24 - 10 - 2024
ریسک، سود، حرکت
مسعود یوسفی* – همواره یکی از مسائل یک کسبوکار مساله تامین مالی و دسترسی به منابع جهت شروع و حفظ حیات خود بوده است. این مساله برای کسبوکارهای نوپا بسیار جدیتر است چراکه در آغاز فعالیت خود با ریسکهای سرمایهگذاری بیشتری مواجه هستند و سرمایهگذاران یا ارائهدهندگان تسهیلات به سختی به آنها اعتماد میکنند. یکی از روشهای تامین مالی در بازار سرمایه روش تامین مالی جمعی است که معادل فارسی واژه crowdfunding است. این روش گرچه به اسم امروزی آن از سال 2006 یعنی حدود دو دهه پیش در دنیا شناخته شده است اما هم در ایران هم در جهان سابقهای دیرینه دارد. به عنوان مثال در اواخر قرن 18 جهت اجرای کنسرتهای موتزارت در فرانسه از این روش استفاده شد یا سرمایهگذاران در ساخت مجسمه آزادی نیویورک با استفاده از روش تامین مالی جمعی شرکت کردند. اولین نهاد تامین مالی جمعی نیز پس از بحران مالی 2008 در ایالاتمتحده تشکیل شد که kickstarter نام دارد. در ایران نیز میدانیم حداقل در چند دهه اخیر جهت انجام اموری مثل آزادی زندانیان از گلریزان استفاده شده که خود یک روش تامین مالی جمعی است. به طور کلی میتوان روشهای تامین مالی را به چهاردسته اهدا، قرض (وام)، پاداش و مشارکت تقسیمبندی کرد. روشی که امروزه جهت سرمایهگذاری متداول است روش مبتنی بر مشارکت است که در آن مشارکتکنندگان به عنوان سرمایهگذار علاوه بر بازگشت وجه در قبال ریسکی که میپذیرند انتظار دریافت سود از سرمایهپذیر را دارند. نکته دیگر آن است که به علت ریسک بالای این نوع سرمایهگذاری سود پرداختی باید بالاتر از سودهای متداول و نرخ تورم باشد تا برای سرمایهگذاران جذابیت لازم را داشته باشد. در جهان و در کشورهایی که نرخهای تورم کمتر از 5درصد دارند گاهی نرخ سود پرداختی تا بالای 15درصد هم میرود اما طبیعتا سرمایهگذار یا ضامن به همان اندازه نیز ریسک متحمل میشوند.
به طور کلی تامین مالی جمعی سه جز نهاد اصلی دارد: 1- سرمایهگذاران، 2-سکو، 3-سرمایهپذیران. علاوه بر این سه طرف اصلی بستگی به شرایط سکو و پروژه نهادهای دیگر اضافه میشوند که عبارتند از نهاد مالی صادرکننده ضمانتنامه و نهاد ارزیابیکننده. در خصوص تضمین در کشور ما معمولا متداول است که یک نهاد مالی مثل بانک یا صندوقهای پژوهش و فناوری برای طرح به میزان اصل سرمایه لازم یا بخشی از آن ضمانتنامه تعهد پرداخت صادر میکنند تا در صورت شکست طرح اصل وجه پرداختی توسط سرمایهگذاران را طی مدت زمان بسیار کوتاهی به آنها بازگشت دهند و بعد از آن این مبلغ را خود از سرمایهپذیر طی مراحل حقوقی مطالبه کنند. در مواردی نیز تضمین صرفا با استفاده از چک توسط سرمایهپذیر انجام میشود که ریسک آن به مراتب بالاتر است.
فرآیند تامین مالی جمعی شامل یک فرآیند کلی تا تامین مالی کامل طرح است. این فرآیند شامل درخواست سرمایهپذیر از سکو، ارائه ضمانتنامه، ارزیابی و تحلیل کسبوکار و بستن قرارداد است که به طور کلی بین یک هفته تا یک ماه به طول میانجامد. بعد از آن انجام فراخوان توسط سکو و سرمایهپذیر صورت میگیرد که معمولا بازه زمانی دو هفته تا یک ماه برای آن در نظر میگیرند که اگر مبلغ مورد نیاز زودتر تامین شود طرح بسته میشود. بعد از تامین مالی بسته به نوع پروژه پرداخت سود در بازههای از قبل مشخص شده انجام میگیرد. این بازهها معمولا میتوانند یک ماهه، دو ماهه، سه ماهه و… باشند.
در پایان انجام طرح نیز پرداخت اصل سرمایه به سرمایهگذاران انجام میگیرد. در حال حاضر در ایران سود پرداختی این طرحها معمولا حدود 40 تا 45درصد است. با محاسبه کارمزد دریافتی توسط سکو و سایر هزینههای اداری نرخ تمام شده تامین مالی برای سرمایهپذیر به حدود 50درصد و بالاتر میرسد.
آمار تامین مالی جمعی در کشور در سالهای اخیر که رواج یافته است دید بهتری از این بازار نوپا به ما میدهد؛ دستورالعمل این روش سال 1397 توسط شورایعالی بورس به تصویب رسید و در شروع سه شرکت توانستند مجوز فعالیت در این حوزه را کسب کنند. در حال حاضر 34 سکو دارای مجوز فعالیت هستند. تا انتهای مرداد 1403 حجم سرمایه تامین شده توسط سکوها بیش از 7هزار همت میرسد که بیش از نصف آن توسط بانکها تضمین شده، همچنین نزدیک به 1800همت آن با ضمانت صندوقهای پژوهش فناوری تامین مالی شده است.
در کل همانطور که اشاره شد این بازار در ابتدای راه خود است و مزایا و معایب خاص خود را دارد. از مزایای آن میتوان به سود بالا و مشارکت در جهت رفع نیازهای بخشی از جامعه و کمک به کارآفرینان اشاره کرد. ریسک بالا به خصوص برای تضمینکننده، عدم دسترسی به اصل سرمایه تا پایان طرح نیز از معایب طرح هستند. قبل از سرمایهگذاری در این طرحها توصیه میشود به چند نکته توجه کنید: 1- حتما طرح دارای طرح توجیهی اقناعکننده برای شما باشد و آن را مطالعه فرمایید یا از یک کارشناس در خصوص آن کمک بگیرید. 2- طرح دارای یک نهاد ضمانتکننده معتبر مثل بانک یا صندوق پژوهش و فناوری خوشنام باشد.3- از سرمایهای استفاده کنید که مطمئن هستید تا پایان طرح به آن نیاز ندارید. 4- این نکته را در نظر بگیرید ممکن است سود سرمایهگذاری را دریافت نکنید پس به عنوان مثال این جنس سرمایهگذاری مثل سپرده بانکی یا سرمایهگذاری در صندوقهای درآمد ثابت نمیتواند جنبه درآمدی ماهانه داشته باشد. 5-نرخ سود موثر را خودتان محاسبه کنید و حتما از مدلهای اصلاح شده متناسب با استفادهای که قرار است از سود دریافتی داشته باشید استفاده کنید.
*کارشناس اقتصادی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد