سایه کمونیست بر نفت ایران

هستی عبادی- توسعه میادین مشترک در سطوح بالای تصمیم‌گیری کشور در حالی گره خورده که هم صندوق توسعه ملی اعلام آمادگی برای سرمایه‌گذاری دراین میادین کرده و هم برنامه هفتم تسریع در توسعه میادین مشترک را مورد تاکید قرار داده است.
وزیر قبلی نفت با سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی در صنایع بالادستی وزارت نفت مخالفت کرده بود و همین موضوع باعث شد که طرح در مجمع تشخیص مصلحت نظام قفل شود. چندی پیش مهدی غضنفری، رییس صندوق توسعه ملی اعلام کرد که دولت‌های پیشین بیش‌از ۱۰۰میلیارد دلار به صندوق بدهکار هستند و در مقابل ثروت بزرگی به اسم میادین مشترک نفتی دارند اما اقدامی در این رابطه انجام نمی‌دهند.
مهدی غضنفری می‌گوید: صندوق توسعه ملی به مقامات دولت سیزدهم پیشنهاد کرده بود که کار توسعه برخی میادین مشترک را در اختیار صندوق توسعه ملی قرار دهند تا با کمک بخش‌خصوصی در آن سرمایه‌گذاری کرده و از محصول صادراتی به‌جای طلب این صندوق برداشت شود؛ پیشنهادی که از نظر غضنفری راهکاری برد- برد محسوب می‌شود. بنا به گفته رییس صندوق توسعه ملی، این طرح مزایای بسیار زیادی دارد؛ اولا سهم ایران را از میادین مشترک که کشورهای همسایه در حال استفاده هستند برداشت می‌شود و ثانیا بخش‌خصوصی فعال شده و ثالثا با ورود منابع مالی ناشی از آن، امکان پرداخت تسهیلات بیشتری یا سرمایه‌گذاری جدیدی وجود دارد. در مجموع نتیجه این طرح رونق کسب‌وکار است و درآمد غیرمستقیم برای دولت و مردم خواهد داشت. حال آنکه به گفته عضنفری، در مجمع تشخیص مصلحت، به دلایل مختلفی از جمله دلایل آشکار سیاسی با این موضوع مخالفت شد.
آنطور که رییس صندوق توسعه ملی می‌گوید، به غیر از این موضوع کج‌فهمی، نگاه‌های کمونیستی یا سوسیالیستی شدید، حسادت و نفهمی نیز در مسیر مخالفت با پیشنهاد صندوق توسعه ملی وجود داشته و همه این موارد باعث شده تا عمق این پیشنهاد درک نشود. به گفته وی فرصت‌ها به شدت در حال گذر است و منطقه در شرایط حساسی قرار گرفته بنابراین ما حق نداریم باعث تضعیف کشور شویم. همه انتقادات برای بهتر شدن اوضاع است.
پول یا تکنولوژی؛ مساله این است!
آنچه رییس صندوق توسعه ملی روایت می‌کند، یک برش از دلیل عدم سرعت در توسعه میادین مشترک است. بخش دیگری از مشکلات مربوط به تکنولوژی‌های روز به دلیل پیچیدگی برخی میادین است.
البته هدایت‌الله خادمی، نماینده پیشین مجلس در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: عدم توسعه میادین ما به خاطر نبود تکنولوژی نیست، بسیاری از میادین را می‌توانیم با شرایط موجود هم توسعه دهیم اما به دلایل مالی مشکل پیدا کرده‌ایم.
مثلا اکنون عربستان در میدان فروزان چندین برابر ما برداشت می‌کند، گاها ما ۳۵‌هزار بشکه و عربستان ۵۰۰‌هزار بشکه تولید نفت دارد، تکنولوژی مورد نیاز هرچند گران‌تر از معمول قابل خرید است اما مهم ارتباط و پول است که ما نداریم بنابراین، عدم توسعه میادین ما به خاطر نبود تکنولوژی نیست، بسیاری از میادین را می‌توانیم با شرایط موجود هم توسعه دهیم اما به دلایل مالی مشکل پیدا کرده‌ایم مثلا میدان آزادگان و چنگوله و آذر و… که نیازی به تکنولوژی خاصی ندارند یا در دریا فروزان و آرش تکنولوژی جدیدی نیاز ندارند.
ما پارس جنوبی را هم در همین شرایط توسعه دادیم، قطعات و تجهیزات را وارد کردیم، اکنون هم امکان واردات داریم به شرطی که پول و قصد توسعه داشته باشیم.
خادمی بر این باور است که اگر به فکر منافع ملی باشیم باید بدانیم انرژی‌های نو به سرعت در حال تسخیر تمام جهان هستند و شاید در آینده نزدیک ارزش فعلی نفت و گاز وجود نخواهد داشت و همانگونه که انرژی‌های نو حتی خودروهای برقی ۲میلیون بشکه از مصرف نفت را کم کرده است.
این عضو سابق کمیسیون انرژی مجلس درباره دلایل توسعه کند یا عدم توسعه برخی میادین مشترک مثل فروزان، فرزاد می‌گوید: به‌جز میدان پارس‌جنوبی که طی مدتی خوب کار کردیم و میزان تولید گاز را بالا بردیم و تقریبا میزان تولید قطر که ۲۰سال قبل از ما شروع به توسعه میدان کرد، بالا رفت. در بقیه میادین مشترک وضعیت خوبی نداریم و یکی از دلایل هم تامین مالی است. اکنون سهم 5/14‌درصد نفت خرج هزینه‌های جاری می‌شود، با این پول نمی‌شود میادین را توسعه داد و البته برخی اهمال‌کاری‌ها هم بی‌تاثیر نیست.
البته در برخی میادین مثل آرش مناقشه بر سر مالکیت میادین همچنان وجود دارد و در برخی میادین مثل فرزاد B هندی‌ها مدعی هستند که چون این میدان را کشف کرده‌اند، کنسرسیوم هندی حق دریافت ۳۰‌درصد از سود این پروژه را دارد.
علاوه بر این موانع، تصریح برنامه‌های کلان بالادستی بر استفاده از توان بخش‌خصوصی برای توسعه میادین مشترک است. البته فعالان بخش‌خصوصی می‌گویند در بخش‌های بالادست نفت به عنوان پیمانکار دست دوم و سوم حضور دارند اما اینکه توسعه یک میدان به بخش‌خصوصی ایرانی سپرده شود، به نظر می‌رسد که آرزویی دوردست باشد.
توسعه میادین مشترک اقتصادی است؟
اگرچه سرمایه‌گذاری در میادین مشترک و تاکید بر توسعه آنها به خصوص میادین گازی که کشور با ناترازی گاز هم مواجه است، در قوانین و برنامه‌های کشور توصیه شده با این حال برخی کارشناسان بر این باورند که همه میادین مشترک نفت و گاز توجیه اقتصادی برای سرمایه‌گذاری ندارند و لازم است که دولت دست‌کم برای آن میادینی که سریع‌تر به سوآوری می‌رسند، یک اولویت‌بندی مشخصی را در نظر بگیرد.
پیمان مولوی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت»» درباره بعد اقتصادی توسعه میادین مشترک بیان کرد: همانطور که می‌دانید ایران در کنار ونزوئلا و عربستان سومین دارنده ذخایر نفتی و دومین دارنده ذخایر گازی جهان است. البته ترکیب این منابع ثروت بسیار بزرگی است که بسیار ارزش دارد بنابراین توسعه میادین مشترک فعلا یک امر بسیار اقصادی است چون نیاز اقتصاد دنیا تا سال‌2050 مبتنی بر نفت است.
ما کشور‌هایی مثل هند و چند داریم که درسته که به سمت انرژی‌های نو حرکت می‌کنند ولی نقش نفت و گاز تا 20سال آینده بسیار پررنگ خواهد بود. حتی در آمریکا هم با اینکه به سراغ انرژی‌های تجدیدپذیر رفته‌اند ولی می‌دانیم که با این حال آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده، استخراج‌کننده و مصرف‌کننده نفت در دنیاست.
وی افزود: مشکلی که در این حوزه وجود دارد این است که با روشی که ما حرکت می‌کنیم صرفه اقتصادی ندارد، تزریق سرمایه کند و آرام است. مثلا پروژه‌ای مشابه را که قطر در چهار‌سال با فاینانس بین‌المللی راه‌اندازی می‌کند، ما در 12‌سال راه‌اندازی می‌کنیم. پروژه گازی شماره 3‌ قطر، میتسوبیشی ژاپن و کنسرسیوم بانک‌های بزرگ و … در آن ورود پیدا می‌کنند ولی در پروژه‌های ما قراردادهای سوری در داخل نوشته می‌شود ولی از لحاظ قدرت پرداخت همه می‌دانند که حوزه انرژی حوزه‌ای است که سرمایه‌گذارهای بین‌المللی نمی‌توانند در آن حضور داشته باشند.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه مشکل صرفه اقتصادی ما طولانی شدن تامین مالی و فاینانس است، تصریح کرد: چون برای فاینانس باید رتبه اعتباری خوب و ریسک پایینی داشته باشیم و الان میزان ریسک ما 7 از 7 است، در نتیجه در این رابطه مانع وجود دارد. نکته بعدی بحث تولید تجهیزات در داخل است که خود این در زمانی که تحریم نباشد آسیب‌زاست ولی در شرایط تحریم چاره‌ای نیست. تا زمانی که بتوانیم فاینانس بگیریم و تجهیزات خریداری کنیم سرعت زمان انجام پروژه را بالا می‌بریم. او افزود: در نهایت مشکل ما بحث سرمایه‌گذاری است و بحث به موقع استفاده کردن از پتانسیل‌هاست ولی متاسفانه تا امروز اقتصاد ایران فرصت‌های بسیار زیادی را از دست داده است. مولوی تاکید کرد: همه این کارها بدون رفع تحریم‌ها امکان‌ناپذیر است البته امکان دارد ولی با هزینه فرصت بسیار زیاد و بدون بهبود اعتبار رتبه‌بندی.