او اطلاع داده بودند که «والنس» امپراتور روم در جنگ با ویزیگوت‌ها در منطقه ادریانوپل کشته شده است و خواسته بودند که از فرصت استفاده کند و تا رومی‌ها کمر راست نکرده‌اند آنان را به آن سوی دانوب عقب زند پاسخ داد و گفت که این پیشنهاد به این جهت پذیرفتنی نیست که دلیلی برای جنگ وجود ندارد‌. شاپور در آن جلسه تاکید کرده بود که داشتن قدرت و به دست آوردن فرصت نمی‌تواند تعرض به دیگران را توجیه کند‌.
شاپور دوم خطاب به آن جمع گفته بود که ما (ایرانیان) هون‌ها را به اروپا راندیم و آنان ویزیگوت‌ها [دسته ای از ژرمن‌ها] را به اطراف دانوب فراری دادند تا جایشان را بگیرند و در اینجا، این فراریان با وجود دریافت پناهندگی از امپراتور روم، تحت ظلم و ستم کارگزاران و عمال آن قرار گرفتند، شکیبایی خود را از دست دادند و سر به شورش برداشتند که والنس مغرور از باده قدرت، خود به سرکوب کردن ایشان شتافت که برخلاف تصورش [در جنگ آگوست ۳۷۸] نابود شد‌. نتایج جنگ، چه در کوتاه و چه در درازمدت، قابل پیش‌بینی دقیق نیست بنابراین «جنگ» باید آخرین راه‌حل مسائل باشد مگر اینکه دشمن به خاک وطن تعرض کرده باشد‌. شاپور دوم گفته بود‌: گذشته از این، آموزگار ما (زرتشت) جنگ غیرمنصفانه را رد کرده است‌.
شاپور دوم که ۷۰ سال سلطنت کرد، سال بعد (۳۷۹ میلادی) درگذشت‌. مقایسه این مورد با اوضاع امروز جهان نشان می‌دهد که تمدن، صرف نظر از تبلیغاتی که برای آن می‌شود و پیشرفت‌های فنی و تکنولوژی، از لحاظ رعایت حق و انصاف، وجدان و احوال انسانی ترقی چشمگیری نداشته است‌.