تودرتویی نهادی و پولشویی و فساد نظام‌مند

علی دینی‌ترکمانی*- مدیرکل بازرسی سازمان امور مالیاتی اخیرا اعلام کرد: بررسی تراکنش‎های بانکی افراد مشکوک به فرار مالیاتی در طول سه سال اخیر منجر به شناسایی ۲۴ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی شده است. وی اضافه کرد: بالغ بر هفت میلیون دستگاه پوز بدون هویت وجود دارد که برای سازمان نقطه کور است. این داده‌ها چند پیام مهم دارند: در شبکه بانکی که امکان برداشت از حساب یا نقل و انتقال پولی با شناسنامه جدید دارای شماره کد ملی، برای عموم مردم امکان‌پذیر نیست، باز کردن شماره‌حساب بدون هویت، مستلزم هماهنگی قوی میان شخصیت‌های حقیقی و حقوقی خاص و برخی مدیران شبکه بانکی و موسسات مالی و پولی است.
حجم بسیار زیاد حساب‌ها و دستگاه‌های پوز بدون هویت، دال بر سازماندهی مافیایی چنین فعالیت‌هایی و نظام‌مند شدن آن است.
الکترونیکی و دیجیتالی شدن امور، بر بستر مناسبات فسادگرای عمیق، کمکی به شفاف‌سازی و پیشگیری از پولشویی و فساد نمی‌کند.
آن‌چه به عنوان پیش‌شرط اساسی لازم و ضروری است، نبود شرایط برای رشد و نمو باندهای مافیایی است. پیش‌شرط این نیز نبود تو‌در‌تویی نهادی، و امکان نقادی همه اجزای ساخت قدرت است. بر بستر تو‌در‌تویی نهادی، امکان لابی کردن، در سطح فراگیر، برای افراد وصل به مراکز قدرت خاص فراهم می‌شود.
همین‌طور بر بستر وجود موسسات پولی و مالی خارج از کنترل بانک مرکزی (یا با قدرت چانه‌زنی بالا در برابر آن)، چنین لابی‌هایی می‌توانند اینچنین درگیر فرآیندهای غیرقانونی، به بهای تحمیل هزینه‌های سنگین بر گرده‌های مردم شوند.
اولین بار نیست که چنین موردی اعلام می‌شود. چند سال پیش، بانک مرکزی نیز آن را اعلام کرده بود. با وجود این، داستان ادامه دارد. چون دینامیسم درونی تو‌در‌تویی نهادی آن را موجب می‌شود. یعنی، در چنین شرایطی، قدرت بانک مرکزی و سازمان امور مالیاتی، بر دارندگان چنین حساب‌ها و دستگا‌ه‌هایی نمی‌چربد. در نتیجه، باندهای مافیایی، توانایی بازتولید خود در گذر زمان را دارند.نظام‌مند شدن فساد، موجب قفل شدن اقتصاد شده است. برنامه مبارزه با فرار مالیاتی و افزایش درآمدهای مالیاتی شکست می‌خورد. برنامه مبارزه با پولشویی شکست می‌خورد.سایر برنامه‌های مرتبط با این برنامه‌ها از جمله کاهش کسری بودجه دولت و تامین اصل عدالت مالیاتی شکست می‌خورد. نه تنها چنین برنامه‌هایی شکست می‌خورند بلکه گروه‌های مافیایی، اقتصاد و دولت و جامعه را تصرف کرده‌اند و به گروگان گرفته‌اند.نتیجه نهایی این وضع، در کنار دردها و رنج‌های ناشی از فقر و محرومیت اقشاری چون کارگران و معلمان و پرستاران معترض، افول مشروعیت نظام حکمرانی و به تعبیر یکی از نمایندگان مجلس (غلامرضا تاجگردون) تبدیل حس نارضایتی از آن، به حس «تنفر» است.
*اقتصاد‌دان