تشابه شرایط امروز اقتصاد ایران با روسیه در سال ۱۹۹۸

«جهان‌صنعت»- محمود خاقانی کارشناس بین‌المللی انرژی در تحلیلی برای «جهان‌صنعت» نوشت: «باید اذعان داشت که از سال ۱۳۸۴ با شروع کار دولت نهم ایران در مسیری قرار گرفت که روسیه پس از فروپاشی شوروی سابق قرار گرفته بود. بسیاری از برنامه‌ریزی‌هایی که یک گروه از سیاستمداران دارای نظریه‌ای خاص که قدرت اقتصادی کشور را به طور پنهان درکنترل داشتند با به دست گرفتن قدرت سیاسی تلاش بی‌وقفه‌ای را برای جا انداختن نظریه حکمرانی خاص و نیز تسلط بیشتر بر اقتصاد کلان کشور شروع کردند. اما، در بین راه معلوم نشد چرا؟ بین آنها به ویژه در دوسال آخر دولت دهم اختلاف افتاد.
بازگشت دولتمردان دولت‌های نهم و دهم به قدرت
سرانجام اختلافات حل شد و دولتمردان دولت‌های نهم و دهم و همفکر‌های آنها مرتبط با نظریه خاص موفق شدند مجلس یازدهم و دولت سیزدهم را با شعار‌های پوپولیستی (عوام‌فریبانه) تشکیل دهند. متاسفانه تمامی گروه اقتصادی دولت سیزدهم در اقتصاد روش‌هایی را تعریف کردند و مدعی شدند که دست به یک جراحی اقتصادی زده‌اند که با طرح‌ها و نظریه‌های اقتصادی دولت یلتسین در روسیه برای خصوصی‌سازی‌ها و… شباهت بسیار داشت. اما با افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها و تداوم تحریم‌ها، فشار‌های اقتصادی وسیعی به اکثریت مردم وارد شد که هنوز تداوم دارد. این روزها کاهش سریع قدرت خرید ریال در برابر دلار آمریکا یادآور کاهش قدرت خرید روبل روسیه در برابر دلار آمریکا در سال ۱۹۹۸ میلادی به دلیل سیاست‌های اشتباه و مملو از فساد و اختلاس دولت یلتسین در روسیه است.
کمرنگ شدن شعارها
نکته جالب توجه اینکه شعار رییس دولت سیزدهم که از قوه قضاییه به قوه مجریه هجرت کرد تا با فساد و اختلاس مبارزه کند کمرنگ شد و فساد واختلاس هم کم نشد، بلکه همچنان تداوم دارد. یک گروه باندی و فامیلی بسیار کوچک از کسانی که می‌توان نام آنها را الیگارشی نوپا (اصحاب ثروت و قدرت) گذاشت از طریق خصوصی‌سازی‌ها در دولت‌های نهم و دهم صاحب ثروت و قدرت گسترده‌ای شدند، به طوری که رییس دولت‌های یازدهم و دوازدهم هنگامی که لایحه بودجه سال ۹۷ را در آذرماه ۹۶ به مجلس یازدهم تقدیم می‌کرد گفت بخش قابل‌توجهی از نقدینگی کشور در دست کسانی است که مبارزه با آنها کار آسانی نیست و دولت از مقام معظم رهبری دراین راستا رهنمود و یاری درخواست کرده بود.
بحران اقتصادی در سال آخر دولت دهم
در سال آخر دولت دهم اقتصاد کشور و نرخ برابری ریال در برابر دلار آمریکا در شرایط بحرانی نظیر شرایط فعلی قرار داشت. این در حالی بود که در طول عمر دولت‌های نهم و دهم درآمد نفتی کشور حدود ۸۰۰ میلیارد دلار بود که هرگز معلوم نشد این درآمد کلان چگونه و کجا هزینه شد.
ماجرای بزرگ‌ترین دزدی بیت‌المال در روسیه؟
پس از فروپاشی شوروی سابق برنامه خصوصی‌سازی اموال بیت‌المال در دولت یلتسین به نحوی تعریف و اجرا شد که به بزرگ‌ترین دزدی اموال بیت‌المال جهان شهرت پیدا کرد. باندی که در دولت یلتسین سرکار آمد با از میان ‌بردن طبقه متوسط و شعار‌هایی که مردم را فریب داد موفق شد اموال بیت‌المال روسیه را صاحب شوند.
