خاموشی و بی آبی در راه است

فرزین وفا- روزهای گرم تابستان از راه می‌رسند و دلهره بی‌آبی و بی‌برقی در دل خانواده‌ها، کشاورزان، بنگاه‌داران و صنایع می‌جوشد‌. مردم از گرما می‌ترسند و از قبض‌های نجومی برق که مسوولان هم به تازگی وعده‌اش را داده‌اند، کشاورزان از بی‌آبی و نابودی محصولاتشان، بنگاه‌داران که قربانیان اصلی فاز اول هدفمندی یارانه‌ها بوده‌اند، هم نگران افزایش شدید قیمت برق و آب هستند و هم نگران قطعی احتمالی برق که آفت جان صنایع است‌.
در چنین شرایطی هر روز خبر جدیدی از احتمال جیره‌بندی و آب و برق می‌آید و روز دیگر از مسوولان تکذیب می‌شود‌. دیروز وزیر نیرو احتمال هرگونه جیره‌بندی آب در تابستان امسال را منتفی دانسته و با تاکید بر اینکه این موضوع به هیچ‌وجه اتفاق نخواهد افتاد، نسبت به محدویت منابع آبی در برخی نقاط کشور مانند سد زاینده‌رود و میناب هشدار داده است‌. اما در همین حال یکی از معاونانش به اسم محمدبهزاد با اشاره به متوقف شدن روند کاهش مصرف برق که از زمان هدفمندی یارانه‌ها شروع شده بود از رشد چهار درصدی اوج مصرف در مقایسه با سال گذشته خبر داده چنین رشدی را در مرحله هشدار دانسته است‌.
بررسی جدیدترین آمار وضعیت ذخایر آبی کشور و همچنین ریزش‌های جوی هم نشان می‌دهد که به دلیل واقع شدن ایران در یکی از مناطق خشک جهان، میزان کل منابع آبی در دسترس به اندازه یک‌سوم متوسط جهانی بوده و از سویی حدود ۷۰ درصد این آب تبخیر می‌شود و امکان استفاده از آن از بین می‌رود‌.
اما در همین شرایط مدیرعامل مپنا می‌گوید: برق به دلیل واقعی نبودن قیمت، همواره به مردم ایران هدیه شده است و چنانچه پروژه‌های نیمه‌تمام تکمیل و طرح‌های جدید راه‌اندازی نشود در سال ۹۲ با خاموشی برق به‌طور وسیع مواجه خواهیم شد‌. وزیر نیرو البته وعده‌ای برای خاموشی یا عدم خاموشی‌های سال آینده نداده است‌. عباس علی‌آبادی، مدیرعامل مپنا به فارس گفته است: چون فکر می‌کنیم نفت داریم پس باید انرژی را به راحتی و ارزان مصرف کنیم و چون به مردم گفته نشده برق یک کالای باارزش است همه آن را بی‌رویه مصرف می‌کنند‌. وی تصریح می‌کند: اگر پروژه‌ها تکمیل نشود و طرح‌های جدید راه‌اندازی نشود در سال ۹۲ با مشکل خاموشی به‌طور وسیع مواجه خواهیم شد‌. علی‌آبادی توضیح می‌دهد که برق در تاریخ همواره مساله داشته است و نمی‌توانیم بگوییم در گذشته مشکل برق نداشتیم‌. تنها در یک دوره کوتاه بود که مشکل زیادی در برق نداشتیم اما در همان دوره هم آبستن حوادث در برق بودیم‌. مدیرعامل مپنا ادامه می‌دهد: من فکر می‌کنم اولین دلیلش این است که نفت داریم‌ یعنی فکر می‌کنیم نفت حق ما است‌. نفت کالایی است که باید بین ما تقسیم شود و همین الان باید به‌طور مستقیم بهره‌مند شویم‌. من فکر می‌کنم اگر این نگاه یک مقداری به چالش کشیده شود راه حل این مساله پیدا می‌شود‌. مشکل این است که ما فکر می‌کنیم چون نفت داریم انرژی باید در کشور ارزان باشد‌. وزیر اسبق نیرو همچنین توضیح می‌دهد: در تاریخ هیچ‌گاه قیمت برق در کشور واقعی نبوده است‌. من از شما سوال می‌پرسم آیا کالایی در کشور هست که برای تولید آن نیاز به برق نباشد؟ میزان برقی که استفاده می‌شود برای اینکه نان و گوشت تهیه شود چقدر است؟ حال قیمت منبع اصلی این انرژی را با آن کالا مقایسه کنید، مطلقا توازن منطقی بین آنها وجود ندارد‌.
