حیاط خلوت پیشین آمریکا

آمریکای جنوبی با وجود برخورداری از پیشینه مبارزات آزادیخواهانه و استقلال‌طلبی علیه استعمارگران اسپانیایی و پرتغالی از سال‌های آغازین قرن بیستم رفته‌رفته به حیاط خلوت سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا بدل شد. به همین خاطر هنگامی که فیدل کاسترو با همراهان نه‌چندان زیاد خود توانست یکی از قدرتمندترین دیکتاتورهای آمریکای جنوبی و یکی از متحدان آمریکا را از تخت پایین بکشد و به قول معروف بیخ گوش ابرقدرت سرمایه‌داری جهان، پرچم سوسیالیسم را برافراشت، یکی از ماندگارترین رویدادهای قرن به نام او به ثبت رسید یا هنگامی که پینوشه با کمک آمریکا، دولت مردمی آلنده را با کودتای نظامی سرنگون کرد، مشخص شد آمریکا حاضر نیست نوع دیگری از حکومت سوسیالیستی را در حیاط خلوت خود تحمل کند.روی کار آمدن دولت انقلابی ساندینیست‌ها در نیکاراگوئه و همچنین مخالفت‌هایی که کم و بیش در بولیوی و ونزوئلا علیه دولت مرکزی بروز می‌کرد، باعث شد در سال‌های پایانی دهه ۷۰ و آغاز دهه ۸۰ میلادی و کم و بیش مقارن با انقلاب اسلامی ایران، اوضاع در حیاط خلوت سنتی آمریکا به ضرر سیاست خارجی ایالات متحده پیش برود تا جایی که غیر از ساندینیست‌ها که پس از چند سال از انقلابی‌گری افراطی دست برداشتند، حیاط خلوت آمریکا به مکانی برای مخالفت با این کشور بدل شد.وجه تشابه حکومت‌هایی چون کوبا، ونزوئلا و بولیوی و در سال‌های نخست حکومت ساندینیست‌ها در ضدآمریکایی بودن با حکومت انقلابی ایران باعث شد در دهه‌های آخر قرن بیستم به این سو به ویژه در دوره هشت سال ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، دیپلماسی ایران در آمریکای‌جنوبی و به‌طور خاص با ونزوئلا، بولیوی و کوبا بیشتر در وجه ضدآمریکایی بودن آنها فعال‌تر از گذشته باشد.رابطه خاص و شخصی رییس دولت نهم و دهم با رهبران برخی کشورهای آمریکای لاتین به‌طور مشخص چاوز و مورالس از منظر اقتصادی و اجتماعی بیشتر یک جاده یک‌طرفه بود و فایده‌ای که برای ایران نداشت هیچ کلی هم از خزانه مردم برای آنها خاصه خرجی می‌شد.پس از روی کار آمدن دولت یازدهم تحولی در دیپلماسی کشور به وجود آمد. در واقع تلاشی بود تا سیاست خارجی ایران از نگاه تک‌بعدی به شرق به نوعی جهانشمولی با در نظر گرفتن برخی اولویت‌های استراتژیکی تغییر مسیر بدهد.سفر اخیر وزیر خارجه کشورمان به آمریکای لاتین را هم می‌توان در قالب چنین نگاه و برنامه‌ای مورد بررسی قرار داد.با نگاهی به کشورهای مورد بازدید ظریف غیر از شیلی و تا حدودی اکوادور، ردپای نگاه ایدئولوژیکی را به روشنی می‌بینیم چراکه کوبا، نیکاراگوئه، بولیوی و ونزوئلا چهار کشوری هستند که از سابقه ضدیت تمام و کمال با آمریکا برخوردارند به عبارت بهتر این بار هم در دولت روحانی، دیپلماسی ایران در کنار اهداف اقتصادی که صدالبته نمی‌تواند عدد و رقم چشمگیر و سود کلانی را نصیب ایران کند، قصد دارد در حیاط خلوت پیشین آمریکا که به‌طور قطع معنای واقعی خود را از دست داده، حضور خود را به رخ بکشد. اگرچه با برقراری رابطه واشنگتن- هاوانا، دیگر کوبا به‌عنوان یک هدف ایدئولوژیکی به حساب نمی‌آید اما به هر حال فعال بودن دیپلماسی ایران در آمریکای لاتین می‌تواند به نگاه جهانشمول سیاست خارجی ایران، دست‌کم از منظر روبنایی شکل تازه‌ای ببخشد.نکته قابل توجه دیگر اینکه سفر به شیلی در شرایطی صورت می‌گیرد که دو کشور نزدیک به ۳۷ سال رابطه سیاسی در سطح حتی کاردار ثابت هم نداشتند.نهایت اینکه سفر ظریف به آمریکای‌جنوبی با توجه به کمبود توانایی‌های کشورهای مقصد، برای ایران گشایش اقتصادی در پی نخواهد داشت که بتوان روی آن حساب خاصی باز کرد.

massoudmehr@yahoo.fr