خشکسالی؛ تهدید جدید برای امنیت غذایی کشور

خشکسالی یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی امنیت غذایی ایران در سال ۱۴۰۴ و سال‌های آتی خواهد بود. تاثیرات خشکسالی بر امنیت غذایی در ایران پیچیده و چند وجهی است و می‌تواند از طریق مکانیزم‌های مختلفی نمود پیدا کند.
خشکسالی به طور مستقیم باعث کاهش عملکرد محصولات زراعی و باغی می‌شود. کمبود آب برای آبیاری، خشک شدن زمین‌های کشاورزی و افزایش تنش آبی در گیاهان منجر به کاهش شدید تولید و در برخی موارد نابودی کامل محصول می‌شود. این امر به‌ویژه در مناطقی که به‌شدت به کشاورزی دیم وابسته هستند، بسیار بحرانی است. از سوی دیگر کاهش تولید محصولات کشاورزی به دلیل خشکسالی منجر به افزایش قیمت مواد غذایی در بازار می‌شود. این افزایش قیمت می‌تواند برای اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر جامعه بسیار مشکل‌ساز باشد و دسترسی آنها به مواد غذایی اساسی را محدود کند.
در ادامه باید گفت خشکسالی می‌تواند کیفیت محصولات کشاورزی را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد. کمبود آب می‌تواند منجر به کوچک شدن اندازه میوه‌ها و سبزیجات، کاهش ارزش غذایی آنها و افزایش احتمال ابتلا به آفات و بیماری‌های گیاهی شود. کاهش تولید داخلی به دلیل خشکسالی نیز می‌تواند وابستگی ایران به واردات مواد غذایی را افزایش دهد. این امر می‌تواند امنیت غذایی کشور را در بلندمدت به خطر بیندازد و آسیب‌پذیری کشور در برابر شوک‌های خارجی را افزایش دهد.
یکی از وجه‌های آشکار خشکسالی و از دست رفتن زمین‌های کشاورزی مهاجرت روستاییان به شهرهاست. این مهاجرت می‌تواند مشکلات اجتماعی و اقتصادی زیادی را به همراه داشته باشد و فشار بر زیرساخت‌های شهری را افزایش دهد. از طرفی کمبود منابع آبی و غذایی می‌تواند منجر به تنش‌های اجتماعی و سیاسی در جامعه شود. رقابت بر سر منابع محدود آب می‌تواند به درگیری‌های محلی و منطقه‌ای دامن بزند.
مدیرکل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به آغاز سال زراعی جاری در شرایط خشکسالی گسترده، هشدار داد که این پدیده تهدیدی جدی برای امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود و عبور از این بحران نیز مستلزم اجرای راهکارهای پایدار است.
نبی‌الله رشنو، مدیرکل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت جهاد کشاورزی اظهار داشت: با توجه به تاکید مقام معظم رهبری بر نامگذاری سال 1404 به عنوان سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» و جذب سرمایه‌گذاران در بخش کشاورزی نیازمند حمایت‌های ویژه است تا اعتماد آنان به دلیل شرایط پرریسک تولیدات کشاورزی جلب شود.
وی افزود: تهیه و ابلاغ یک برنامه ملی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی در تمام حوزه‌های کشاورزی و نظارت دقیق بر اجرای آن، به عنوان یک راهبرد بلندمدت از الزامات مدیریت خشکسالی است. این برنامه باید شامل راهکارهای فنی، مدیریتی و اجتماعی باشد.
رشنو تصریح کرد: پوشش حداکثری مزارع کشور تحت سامانه‌های نوین آبیاری و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته مانند حسگرهای رطوبت خاک و پهپادهای نظارتی، می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف آب منجر شود.
وی همچنین تدوین و اجرای الگوی مدیریت مصرف آب در تمام سطوح فردی و اجتماعی را ضروری دانست و گفت: آموزش مستمر کشاورزان و بهره‌برداران، همراه با همکاری نهادهای ترویجی و رسانه‌ها، از عوامل کلیدی موفقیت در این زمینه است.
مدیرکل دفتر مدیریت بحران وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به بررسی‌های اقلیمی خاطرنشان کرد: خشکسالی در سال جاری گسترده‌تر از سال‌های گذشته خواهد بود و مدیریت آن نیازمند رویکردی جامع شامل راهکارهای فنی
(مانند آبیاری هوشمند)، مدیریتی (مانند اصلاح الگوی کشت) و اجتماعی
(مانند مشارکت مردمی) است. وجود تجربه موفق نشان داده که ترکیب این راهکارها می‌تواند اثرات خشکسالی را کاهش دهد.
وی پوشش حداکثری بیمه تولیدات کشاورزی را از دیگر راهکارهای مؤثر برشمرد و افزود: مراقبت و توسعه عرصه‌های منابع طبیعی، به‌ویژه تقویت آبخیزداری و جلوگیری قاطعانه از تصرف و تغییر کاربری اراضی ملی و عمومی توسط سودجویان، باید در مدیریت کلان مورد توجه جدی قرار گیرد.
با توجه به تغییرات اقلیمی و تشدید خشکسالی در سال‌های آینده، اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و اجرای راهکارهای موثر برای مقابله با تاثیر خشکسالی بر امنیت غذایی ایران امری حیاتی است. عدم توجه به این مساله می‌تواند عواقب جدی برای کشور به همراه داشته باشد. اتخاذ راهکارهایی چون مدیریت بهینه منابع آبی، توسعه کشاورزی پایدار، افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی، تقویت ذخایر استراتژیک مواد غذایی و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر ضروری به نظر می‌رسد.