حکمرانی فناورانه

گروه بین‌الملل- نظام بین‌الملل در هر عصری با یک کلان رقابت مواجه است. این رقابت استراتژیک که میان قدرت‌های هر دوره جریان پیدا می‌کند بر سر دستیابی و برتری بر منابع اصلی قدرت شکل می‌گیرد. درواقع اگر زمانی انحصار کمی و کیفی بر سلاح‌های نامتعارفی همچون شیمیایی یا هسته‌ای به عنوان عنصر اصلی قدرت در نظام بین‌الملل معنا پیدا می‌کرد امروزه دستیابی به لبه فناوری‌های روز و مزیت و برتری در آن عامل و سنجه قدرتمندی یک دولت محسوب می‌شود. در همین راستا مورد جالب‌توجه در این خصوص چنین است که موتور پیشران پیشرفت‌های فناورانه نه به‌صورت انحصاری در دست دولت‌ها بلکه این بازیگران غیردولتی همچون شرکت‌ها و کمپانی‌های بزرگ در این عرصه هستند که رهبری این جریان را برعهده دارند. به‌طوری‌که می‌توان گفت یکی از اصلی‌ترین و اثرگذارترین افراد کلیدی این حوزه، ایلان ماسک صاحب چندین شرکت پیشرو در عرصه فناوری است. وی با تاثیرهای خود در جهان فناوری شناخته شد و حالا با ورود به عالم سیاست درحال رقم‌زدن فصل جدیدی در زندگی کاری خود و همچنین سیاست جهانی آینده که فناوری نقش کلیدی در آن بازی می‌کند، است.
مصداق این مدعا، تاثیر او بر انتخاب‌های کارکنان ترامپ است؛ گرچه از رابطه نزدیک و صمیمی او با خانواده ترامپ نیز نمی‌توان چشم‌پوشی کرد. در این رابطه می‌توان به حضور او در عکس خانوادگی ترامپ در شب انتخابات یا مهمانی ناهار با ملانیا ترامپ، بانوی اول آینده و بازی گلف با خانواده ترامپ اشاره کرد. در این میان به گفته منابع آگاه، ایلان ماسک اکنون درحال بررسی انتخاب‌ها در رابطه با کارکنان ترامپ است. بسیاری او را یک نابغه و آینده‌نگر می‌دانند، یک برنامه‌نویس خودآموخته که اولین بازی ویدئویی خود به‌نام «بلاستار» را در ۱۲سالگی ساخت و فروخت و در نهایت به یکی از ثروتمندترین افراد جهان تبدیل شد. او اکنون رویای استعمار مریخ تا سال ۲۰۲۹ را در سر می‌پروراند. چنین به نظر می‌رسد که حضور ایلان ماسک در دولت ترامپ آینده نظام فناوری و اقتصادی آمریکا را تحت‌تاثیر قرار دهد. او که در چشم بسیاری از جوانان
(نسلZ ) به‌عنوان یک قهرمان دیده می‌شود می‌تواند نقشی کلیدی در شعله‌ور کردن و تسریع مسابقه دوم فضایی جهان به‌ویژه در برابر بازیگران دولتی مانند چین ایفا کند.
شروع ماجراجویی در دنیای فناوری
در همین راستا گفتنی است که وی شروع مسیر پرماجرای خود در فناوری را با Zip2 که یک راهنمای (نقشه) شهری آنلاین بود و همچنین PayPal به‌عنوان یک سامانه پرداخت آنلاین، شروع کرد. اما می‌توان گفت که نقطه عطف وی در جهان فناوری با تاسیس شرکت فناوری‌های اکتشاف فضایی موسوم به SpaceX در سال 2002 میلادی رقم خورد. شرکتی که هدف آن کاهش هزینه حمل‌ونقل‌های فضایی و فراهم کردن مقدمات اکتشاف و حیات در مریخ عنوان شده است. این شرکت به رهبری ماسک توانست برای اولین بار به چند موفقیت مهم برسد که از جمله آنها می‌توان به اولین موشک پیشران مایع با بودجه خصوصی برای رسیدن به مدار در سال 2008، اولین شرکت خصوصی که یک فضاپیما را به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاد در سال 2012 و همچنین اولین شرکتی که یک تقویت‌کننده موشک مداری را در خشکی و دریا فرود آورد در سال‌های 2015 تا 2016 اشاره کرد. همچنین راه‌اندازی اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در سال 2019 نیز از دیگر اقدامات قابل‌توجه این شرکت است.