اگر یک هفته برق نداشته باشیم چه اتفاقی در کشور رخ می‌دهد؟ حال کالایی با این همه ارزش، قیمتش چقدر است؟ امروز که هدفمندی یارانه‌ها اجرا شده است به‌طور متوسط حدود ۴۵ تومان برای هر کیلووات ساعت به فروش می‌رسد‌. یعنی هنوز برخی دارند برق را برای هر کیلووات ساعت ۱۰ تومان تا ۱۲ تومان مصرف می‌کنند و برخی برای هر کیلووات ساعت برق ۱۲۰ تومان پرداخت می‌کنند‌. یعنی اگر اقتصاد برق به‌طور شفاف و دقیق محاسبه شود بسیاری از مشاغل توجیه خود را از دست می‌دهند بنابراین همواره برای حفظ صنعت برق از کمک دولت و بودجه‌های نفتی استفاده کرده‌ایم‌ یعنی دایما یارانه گرفته و با سوخت مجانی نیروگاه احداث می‌کردیم و برق را ارزان به مردم می‌دادیم‌. این موضوع از یک سو منابع کشور را مصرف می‌کرد و اتفاق دیگری هم که رخ می‌داد این بود که مصرف‌کننده که ارزش زیادی برای انرژی برق متصور نمی‌شد در مصرف انرژی اسراف می‌کرد‌. پس به دو صورت ما متضرر می‌شویم؛ اول اینکه مصرف برق شتاب می‌گرفت و دوم هزینه‌های سنگین برای تولید برق بالا می‌رفت‌. علی‌آبادی در پاسخ به این پرسش که شاید در پنج سال آینده که هدفمندی یارانه‌ها برای قیمت تمام‌شده برق هدف‌گذاری کرده است، یک مقدار در مصرف و ارزش‌گذاری به برق وضعیت بهتری پیدا کنیم‌، می‌گوید: متاسفانه چون مصرف برق از ابتدا که آمده تاثیر فرهنگی روی ما گذاشته است و به مردم گفته نشده که برق یک کالای با ارزش است و همه به راحتی از آن استفاده کرده‌اند این باعث شده یک فرهنگی به وجود بیاید که اگر حتی قیمت‌ها هم اصلاح شود باز هم سراغ مصرف بهینه نخواهیم رفت‌. به گفته وی، متوسط قیمت برق در اروپا بیش از ۲۰ سنت است در حالی که در ایران با توجه به اینکه هدفمندی یارانه‌ها آغاز شده و گران شده کمی بیش از سه سنت است‌.
۷۰ درصد تبخیر سالانه
در همین حال مهر گزارشی منتشر کرده که نشان می‌دهد واقع شدن ایران در یکی از مناطق خشک جهان باعث تبخیر سالانه ۲۹۴ میلیارد مترمکعب آب (۷۰درصد کل بارش‌ها) می‌شود‌. با این حال دولت به تازگی تصمیم گرفته نصب کنتورهای هوشمند روی چاه‌ها جهت کنترل برداشت ۵۶ میلیارد مترمکعب آب را انجام دهد‌. بر این اساس به صورت کلی از ۴۱۱ میلیارد مترمکعب ریزش‌های جوی سالانه در ایران که به صورت باران و برف صورت می‌گیرد، بیش از ۷۰ درصد آن معادل ۲۹۴ تا ۲۹۸ میلیارد مترمکعب تبخیر می‌شود‌. بزرگی این عدد وقتی مشخص می‌شود که بدانیم میزان آب‌های در دسترس کشور و به عبارتی تجدید شونده و قابل استفاده از ۴۱۱ میلیارد مترمکعب چیزی بین ۱۱۸ تا ۱۳۰ میلیارد مترمکعب است‌.
۹۰ درصد منابع برای کشاورزی
هم‌اکنون چیزی حدود ۲۸ درصد از کل آب شرب کشور در جریان انتقال از طریق مشکلات خطوط انتقال و فرسودگی شبکه‌ها هدر می‌رود‌ اما یک بررسی نیز نشان می‌دهد در صورتی که شبکه‌های خانگی آب دچار مشکل باشند در کلانشهری مانند تهران به صورت شش ماهه یک میلیارد و ۲۶۷ میلیون مترمکعب آب به هدر
خواهد رفت!
