خانه‌ای از جنس هنر و تاریخ

نادر نینوایی- اگر اهل گشت و گذار در خانه‌های تاریخی باشید، نباید بازدید از خانه تاریخی بهنام در تبریز را از دست بدهید.
این خانه در اواخر دوران زندیه و در سال‌های اولیه حکومت قاجارها بنا شده و در محله مقصودیه شهر تبریز واقع شده است.
ستون‌های سفید بلند، گچ‌بری‌های تماشایی و حوض مدوری که در وسط حیاط این خانه تاریخی قرار گرفته، شکوهی ویژه به آن
داده است.
درب و پنجره‌های چوبی و ارسی‌کاری‌های هنرمندانه به کار رفته در این خانه، بخشی از تاریخ و هنر ایران را پیش چشم بازدید‌کنندگان به نمایش می‌گذارد. در یک کلام می‌توان گفت بازدید از خانه تاریخی بهنام آدمی را به حال و هوای زندگی در اعصار گذشته می‌برد و امکان فهم تجربه زیستی گذشتگان را به بازدید‌کنندگان می‌دهد.
تاریخچه خانه
همانگونه که از اسم خانه بهنام بر می‌آید این خانه به فردی به اسم بهنام تعلق داشته است. بهنام گنجه‌ای مالک اولیه خانه، از یکی از خانواده‌های شناخته شده در عصر قاجار بوده است و گفته می‌شود ریشه‌های اجدادی مشترکی با خاندان قاجار داشته است.
اگرچه خاندان گنجه‌ای در ابتدا در گنجه زندگی می‌کردند، اما همزمان با ورود روس‌ها به قفقاز و تبریز، این خاندان نیز به تبریز می‌آیند و در این شهر به تجارت می‌پردازند و وارد عرصه تجارت و بازرگانی می‌شوند.
خانه بهنام تبریز در طول تاریخ چندین بار مورد مرمت قرار گرفته که یک بار آن مربوط به دوره ناصرالدین شاه قاجار است.
در حال حاضر خانه بهنام در اختیار دانشکده معماری دانشگاه هنر تبریز است و یکی از خانه‌های تاریخی ثبت ملی شده در شهر تبریز شمرده می‌شود.
برخی از صاحب‌نظران بر این نظر هستند که خانه بهنام یکی از شاخص‌ترین خانه‌های تاریخی تبریز است که می‌توان در آن گوشه‌هایی از هنر و معماری ایران معاصر را به نظاره نشست.
خانه بهنام در بهمن سال ۱۳۷۶ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید و امروز به عنوان یکی از ۳۰۰ خانه تاریخی تبریز راوی گذشته‌های دور این شهر تاریخی است.
این خانه تاریخی با معماری جالب توجه آجرکاری‌ها و مقرنس‌کاری‌های هنرمندانه ترکیبی از شکوه و هنر ایران معاصر را پیش چشم بازدید‌کنندگان به تصویر می‌کشد.
معماری خانه
اگرچه خانه بهنام قدمت بالایی دارد، اما با توجه به مرمت‌های انجام‌شده این خانه تا زیادی سالم مانده است.
در گذشته ورودی خانه از کوچه
«مشیر دفتر» بوده و از طریق دالانی ورود و خروج می‌شده است.
فرد جهت ورود به ساختمان ابتدا باید از یک هشتی عبور می‌کرده است که علت ایجاد این هشتی آن بوده که امکان رویت داخل خانه و اندرونی وجود نداشته باشد.
دو ساختمان در خانه بهنام وجود دارد که یکی ییلاقی و دیگری قشلاقی است و با توجه به دمای هوا به تناوب هر یک در فصول گرم و سرد سال مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.
یکی از ویژگی‌های شاخص خانه بهنام وجود اتاقی هفت درب در آن است که اطراف آن را اتاق‌های دیگر فرا گرفته‌اند.
به این اتاق‌های هفت درب در معماری سنتی ایران «طنبی» گفته می‌شود. در ساختمان ییلاقی بهنام بخشی به نام مهتابی نیز وجود دارد. مهتابی حالتی ایوان مانند داشته، اما فاقد سقف است. ایوان مهتابی طاق‌هایی پشت‌سر هم داشته و ستون‌های بلندی آن را آذین‌بندی کرده است. قسمت‌های بالایی ستون‌ها و طاق‌ها با نقش و نگارهای زیبا تزئین شده‌اند.
در قسمت داخلی تالار از کف تا سقف دیوارها نقاشی شده‌اند و می‌توان نظاره‌گر گوشه‌هایی از هنر سنتی ایرانیان روی دیوارها بود.
تالار هفت پنجره دارد به همین دلیل به آن تالار هفت در می‌گویند. پنجره‌های تالار با شیشه‌های رنگی تزئین شده‌اند و با تابش نور خورشید بازی رنگ و نور در تالار برقرار می‌شود.
در زیر این تالار حوض خانه قرار دارد که سقفی گنبدی‌شکل و طاقچه‌های آجرکاری شده دارد؛ حوضی هم در وسط این بخش قرار گرفته تا اقامت در آن در فصل تابستان دلپذیر‌تر و مطبوع‌تر باشد.
در بخش تابستانه تراسی وجود دارد که ایوان آن پشت به آفتاب ساخته شده است تا در فصل تابستان ساکنان خانه از گرما محفوظ بمانند.
مساحت خانه بهنام حدودا ۸۴۰ مترمربع است و گچ‌بری‌های هنرمندانه، نمای آجری و حوض آسمانی‌رنگ آن از جمله دیدنی‌های این خانه تاریخی به شمار می‌آیند.
جالب است بدانید در قسمت غربی این خانه زمانی اسطبل، مطبخ و توالت قرار داشته است که هم‌اکنون این بخش‌ها وجود ندارند و تخریب شده‌اند.
شرایط بازدید و دسترسی
در نظر داشته باشید که بازدید از تبریز و آثار تاریخی آن در فصل تابستان به لحاظ آب و هوایی بسیار مناسب است.
برای رفتن به خانه بهنام تبریز کافی است به خیابان مقصودیه در اطراف بازار تاریخی تبریز بروید و سپس از کوچه مشیر دفتر به دالانی بروید که شما را به داخل خانه بهنام هدایت می‌کند.
امکان بازدید از خانه بهنام از ۱۰ صبح الی ۲ بعد از ظهر و نیز از ساعت ۴ عصر الی ۶ عصر فراهم است.
در نظر داشته باشید که در اطراف این خانه تاریخی پارکینگ برای پارک خودرو وجود ندارد، پس استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی برای بازدید از آن معقول‌تر است.
در اطراف خانه بهنام جاذبه‌ها و اماکن تاریخی جالب توجهی وجود دارد که می‌توانید از آنها نیز بازدید داشته باشید.
از جمله اماکن دیدنی اطراف خانه بهنام می‌توان به خانه نیک دل، خانه حیدرنژاد، موزه سنجش، خانه شهریار، میدان ساعت و موزه موسیقی تبریز اشاره کرد.