از جمله مشهور‌ترین کسانی که از او نام برده شده است برژنوسکی است. او شرکتی تاسیس کرد و با استفاده از نفوذ سیاسی و حضوری که در دولت داشت با همکاری سایر دولتمردان همدست تحت عناوین مختلف افراد وابسته به خودشان را در مدیریت‌های دولتی منصوب کردند و هر کسی که در قوه مجریه با آنها همکاری نمی‌کرد را به بهانه‌های مختلف و با شعار‌های عامه‌پسند که مثلا اینها نمی‌خواهند کشور رشد کند، مافیا و فاسد هستند و… کنار گذاشتند. آنها با برنامه‌ریزی‌هایی که داشتند وقتی شرکت‌های دولتی را برای فروش عرضه می‌کردند از طریق شرکت‌ها و بانک‌هایی که با همکاری یهودیان ثروتمند روسی وابسته به اسراییل تاسیس کرده بودند و نفوذ و تسلطی که نیروهای امنیتی در قوه قضاییه و مقننه روسیه با پرداخت رشوه‌های کلان به دست آورده بودند، اموال بیت‌المال را می‌خریدند و همزمان در کشورهای اروپایی، کانادا و آمریکا سرمایه‌گذاری می‌کردند.
مشارکت با سرمایه‌گذاران اروپایی و آمریکایی
الیگارشی نوپا (اصحاب ثروت و قدرت) در روسیه از طریق شرکت‌هایی با شرکای اروپایی و آمریکایی در خارج از روسیه تاسیس کرده بودند با روسیه مبادلات تجاری داشتند. از جمله مشهورترین شرکت‌هایی که آقای برژنوسکی خرید بزرگ‌ترین شرکت هواپیمایی شوروی سابق یعنی شرکت هواپیمایی ایرفلوت و برخی شرکت‌های نفتی دولتی روسیه بود. ایشان پس از سقوط دولت یلتسین و روی کار آمدن دولت پوتین به دلیل سوء‌استفاده از سمت‌های دولتی و اختلاس در روسیه تحت تعقیب قرار گرفت و به انگلستان فرار کرد. اما درسال ۱۳۹۲ در خانه‌اش درحومه لندن به طور مشکوکی فوت کرد و جنازه‌اش پیدا شد.
آقای Berezovsky و دولت یلتسین با متهم کردن دول قبلی به فساد و طرح موضوع جوان‌گرایی افراد کم‌تجربه و کم‌سواد را در سمت‌های دولتی به کار گرفت و زمینه‌سازی لازم را به عمل آورد تا در درون دستگاه اجرایی کشور کسی معترض نباشد. در همین حال با ایجاد یک جو رعب و وحشت معترضان مردمی را در شرایطی قرار داده بودند که بترسند و اعتراض نکنند. همچنین با بهره‌مندی از همراهی قوه مقننه و قوه قضاییه روسیه هرکاری که مایل بود را انجام داد و به تدریج به زیرپا گذاشتن قانون نیز عادت کرد. آقای برژنوسکی با خرید بزرگ‌ترین شبکه تلویزیونی روسیه موفق شد اقدامات دولت یلتسین را برای عموم مردم روسیه توجیه کند. متعاقبا برای متقاعد کردن مردم برای واگذاری مالکیت اموال بیت‌المال در صنایع سودده روسیه نظیر صنعت تولید برق، نفت و گاز طرحی را مطرح کرد مبنی براینکه چون مردم در اموال بیت‌المال سهیم هستند باید منصفانه سهامی تعریف شود و این سهام به عموم مردم واگذار شوند.
سرنوشت سهام منصفانه که در روسیه آزاد‌سازی و فروخته شد
الیگارشی نوپا (صاحبان زر و زور) تازه به دوران رسیده در دولت یلتسین (Oligarchs) با تاسیس شرکت‌های تجاری صنعت انرژی (برق، نفتی، گازی و …) در روسیه و در خارج از روسیه با شرکاء غیرروسی‌شان برنامه‌ریزی تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری دولت روسیه را با استفاده از حضوری که در دولت داشتند، اعمال نفوذ کردند و به راحتی سهام منصفانه شرکت‌های دولتی پتروشیمی، پالایشگاه‌ها، مخابرات، شرکت‌های گازی، حمل‌و‌نقل زمینی، دریایی، صنایع دفاعی و…. را پس از آزاد‌سازی با افزایش تورم به دلیل کاهش نرخ برابری روبل در برابر دلار آمریکا ارزان از مردم خریدند و به دست آوردند.