از سویی دیگر شروع فعالیت او در شرکت تسلا در سال 2004 و تلاش وی برای ساخت خودروهای الکترونیکی و راه‌اندازی شبکه‌ای از زیرساخت‌های لازم برای این‌دست از خودروها در سطح جهانی نیز قابل‌توجه است. با این حال شاید بتوان گفت که یکی دیگر از مهم‌ترین عرصه‌هایی که وی در زمینه فناوری به آن ورود کرد، هوش مصنوعی است. این عرصه که یکی از همان اصلی‌ترین عرصه‌های قدرت‌افزایی در نظام بین‌الملل است توسط وی در قالب راه‌اندازی نورولینک و شرکت Open AI رقم خورد. درواقع هدف مورد اول، ایجاد فضای تعامل و برهم‌کنش میان مغز انسان و کامپیوتر و هدف Open AI نیز اطمینان از این مساله است که هوش مصنوعی به‌طورکلی به نفع بشریت رقم می‌‎خورد. البته گفتنی است که در سال 2018، ماسک از این شرکت خارج شد.
ورود به عـــالم سیــاست با
حمایت از ترامپ
همان‌طورکه پیش‌تر نیز ذکر شد، ماسک با ورود به کارزار انتخاباتی دونالد ترامپ و حمایت از وی، فصل جدیدی را هم در زندگی کاری خود و هم در آینده سیاست جهانی رقم زد. به گزارش بلومبرگ، وی که در ماه می ‌سال‌جاری میلادی اقدام به تاسیس کمیته اقدام سیاسی آمریکا کرد توانست تا روز انتخابات بیش از 170‌میلیون دلار را جمع‌آوری و برای کمپین انتخاباتی ترامپ هزینه کند. از سوی دیگر و به گزارش یورونیوز، بازگرداندن حساب کاربری ترامپ در شبکه اجتماعی ایکس، شرکت کردن در اغلب رویدادهای انتخاباتی وی و همچنین استفاده از محبوبیت خود در بین اقشار جوان به‌منظور حمایت از ترامپ از دیگر اقدامات او برای حمایت از ترامپ بود. این حمایت‌ها ظاهرا به‌قدری کارآمد بوده است که ترامپ در ساعات اولیه مشخص‌شدن پیروزی خود در انتخابات ریاست‌جمهوری گفت: «ما یک ستاره جدید داریم، ستاره‌ای به اسم ایلان ماسک». جالب‌توجه آنکه این رابطه صمیمی دوطرفه تا آنجا پیش رفته که حتی ماسک در رویدادهایی همچون تماس تلفنی ترامپ با زلنسکی نیز حاضر بوده است. جدای از این، منابع همچنین گفتند که ایلان ماسک در تماس ترامپ با رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه هم حضور داشته است.
با این حال چرایی انجام چنین حمایتی از دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری منتخب آمریکا نیز پرسش مهمی است. درواقع به نظر می‌رسد می‌توان این اقدام را از چند جهت مورد بررسی و واکاوی قرار داد. نخست اینکه روی کار آمدن فردی مانند ترامپ که تفکرات اقتصادی آن را می‌توان در راستای حمایت از بازار آزاد و پیگیری برخی از سیاست‌ها مانند کاهش مالیات‌ها به سود ماسک و کسب‌وکار وی دانست. همانگونه که نشریه اکونومیک‌تایمز اعلام کرد: ماسک می‌تواند از این‌دست اقدامات ترامپ منتفع شود. عرصه دوم نیز که می‌تواند درخصوص روی کار آمدن دولت ترامپ مورد بهره‌برداری ماسک قرار بگیرد نزدیک شدن شرکت اسپیس‌ایکس وی به آژانس‌های فدرالی همچون ناسا و بازی کردن نقش پیمانکار برای حکومت آمریکاست. به‌گفته الکس بین، استاد دانشگاه تِنِسی در مارتین به نشریه نیوزویک، ماسک احتمالا قدرت تجاری بیشتری در دولت ترامپ خواهد داشت و سرمایه‌گذاران می‌توانند بر این اساس عمل کنند. وی در ادامه افزود که احتمالا ارزش سهام تسلا و اسپیس‌ایکس افزایش می‌یابد و این اتفاق در کوتاه‌مدت می‌تواند پیامدهای فوری برای این دو شرکت داشته باشد.
همچنین سومین موردی که می‌توان به آن اشاره کرد فرصت ماسک برای پیشبرد نظرات سیاسی خود از طریق دولت ترامپ است. درواقع با توجه به دو مفهوم این موضوع را می‌توان تحلیل کرد: نخست اینکه در عصر کنونی بازیگران غیردولتی مخصوصا در نظام‌های سیاسی- اقتصادی آزاد و دموکراتیک از قدرت قابل‌توجهی برای کنشگری در عرصه سیاست برخوردار هستند. دومین موضوع نیز چنین است که طبق نظریه سیکل قدرت، توان اقتصادی می‌تواند به قدرت سیاسی منجر شده و به نظر می‌رسد که با توجه به دو رکن فوق‌الذکر می‌توان گفت که نزدیک‌شدن ماسک به ترامپ، فرصت پیاده‌سازی نظرات سیاسی وی در عرصه عمل را هموارتر می‌سازد.