در صورت درنظر گرفتن سرانه مصرف ۲۸۵ لیتری متوسط برای هر نفر در پایتخت طی ۲۴ ساعت، این میزان به اندازه آب مورد نیاز چهار میلیون و ۴۴۵ هزار و ۹۵۴ نفر خواهد شد‌.
جدیدترین آمار موجود در این خصوص نشان می‌دهد که فقط ۶۱/۵ درصد کل چاه‌های حفر شده در کشور در گروه چاه‌های عمیق مجاز و دارای مجوز قرار می‌گیرند که به تعداد ۱۴۱هزار و ۵۸۶ حلقه چاه است‌. میزان برداشت منابع زیرزمینی آب از طریق این تعداد چاه عمیق مجاز ۴/۳۴ میلیارد مترمکعب است‌.
سرانه مصرف در ایران
مقدار آبی که از ایران به دریا یا سایر کشورها سرازیر می‌شود، سالانه ۹/۵۵ میلیارد مترمکعب است‌. همچنین ۵/۸۳ میلیارد مترمکعب از آب مصرفی یعنی ۸/۹۲ درصد از کل منابع آب تجدیدشونده در سال برای آبیاری به کار برده می‌شود‌. در ایران ۱/۱ میلیارد مترمکعب آب در بخش معادن و ۴/۵ میلیارد مترمکعب آب نیز در شهرها و روستاها استفاده می‌شود‌. ۵۴ درصد از آب مصرفی در بخش معادن و ۶۸ درصد از آب مصرفی در منازل از منابع زیرزمینی است‌. با اینکه سرانه آب به ازای هر نفر یک‌هزار و ۲۰۰ مترمکعب برآورد می‌شود متوسط جهانی سرانه آب ۷۵۰۰ مترمکعب برای هر نفر است‌. هم‌اکنون میزان تبخیر آب در ایران به میزان قابل توجهی بیشتر از میزان بارندگی است‌.
جیره‌بندی در تابستان
منتفی است
در این شرایط وزیر نیرو احتمال هرگونه جیره‌بندی آب در تابستان امسال را منتفی دانست و با تاکید بر اینکه این موضوع به هیچ‌وجه اتفاق نخواهد افتاد، نسبت به محدویت منابع آبی در برخی نقاط کشور مانند سد زاینده‌رود و میناب هشدار داد‌.
مجید نامجو در ارتباط با احتمال بروز پدیده کم‌آبی در کشور طی تابستان امسال و نحوه مدیریت وزارت نیرو در این بخش گفت: با اینکه مدیریت بر منابع آبی در دستور کار وزارت نیرو قرار دارد اما یکی، دو مورد گزارشاتی از کم‌آبی یا احتمال بروز آن به وزارتخانه ارایه شده است‌. وزیر نیرو با اشاره به اینکه هم‌اکنون در سد زاینده رود استان اصفهان منابع آبی دارای محدودیت است، اظهار کرد: برای این منظور لازم است تا دقت کافی در امر مدیریت منابع آب صورت گیرد‌. مجید نامجو عنوان کرد: علاوه بر آن در شرایط فعلی در سد میناب بندرعباس نیز منابع آبی به شدت در حال محدود شدن است که لازم است برای جلوگیری از احتمال بروز بحران، مدیریت دقیقی نیز در این حوزه صورت گیرد‌.
وزیر نیرو در ارتباط با احتمال جیره‌بندی آب در برخی نقاط کشور در تابستان امسال گفت: با برنامه‌ریزی‌هایی که صورت گرفته است به هیچ وجه جیره‌بندی آب در کشور اتفاق نخواهد افتاد‌. به گفته نامجو، توصیه‌های خوبی به مردم در مدیریت مصرف و کاهش آن شده است‌، از سویی به مدیران نیز توصیه شد که با مدیریت بیشتری منابع آبی را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند‌. وی این مطلب را نیز افزود که در صورت بی‌دقتی در نحوه مصرف آب و همچنین مدیریت بر آن ممکن است مشکلاتی نیز به وجود آید‌.