جیره‌بندی در فضای مجازی

گروه فناوری- طرح جدید اینترنت ثابت در ایران پس از فراز و فرودهای فراوان سرانجام از سوی وزارت ارتباطات معرفی شد. با مقایسه این طرح با بسته‌های مختلف اینترنت عرضه شده توسط کشور‌های دیگر از نظر سرعت، محدودیت حجم و قیمت به این نتیجه می‌رسیم که ‌قیمت اینترنت در ایران گران است. همچنین سرعت‌های کمتر از ۵ و ۸ مگابیت اصولا در جهان منسوخ شده است در حالی که در بسته ارائه شده در ایران سرعت کمتر از ۲ و۵۱۲ مگابیت نیز مشاهده می‌شود.
از طرفی در تمام کشورهای دنیا محدودیت‌های حجمی تحت نام «میزان مصرف منصفانه» از تعرفه اینترنت ثابت برداشته شده اما در ایران این محدودیت‌ها بر‌قرار است.
ایده ایجاد این طرح در ابتدا با اظهارات وزیر ارتباطات مبنی بر کارآمد نبودن شیوه عرضه کنونی اینترنت شکل گرفت و سرانجام پس از بررسی و تصویب در مدت زمان نسبتا کوتاهی به سرویس‌دهندگان اینترنت ثابت ابلاغ شد و قرار است از ابتدای شهریورماه نیز اجرایی شده و جایگزین سرویس‌های حجمی موجود شود.
پس از انتشار خبر مربوط به طرح جدید تصمیم گرفتیم به سراغ برخی از سرویس‌دهندگان اینترنتی خارج از کشور برویم و بسته‌های مختلف عرضه شده در کشورهای دیگر را با لحاظ کردن جزییات سرعت، محدودیت حجم مصرفی و قیمت بررسی کنیم. در این صورت می‌توانیم ایده‌ای کلی از هزینه اینترنت برای کاربران در کشور‌های دیگر به‌دست آوریم. در این بررسی برخی کشورها را بر اساس درآمد سرانه بالاتر با نسبت‌های مختلف در نظر گرفتیم تا از نظر سطح رفاه عمومی و تمکن مالی جوامع نیز قابل مقایسه باشند و این مقایسه بیشتر منصفانه باشد.
برخی نرم‌افزار‌ها یا پیام‌رسان‌ها در این طرح‌ها محدودیت سرعت خواهند داشت و سقف آپلود هم تابع قوانین سرویس‌دهنده است.
گرانی اینترنت ایران
از این مقایسه نکات زیادی را می‌توان برداشت کرد. مثلا در کشور همسایه ترکیه سرویس‌های متعددی عرضه می‌شوند که محدودیت حجمی آنها در کمترین حالت برای سرعت هشت مگابیت بر ثانیه ۵۰ گیگابایت در ماه است و با ۹۹ هزار تومان در ماه می‌توان اشتراک یک سرویس نامحدود ۲۵ مگابیتی را تهیه کرد، در حالی که سرویس مشابه ۲۰ مگابیتی در ایران بر اساس طرح جدید به ۲۰۰ گیگابایت محدود بوده و با ۵/۲ برابر قیمت بالاتر هر ماه ۲۵۰ هزار تومان تمام می‌شود. همچنین در کشور کوچک استونی در اروپا تنها با ۷۷ هزار تومان در ماه می‌توان اینترنت ۲۵ مگابیتی نامحدود تهیه کرد و سرویس فیبر‌نوری ۱۰۰ مگابیتی بدون محدودیت دانلود هم تنها ۱۰۴ هزار تومان هزینه در‌بر خواهد داشت. حتی در کشوری مانند انگلستان با ۱۰ برابر درآمد سرانه ایران اینترنت ارزان‌تر و با محدودیت‌های بسیار کمتری قابل خریداری است. در مقام مقایسه سرعت نیز حتی روی سرویس‌های ADSL و VDSL سرعت‌های کمتر از ۵ یا ۸ مگابیت اصولا منسوخ شده‌اند، در حالی که در طرح جدید ایرانی می‌توان سرعت‌های بسیار پایین ۵۱۲ کیلوبیتی و دو مگابیتی را هم مشاهده کرد.
محدودیت حجمی در اینترنت ایران
نکته دیگر این است که بر‌خلاف گفته معاون بررسی‌های فنی و صدور پروانه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی درباره طرح‌های مشابه در دنیا، تقریبا در تمام کشورهای دنیا محدودیت‌های حجمی که تحت نام «میزان مصرف منصفانه» شناخته می‌شد از تعرفه سرویس‌های ثابت اینترنتی برداشته شده است و تنها سرویس‌های موبایلی و ارزان‌قیمت ثابت با محدودیت‌های حجمی، آن هم با حجم‌های ۵۰ تا ۳۰۰ گیگابایت در ماه عرضه می‌شوند.
تفکیک مبهم ترافیک داخل از خارج
بحث دیگر هم تفکیک ترافیک داخلی و خارجی و تعیین محدودیت‌های کمتر برای ترافیک داخلی است. این کار فقط در کشور ما اتفاق افتاده و در هیچ کشور دیگری قابل مشاهده نیست. سوال این است که در حال حاضر چه سطحی از محتوا روی سرورهای داخلی عرضه می‌شود و چه سهمی از مصرف کاربران ایرانی به مصرف داخلی برمی‌گردد که فرمولی مخصوص این کار یا به ادعای طراحانش برای تشویق به مصرف داخلی تهیه شده است.
آیا اصولا سقف مصرف داخلی در این طرح‌ها قابل اعتنا و کاربردی است یا تنها جنبه نمادین دارد و در عمل به کار نخواهد آمد؟
جیره‌بندی حجم اینترنت
در هر صورت ابهامات و سوالات زیادی هم در مورد قیمت‌گذاری و هم محدودیت حجمی طرحی که ابتدا با عنوان اینترنت نامحدود مطرح شد وجود دارد و در مقایسه اینترنت ایران با کشور‌های جهان هم قیمت به مراتب بالاتری را شاهد هستیم و هم تعیین محدودیت حجمی ۱۰ گیگابایت در ماه بسیار تعجب‌برانگیز و مایه شگفتی است، چرا‌که این حجم بر‌خلاف ادعای تهیه‌کنندگانش بسته به سرعت تنها در عرض یک روز و حتی چند ساعت به اتمام خواهد رسید و سنخیتی با الگوی مصرف اکثریت قریب به اتفاق کاربران ندارد و بیشتر شبیه به جیره‌بندی حجم اینترنتی است.
در هر حال باید منتظر انتشار اطلاعات بیشتر و روشن شدن جزییات از زبان وزیر و مسوولان متولی این طرح باشیم و ببینیم که این طرح توسط چه کسانی تهیه شده و چه ملاک‌هایی در انتخاب قیمت و محدودیت‌های عجیب آن در نظر گرفته شده است و اصولا هدف از ارائه این مدل جدید چیست.