نظرهایی که هم می‌تواند در ساحت سیاست داخلی آمریکا و هم در عرصه سیاست جهانی اعمال شود. در همین راستا خبرگزاری بلومبرگ نیز در یکی از آخرین گزارش‌های خود عنوان داشت که ترامپ پیش‌تر وعده‌های جذابی به ماسک داده است. از قرارداد‌های جدید برای ماموریت‌های فضایی گرفته تا قوانینی که رقبا را از مسیر روباتاکسی‌های آینده ماسک کنار می‌زند و حتی جایگاهی موثر در دولت برای تصمیم‌گیری در تخصیص بودجه‌ها به وی اعطا می‌کند. به استناد خبرگزاری یورونیوز، ترامپ و ماسک این نهاد را وزارت کارآمدی دولت نامیده‌اند و به‌گفته رییس‌جمهوری منتخب آمریکا، قرار است ویوِک راماسوامی و ایلان ماسک به‌صورت مشترک این نهاد را رهبری کنند.
سیاست فضایی فعلی ایالات‌متحده
در این میان باید گفت، بسیاری بر این باورند که این حمایت ایلان ماسک از دونالد ترامپ با تمام قوا، می‌تواند موفق‌ترین و هوشمندانه‌ترین سرمایه‌گذاری وی در تمام طول عمرش لقب بگیرد. ماسک یک سیاستمدار نیست. او یک رویاپرداز و حلال مشکلات است که بر آینده بشریت متمرکز شده است. این ویژگی‌ها همچنین به احتمال زیاد تاثیر او را بر سیاست فضایی ایالات‌متحده شکل می‌دهد.
سیاست فضایی یک کشور منعکس‌کننده چشم‌انداز و اولویت‌های آن در زمینه فعالیت در فضاست. سیاست فعلی فضایی ایالات‌متحده بر حفظ رهبری این کشور در فضا، حفاظت از دارایی‌های فضایی ایالات‌متحده و همکاری با شرکای تجاری و بین‌المللی برای ترویج رفتار ایمن و مسوولانه در فضا تاکید دارد و عناصر کلیدی آن شامل رشد بخش فضای تجاری آمریکا و بازگشت فضانوردان به کره ماه است.
شرکت اسپیس‌ایکس نقش مهمی در پیشبرد این اهداف داشته است و از ناسا و نیروی فضایی ایالات‌متحده که جدیدترین شاخه ارتش ایالات‌متحده است در ماموریت‌های خود پشتیبانی می‌کند. نوآوری‌های اسپیس‌ایکس مانند موشک‌های قابل‌استفاده مجدد «فالکون ۹»، اینترنت ماهواره‌ای استارلینک و موشک قدرتمند استارشیپ، دسترسی و استفاده از فضا را به‌طرز چشمگیری تغییر داده است.
جـــاه‌طلبی‌هـــای مـشترک
ترامپ و ماسک
دولت قبلی ترامپ در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ بسیاری از اهداف سیاست فضایی فعلی ایالات‌متحده را پیش برد که برخی از آنها با جاه‌طلبی‌های خود ماسک برای فضا همسو بودند. اکنون به نظر می‌رسد ترامپ و ماسک بر سر سه هدف اصلی در فضا توافق کرده‌اند. اول اینکه هر دو متعهد به گسترش حضور انسان در فضا هستند. «دستورالعمل سیاست فضایی ۱» ترامپ که در ۱۱دسامبر ۲۰۱۷ امضا شد، ایالات‌متحده را در مسیری قرار داد تا فضانوردان را به کره ماه بازگرداند و حضور دائمی در آنجا برقرار کند و به‌دنبال آن ماموریت‌های انسانی به مریخ و فراتر از آن انجام شود. این دستورالعمل با دیدگاه ماسک در مورد استعمار مریخ که توسعه موشک استارشیپ را می‌طلبد مطابقت دارد. استارشیپ قدرتمندترین و عظیم‌ترین فضاپیمایی است که تاکنون ساخته شده و به‌گونه‌ای طراحی شده است که کاملا قابل‌استفاده مجدد باشد. این موشک محموله‌های بزرگی را حمل می‌کند و می‌تواند به اعماق فضا سفر کند و روی ماه و مریخ فرود آید.
