تعرفه‌های ترامپی و فشار مضاعف بر اقتصاد ایران

مهدی شهریاری
بازگشت ترامپ به عرصه سیاست جهانی با موضع‌گیری‌های غافلگیرانه، بار دیگر نظم شکننده اقتصاد جهانی را در چالش‌های پیچیده‌ای قرار داده است. تعرفه‌های سنگین بر کالاهای وارداتی از چین، اروپا و دیگر کشورها نشانه‌ای روشن از ادامه سیاست‌های دوران قبل از قدرتش و ادامه جنگ اقتصادی است.ایران به شکل مستقیم در فهرست کشورهایی که شامل این تعرفه‌ها شده‌اند قرار ندارد اما عواقب این سیاست‌ها در کنار تشدید تحریم‌ها، اقتصاد کشور را در شرایط جدی و پیچیده‌ای قرار می‌دهد. در شرایطی که تحریم‌های گسترده همچنان دسترسی ایران به بازارهای مالی، بانکی و تجاری جهانی را محدود کرده، این بازی شطرنج تعرفه‌ای جدید می‌تواند به‌طور غیرمستقیم فضای اقتصاد داخلی و خارجی ایران را تنگ‌تر از قبل کند.کاهش نرخ رشد اقتصاد جهانی و افت تقاضای بین‌المللی برای انرژی از مهم‌ترین آثار این سیاست‌هاست. این کاهش تقاضا، همراه با رکود حاصل از بحران‌ها، بر قیمت جهانی نفت فشار وارد می‌کند و این برای کشور‌هایی که اقتصادشان به درآمدهای نفتی وابسته است یک تهدید غیرقابل انکار به شمار می‌رود. حتی با نادیده گرفتن شرایط سخت‌تر فروش نفت، سقوط قیمت جهانی می‌تواند درآمدهای ارزی کشور را به شدت کاهش ‌دهد.از نمای دیگر این بازی شطرنج تعرفه‌ای میان قدرت‌های اقتصادی جهان، تبادل کالا در بازار جهانی را برهم می‌زند. این مساله باعث افزایش قیمت کالاهای وارداتی شده و برای کشور که با محدودیت‌های تحریم دست‌وپنجه نرم می‌کند، به‌معنای فشار بیشتر بر تولیدکنندگان داخلی است. واردات مواد اولیه، قطعات صنعتی و ماشین‌آلات تولید که پیش از این نیز پرمخاطره بود، اکنون با هزینه‌های مضاعف همراه شده و سودآوری تولید را به شدت پایین می‌آورد. چالش‌های سخت و پایین آمدن تولید داخلی در نهایت منجر به ضعف و کاهش صادرات غیرنفتی می‌شود که یکی از پتانسیل‌های کم‌نفس اقتصادی در دوران تحریم بوده است.در این جنگ تعرفه‌ای، چین که بازار آمریکا را به دلیل تعرفه‌های جدید از دست می‌دهد، به دنبال بازارهای جایگزین خواهد بود. این اتفاق ممکن است در نگاه اول فرصتی برای ایران تلقی شود اما واقعیت آن است که ایران در غیاب روابط تجاری شفاف و دسترسی پایدار به زیرساخت‌های مالی بین‌المللی، توان بهره‌برداری از این فرصت‌ها را ندارد. رقابت با دیگر کشورهای منطقه که با شرایط اقتصادی بازتر و روابط بین‌المللی گسترده‌تر فعالیت می‌کنند، برای ایران بسیار دشوار است بنابراین حتی در شرایطی که بازارهای جهانی در حال بازآرایی هستند، جایگاه ایران در این بازچینی اقتصادی ضعیف‌تر از قبل خواهد شد.همزمانی این دو جریان یعنی تحریم‌های رو به گسترش و جنگ تعرفه‌ای جهانی باعث شده که اقتصاد ایران با چالش‌هایی چندلایه و مزمن روبه‌رو شود؛ از کاهش سرمایه‌گذاری خارجی گرفته تا کاهش نرخ اشتغال، افزایش تورم، فرسایش تولید داخلی و از دست رفتن فرصت‌های تجاری بین‌المللی، همگی نشانه‌هایی از فشار فزاینده بر پیکره اقتصادی کشور هستند. این واقعیت تلخ،
بار دیگر لزوم بازنگری در سیاست‌های اقتصادی، تقویت روابط منطقه‌ای و ایجاد مسیرهای نوآورانه برای تعامل با اقتصاد جهانی را یادآوری می‌کند.تا زمانی که ایران نتواند ساختار اقتصادی خود را از حالت دفاعی خارج کند و در راه تعامل هدفمند با جهان حرکت کند، هر چالشی در نظام اقتصاد جهانی اگر مستقیما متوجه ایران نباشد، می‌تواند آثار منفی عمیقی بر کشور بگذارد و در این میان، بیشترین آسیب، نه متوجه اعداد و شاخص‌ها که متوجه زندگی روزمره مردم خواهد بود.