از مشهورترین متفکران این روش آقای آناتولی چوبیاس نام برده شده است که در دولت یلتسین تمامی ابعاد اقتصاد روسیه را مدیریت می‌کرد.آقای چوبیاس پس از روی کار آمدن دولت پوتین از جمله الیگارشی‌های نوپا بود که با ولادیمیر پوتین بیعت کرد و در دولت پوتین هم سمت‌های مهمی داشت. آخرین سمت ایشان نمایندگی روسیه در اجلاس‌های محیط‌زیست بود که بعد از شروع عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین به عنوان اعتراض از سمت خود استعفا داد و درحال حاضر در آلمان اقامت دارد.
نتیجه فرصت‌طلبی و انحصارخواهی
و مفت‌فروشی اموال بیت‌المال
دولت یلتسین برای روسیه فاجعه‌ای به‌بار آورد که مردم روسیه در ماجرای حمله ارتش آلمان نازی در سال ۱۹۴۱ میلادی تجربه کرده بودند و آن خاطره ورشکستگی روسیه بود. آری خصوصی‌سازی در روسیه که در واقع کانال‌سازی سرازیر شدن اموال بیت‌المال به دست اقلیت صاحبان زر و زور Oligarchs بود و موجب شد که رشد اقتصادی روسیه بیش از ۴۲ درصد کاهش پیدا کند، مردم به شدت فقیر شدند، قدرت خرید مردم روسیه به شدت پآیین آمد، سلامت مردم روسیه ناشی از مواد افزودنی به مواد خوراکی و غیره به مخاطره افتاد.
مرگ و میر ناشی از نداشتن امکانات رفاهی و درمانی نیز به شدت افزایش یافت. به طورکلی امنیت جامعه روسیه دچار اختلال شدید شد. در واقع خصوصی‌سازی برای روسیه به جای اینکه رشد اقتصادی، کاهش قیمت‌ها و رقابت اقتصادی را به ارمغان بیاورد موجب شد که صاحبان زر و زور بر سر تقسیم اموال بیت‌المال بین خودشان دچار اختلاف شدید بشوند و برای در دست گرفتن قدرت در دولت و قوه مقننه با هم مبارزه و دعوا کنند. این در حالی بود که فساد و رشوه‌خواری در قوه قضاییه روسیه نیز رشد وسیعی پیدا کرده بود و صاحبان زر و زور ترسی از محاکمه و پاسخگویی نداشتند.
کار به جایی کشید که برای ساکت کردن صدای اعتراض مردم و نمایندگان معترض در مجلس روسیه دولت یلتسین مجلس را به توپ بست. یعنی براساس ضرب‌المثل قدیمی فارسی در روسیه دعوا برسر لحاف ملانصرالدین بود (کمااینکه این دعوا را امروز مردم اوکراین درمیان دعوا و اختلافی که بین الیگارشی‌های طرفدار روسیه و طرفدار غرب گرفتار شده‌اند تجربه می‌کنند). گروه‌های صاحب زر و زور برای اینکه جایگاه و سمت دولتی‌شان را از دست ندهند، دست به هرکاری می‌زنند تا مبادا کسان دیگری با روی کار آمدن و به دست گرفتن زمام امور، آنها را رسوا کنند.
روسیه در آستانه ورشکستگی
در نتیجه خصوصی‌سازی‌ها که در واقع کانال‌سازی بود تا اموال بیت‌المال روسیه به دست اشخاص خاص برسد، شرایطی پدید آمد که در ماه اوت سال ۱۹۹۸ قدرت خرید روبل روسیه به کلی از هم پاشید و دولت روسیه تقریبا در آستانه اعلام ورشکستگی کامل و قادر نبودن به انجام تعهدات مالی‌اش قرار گرفت. در همین حال باتوجه به تسلطی که الیگارشی نوپا (صاحبان زر و زور) بررسانه‌های گروهی روسیه داشتند، روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون‌ روسیه اجازه نداشتند در این رابطه خبری منتشر کنند.
