خطر مصادره مفاخر ایرانی

نادر نینوایی- موسسه فرهنگی اکو در تقویمی که برای سال ۲۰۲۵ میلادی منتشر کرده است، نظامی گنجوی شاعر و داستان‌سرای ایرانی را به عنوان شاعر آذربایجانی و مولانا را شاعر اهل ترکیه معرفی کرده است.
این اقدام البته با واکنش‌های سریع و صریح از سوی دوستداران فرهنگ و تاریخ ایران مواجه شد و بسیاری آن را محکوم کردند. در ادامه این موج مخالفت‌ها، رییس مرکز ناملموس تهران هم با نوشتن نامه‌ای به رییس موسسه فرهنگی اکو، خواستار اصلاح تقویم منتشر شده شد.
باتوجه به اینکه پیش از این نیز برخی از کشورهای همسایه اقداماتی را برای مصادره مشاهیر و مفاخر ایرانی به انجام رسانده‌اند، به نظر می‌رسد لازم است که این‌بار برخوردی جدی‌تر صورت گرفته و با پیگیری روند حقوقی ماجرا، مانع تکرار اتفاقات اینچنینی شد.
برای بررسی بیشتر این موضوع به سراغ حجت‌الله مرادخانی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه رفتیم. وی معتقد است که باید وزارت امور خارجه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقدامی قاطع در قبال این موضوع به انجام رسانند تا از تکرار این موضوع در آینده جلوگیری شود. مشروح مصاحبه «جهان‌صنعت» با مرادخانی پژوهشگر حوزه فرهنگ را در ادامه می‌خوانید.
تقویم موسسه فرهنگی اکو اخیرا منتشر شد و در آن نظامی گنجوی به عنوان شاعری آذربایجانی و مولوی شاعری اهل ترکیه معرفی شد. این اقدام و اقدامات مشابه برای مصادره مشاهیر ایرانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همانطور که اشاره داشتید، در روزهای اخیر انتشار تقویم رومیزی موسسه فرهنگی اکو که مربوط به سال ۲۰۲۵ میلادی است، واکنش‌های زیادی را از سوی علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر ایران به همراه داشته است. این اقدام موهن از سوی رییس پاکستانی این موسسه یعنی آقای سعد سکندرخان انجام شده است؛ وی با انتشار تقویم و تغییر ملیت دو شاعر بزرگ ایرانی یعنی نظامی گنجوی به اسم آذربایجانی‌ها و مولوی بزرگ به اسم ترکیه، عملا در پایتخت ایران به فرهنگ ما دهن‌کجی کرده است. دغدغه‌مندان حوزه فرهنگ در ایران، واکنش‌های بسیاری به این اقدام داشته‌اند و این حرکت را قویا محکوم کرده‌اند. باید توجه داشت که این دو شاعر بزرگ حتی یک بیت شعر غیر فارسی هم ندارند و از طرف دیگر به نظر می‌رسد این حرکت شیطنت‌آمیز بر‌خلاف آنچه که گفته شده اتفاقی و سهوی نبوده است بلکه به نظر می‌رسد این اقدام به صورت عامدانه از سوی موسسه فرهنگی اکو و آن هم در قلب پایتخت ایران و در تهران اتفاق افتاده است.
ثبت مشاهیر و بزرگان فرهنگ و ادب از چه جهت برای کشورها مهم و است و فکر می‌کنید که به چه علت برخی کشورهای سعی در مصادره کردن مفاخر ایرانی دارند؟
باید توجه داشته باشیم که در دنیای امروز جدال کشورها و کش‌و‌قوس‌های بین‌المللی برای دستیابی به تکنولوژی‌ها و یا ابزارهای گوناگون نیست، بلکه جدال امروز دنیا بر سر برجسته کردن هویت فرهنگی جوامع است. بر همین اساس کشورها با تلاش بسیار زیادی در‌صدد هستند که فرهنگ ملموس و ناملموس خود را برجسته کرده و آن را به جهانیان معرفی کنند. در واقع آنها می‌خواهند فرهنگ منحصربه فرد خود را به جهانیان عرضه کنند. توجه داشته باشید بسیاری از تحلیلگران حوزه اقتصاد بر این باورند که در هزاره سوم سرمایه‌های فرهنگی نظیر میراث فرهنگی در راس زنجیره ارزش‌های اقتصادی قرار دارد. بر همین اساس و از رهگذر این مقوله، توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در بطن سرمایه‌های فرهنگی طرف توجه قرار می‌دهند. بنابراین در دنیای امروز جاذبه‌های فرهنگی برجسته می‌شوند و در نتیجه همین برجسته شدن فرهنگ است که گردشگری در کشورهای همسایه ایران به درآمدهای قابل‌توجهی دست می‌یابد. درواقع کشورهایی که اگر همه را روی هم بگذاریم هم حتی نصف دارایی‌های ملموس و ناملموس ایران را ندارند، با تکیه به فرهنگ و استفاده از ظرفیت‌های میراث فرهنگی، به جایگاهی شاخص در حوزه گردشگری دست یافته‌اند. متاسفانه اما ما به فرهنگ و میراث فرهنگی ملموس و ناملموس خود بی‌تفاوت هستیم و این در حالی است که همسایگان ما با چنگ و دندان در حال برجسته کردن این ارزش‌ها هستند. به نظر می‌رسد این اقدام اخیر موسسه اکو نیز اقدامی در جهت تضعیف موقعیت ممتاز فرهنگی ایران باشد.