برنامه آرتمیس ناسا نیز که از همین «دستورالعمل سیاست فضایی ۱» ترامپ سرچشمه می‌گیرد قصد دارد تا سال ۲۰۲۶ انسان‌ها را به کره ماه بازگرداند. ناسا برای دستیابی به این هدف در سال ۲۰۲۱ با اسپیس‌ایکس برای توسعه فضاپیمای استارشیپ که فضانوردان و محموله‌ها را از زمین به ماه می‌برد و بازمی‌گرداند قرارداد همکاری امضا کرد. دوم اینکه هم ترامپ و هم ماسک از فعالیت تجاری و مشارکت شرکت‌های خصوصی در فضا حمایت می‌کنند. «دستورالعمل سیاست فضایی ۱» ترامپ به‌شکل مشخص خواستار مشارکت‌های تجاری و بین‌المللی است که نشان‌دهنده تغییر موضع نسبت به دولت‌های قبلی است. جو بایدن نیز به این تلاش برای توسعه بخش تجاری فضا ادامه داد.
آن نقش‌ محوری که صنایع خصوصی می‌توانند در اکتشافات فضایی ایفا کنند با سابقه ماسک به‌عنوان یک کارآفرین و مبتکر مطابقت دارد. اسپیس‌ایکس تحت رهبری ماسک نه‌تنها خدمات ضروری را به ناسا ارائه کرده است بلکه نوآوری را نیز به مراحل جدیدی سوق داده است. این شرکت هزینه سرمایه‌گذاری‌های فضایی را به‌میزان قابل‌توجهی کاهش داده و فضا را برای مخاطبان وسیع‌تری از کاوشگران فضایی قابل دسترس‌تر کرده است. سوم اینکه ترامپ و ماسک، طرفدار مقررات‌زدایی هستند. دولت ترامپ به‌دنبال کاهش موانع نظارتی از طریق دستورالعمل‌هایی مانند «دستورالعمل سیاست فضایی ۲» بود که هدف آن ساده‌سازی مقررات فضای تجاری برای تشویق رشد و نوآوری سریع‌تر در صنعت فضای خصوصی بود. ماسک نیز اغلب مقررات فضایی موجود را بسیار محدودکننده می‌داند. او به‌طور مکرر تنظیم‌کننده‌های قوانین در ایالات‌متحده مانند اداره هوانوردی فدرال را که بر الزامات پرتاب‌های فضایی و ورود مجدد به زمین نظارت دارد، به چالش کشیده است و خواستار «مقررات‌زدایی جامع» شده است.
آینده سیاست جهانی در پرتو فناوری
به هر حال گفتنی است که کنش‌ها و اقدامات ایلان ماسک تاکنون نیز تاثیرات شگرفی بر هنجارها و الگوهای حاکم بر نظام بین‌‌الملل گذاشته و به نظر می‌آید که ادامه همکاری میان ترامپ و ماسک نیز بر شدت و عمق آن خواهد افزود. درواقع اقدامات پیشین ماسک همچون تغییر سیاست‌های پلتفرم ایکس پس از خریداری سهام آن و همچنین راه‌اندازی اینترنت ماهواره‌ای استارلینک می‌تواند با دور زدن تعرفه‌های فرهنگی و محدودیت‌های اعمال‌شده بر فضای سایبر به توزیع اطلاعات در مقیاس وسیع‌تر پرداخته و بدین ترتیب شکل جدیدی از فرهنگ دیجیتال را که خارج از محدوده کنترل و نظارت دولت‌های محلی می‌باشد را رقم زده است.
این موضوع در کنار سایر ساحت‌های فناوری همچون هوش مصنوعی و صنایع هوافضا می‌تواند برای دولت و حکومت ایالات‌متحده آمریکا نیز سودمند باشد. درواقع اگر بخواهیم به ابتدای متن حاضر رجوع کنیم باید بگوییم که اگر زمانی ایالات‌متحده سلطه خود را با عنصر نظامی و زمانی دیگر با عنصر اقتصادی جلو می‌برد، امروزه در کنار عوامل مذکور به عنصر فناوری نیز نیاز مبرم دارد تا بدین وسیله بتواند سلطه و هژمونی بین‌المللی خود را در قبال رقبا که در صدر آنها چین حضور دارد را تثبیت کند. درواقع باید درنهایت اشاره کرد قدرت داشتن در عصر جدید بین‌الملل که برخی از صاحب‌نظران آن را عصر تکنوژئوپلیتیک نام‌گذاری می‌کنند نیاز به همکاری موثر و کارآمد بخش‌های حکومتی و خصوصی داشته تا بتوان در ذیل آن با یک حکمرانی فناورانه امور را در جهان پیچیده سیاست به پیش برد.