هرگونه اعتراض مردمی توسط نیروهای امنیتی روسیه به شدت سرکوب می‌شد. دول غربی هم که از ورشکستگی روسیه ناراضی نبودند و اکثر صاحبان زر و زور روسی اقامت کشورهای غربی را هم داشتند، در این رابطه سکوت کرده بودند. تااینکه سرانجام برای نجات روسیه گروهی ملی‌گرای متعصب در درون دولت یلتسین تحت رهبری ولادیمیر پوتین با متقاعد کردن یلتسین برای کناره‌گیری توانستند زمام امور را به دست بگیرند و روسیه را که در اثر خیانت اقتصادی در دولت یلتسین کمرش خم شده بود از زمین خوردن نجات بدهند تا بتواند روی پای خود بایستد و شاهد هستیم که در زمان حاضر چه جایگاهی دارد.
درس عبرت از تجربه تلخ مردم روسیه؟
مردمی که به دولت‌های نهم و دهم و یازدهم و دوازدهم و نیز سیزدهم و مجالس مختلف رای دادند باید مرتبا شعار‌های انتخاباتی ریاست دولت‌‌ها و نمایندگان مجالس را درباره حقوق مردم در قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی به آنها یادآوری کنند و از ریاست دولت سیزدهم و مجلس یازدهم بخواهند که راه دولت نهم و دهم و یازدهم و دوازدهم را بیش از این ادامه ندهند. باید از دولت سیزدهم پرسید چرا هنوز سیاست‌های اشتباه طرح هدفمند کردن یارانه‌های سوخت را ادامه می‌دهد؟ چرا به جای پرداخت نقدی یارانه‌های سوخت امکانات رفاهی، درمانی و غیره را به مردم نیازمند نمی‌دهد؟ و چرا سیاست اشتباه جراحی اقتصادی که منجر به گران کردن نان و خوراکی مردم شد را به اجرا گذاشتند؟ چرا قدرت خرید پول ملی «ریال» با این سرعت در برابر دلار آمریکا در حال کاهش و سقوط است؟ مردم باید توجه نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی را به این واقعیت جلب کنند مجلسی که خود را انقلابی نام نهاده است باید قوانینی را تعریف و تصویب کند که مشکلات مردم را حل کند. باید برنامه داشته باشند و این برنامه را با مردم به طور شفاف در میان بگذارند، چرا نمایندگان محترم مجلس یازدهم به جای حل مشکلات اقتصادی و مبارزه با فساد و اختلاس دائما به فکر ارائه طرح‌هایی برای محدود کردن دسترسی مردم به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به منظور عدم دسترسی مردم به اطلاعات و تبادل‌نظر با هم هستند؟
آیا این تلاش نمایندگان محترم مجلس یازدهم به این دلیل است که آنها نمی‌خواهند نام ابربدهکاران بانکی و فاسدان و اختلاس‌گران فاش شود؟ از عدم شفافیت اقتصاد خرد و کلان کشور نمایندگان مجلس یازدهم راضی هستند؟ و تداوم آن را خواستار هستند؟ در همین حال خوب است که در زمان رسیدگی به طرح آزادسازی معامله سهام عدالت در بورس تجربه تلخ مردم روسیه در سال ۱۹۹۸ دررابطه با آزاد‌سازی سهام انصاف را مدنظر قرار دهند.
تجربه تلخ مردم ایران در سال‌های آخر دولت دهم که ریال ارزش و قدرت خرید خود را از دست داد و نیز در زمان حاضر و بازار سهام و بورس در مسیر سقوط قرار گرفت را مد نظر قرار دهند و برای مردم توضیح دهند درصورت تصویب طرح آزاد‌سازی معامله سهام عدالت چه کسانی سود خواهند برد؟ دولت سیزدهم باید توضیح دهد که چرا اقتصاد خرد و کلان کشور را شفاف‌سازی نمی‌کند؟ در همین حال مردمی که اعتراض دارند چه باید بکنند که متهم به اغتشاش و… نشوند؟