موسسه فرهنگی اکو در تاریخ ۲۸ فوریه ۲۰۲۵ تکذیبیه‌ای را بر روی وب‌سایت رسمی خود منتشر کرد و اخبار منتشر شده درخصوص این تقویم و تغییر ملیت شعرای ایرانی یعنی نظامی و مولوی را رد کرد و اینطور بیان داشت که یک چنین اقدامی را به انجام نرسانده و آنچه منتشر شده صرفا نمونه اولیه تقویم بوده است، نظر شما در این خصوص چیست؟
آنچه که مسلم است این تقویم نهایی شده و نسخه پی‌دی‌اف آن در دسترس است و گفته شده که به برخی از سفارتخانه‌ها نیز ارسال شده است. در این بیانیه اما موسسه اکو و آقای سعد سکندرخان بدون آنکه هیچ‌گونه عذرخواهی بابت اتفاقی که افتاده است را به انجام برساند، صرفا اخبار منتشر شده در رسانه‌ها را منسوب به افراد بدخواه دانسته و فقط این اخبار را تکذیب کرده‌اند.
این در حالی است که واقعیت، تقویمی است که امروز در دسترس ما قرار دارد و آنچه که مسلم است باید رییس اکو در قالب ساز‌و‌کارهای حقوقی مورد بازخواست و عتاب جدی قرار گیرد و اجازه داده نشود که مثلا رییس انجمن مفاخر ایرانی هم هم‌نوا با رییس اکو مدعی شود که این اقدام سهوا صورت گرفته است. چگونه ممکن است هم در متن این تقویم و هم در کنار ستون آن سهوا از عبارت شاعر آذربایجانی استفاده شود. این مساله سهوی نیست و بدیهی است که این اقدام کاملا عمدی به انجام رسیده است و اگر واکنش‌های اهالی فرهنگ نبود، این احتمال وجود داشت که انتشار تقویم در سطح بین‌المللی انجام شود.
نکته دیگری که وجود دارد، این است که روز چهارشنبه ۲۲اسفندماه آقای سعد سکندرخان پاکستانی، رییس موسسه فرهنگی اکو به دعوت وزیر فرهنگ جمهوری آذربایجان به باکو دعوت شده است. دعوتی که به نظر می‌رسد بابت قدردانی از تلاش‌های ایشان بوده است!
واکنش‌های نهادهای مربوطه داخلی نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت امور خارجه به این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آنچه که مسلم است واکنش‌های رسمی نهادهای متولی حوزه فرهنگ و وزارت امور خارجه در مورد این مقوله اصلا واکنش‌های درخوری نبوده است؛ این عزیزان باید موضوع را تا حصول نتیجه به شکل جدی پیگیری کنند و حتی به صورت رسمی درخواست تغییر رییس موسسه فرهنگی اکو و استعفای او و ترک ایران را بدهند چرا که این اقدام وهن‌آمیز در دل پایتخت کشورمان، توهین به ایران، فرهنگ ایران و ایرانیان است.
چنانچه امروز نسبت به این اقدام که برخی تصور می‌کنند اقدام کوچک یا ناچیزی است واکنش مناسب نشان نداده و در قبال آن سکوت کرده و اصطلاحا کوتاه بیاییم، باید فردا منتظر شنیدن اخبار بدتری باشیم. بنابراین این اتفاق باید همین‌جا به پایان رسیده و با واکنش قاطع و جدی کشور مواجه شود. در شرایط پیش آمده به نظر می‌رسد وزارت امور خارجه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به‌خصوص بخش‌های حقوقی آنها که متولی دفاع از وجوه هویتی و فرهنگی ایران و ایرانیان هستند، باید واکنش صریح‌تر و بازخواستی جدی‌تر در سطح دیپلماتیک انجام می‌دادند. مواجهه با این واقعه اما به شکل خیلی خنثی و موردی اتفاق افتاد و در نتیجه این واکنش خنثی، این امکان وجود دارد که کشورهای دیگر نیز مشتاق شوند تا فرآیندهای موهن برای تصاحب عناصر فرهنگی ایران را به شکل فراگیر پی‌بگیرند و این موضوع مطمئنا برای ما بسیار دردناک خواهد بود.