سر باز کردن زخم کهنه طاق‌بستان

نادر نینوایی- تله‌کابین در طاق‌بستان، زخمی کهنه که بار دیگر سر باز می‌کند. بیش از دو دهه از نخستین‌باری که طرح ساخت تله‌کابین در نزدیکی طاق‌بستان مطرح شد، می‌گذرد. در طول این سال‌ها فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی در خصوص خطرات احداث تله‌کابین در جوار این اثر باستانی بارها هشدار داده‌اند. به تعبیر فعالان میراث فرهنگی، احداث تله‌کابین در این نقطه هم می‌تواند تهدیدی برای آثار تاریخی خفته در دل دشت کاهو باشد و هم حریم منظر و حریم حفاظتی طاق‌بستان را به مخاطره بیندازد. افزون بر این هیچ بعید نیست که احداث تله‌کابین شانس ثبت جهانی طاق‌بستان در یونسکو و فرصت جذب گسترده گردشگران بین‌المللی از این طریق را از بین ببرد.
مجریان پروژه اما به‌جد پیگیر تحقق موضوع و راه‌اندازی تله‌کابین‌اند و اخیرا هم نصب تابلوی تله‌کابین در نزدیکی طاق‌بستان بار دیگر لرزه بر تن دوستداران میراث ایران باستان انداخته است. فشار برای راه‌اندازی تله‌کابین در جوار طاق‌بستان حکم استخوانی لای زخم را پیدا کرده که هر بار مطرح می‌شود و به دنبال آن هم موج تبلیغات برای توجیه این اقدام شدت می‌گیرد.
در سوی مقابل اما فعالان میراث فرهنگی هم بیکار ننشسته‌اند و قصد دارند تا آخرین لحظه مانع وارد آمدن زخم کاری به طاق‌بستان شوند. راه‌اندازی کارزاری مردمی برای مقابله با این جریان، آخرین تیر ترکش فعالان و دوستداران میراث فرهنگی ایران است و امید دارند که اعتراض مدنی جلوی احداث تله‌کابین را بگیرد تا در آینده مخاطره‌ای طاق‌بستان را تهدید نکند.
درخواست لغو پروژه احداث تله‌کابین
در پی انتشار خبرهایی از احتمال به جریان افتادن پروژه تله‌کابین طاق‌بستان، گروهی از فعالان میراث فرهنگی کارزاری را خطاب به رییس‌جمهور، دادستان کل کشور و وزیر میراث فرهنگی راه انداخته و خواستار لغو پروژه احداث تله‌کابین در عرصه و حریم طاق‌بستان کرمانشاه شده‌اند.
در بخشی از متن این کارزار آمده است: «در سال‌های اخیر موضوع احداث پروژه تله‌کابین در عرصه و حریم محوطه تاریخی طاق‌بستان کرمانشاه تبدیل به یک چالش جدی بین کارشناسان و فعالان و دوستداران میراث فرهنگی از یک‌سو و مدیران شهری کرمانشاه از سوی دیگر شده است. این پروژه مخرب که در سال‌های۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ با دلسوزی کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی و ایستادگی سازمان میراث فرهنگی منتفی شد، بار دیگر در فروردین۱۴۰۴ توسط شهرداری کرمانشاه به عنوان پروژه در حال اقدام معرفی می‌شود.»
نویسندگان این کارزار می‌افزایند: «طاق‌بستان کرمانشاه قطع به یقین از آثار بی‌بدیل دوران ساسانی است و قابلیت ثبت در فهرست جهانی یونسکو را دارد اما هرگونه تجاوز و تغییر منظر در عرصه و حریم آن، از دست رفتن موقعیت ثبت در یونسکو را به همراه خواهد داشت. متاسفانه پروژه‌های اینچنینی با یدک کشیدن عنوان توسعه گردشگری باعث از بین رفتن اصل و کالبد و تمامیت و حریم میراث فرهنگی خواهد شد، در صورتی که گردشگری در ذات خود باید باعث اعتلا و معرفی میراث فرهنگی شود. گردشگری علیه میراث فرهنگی به معنای واقعی کلمه، نقض غرض بوده و مانند چاقویی است که دسته‌ خود را می‌برد.»
نویسندگان این کارزار درخواست کرده‌اند، پروژه احداث تله‌کابین در عرصه و حریم طاق‌بستان کرمانشاه برای همیشه لغو و کنار گذاشته شود.
احداث یا لغو تله‌کابین در تعلیق
تاکنون نهادهای مرتبط پاسخ قطعی در خصوص احداث یا لغو اجرای پروژه تله‌کابین ارائه نداده‌اند. داریوش فرمانی، مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه در این خصوص گفته است: «با توجه به رایزنی‌های صورت گرفته اخیر مقرر شده جزئیات نقشه پروژه از مسیر ابتدا تا انتها با کلیات طرح به وزارتخانه ارسال شود. نقشه‌ها در وزارت میراث فرهنگی بررسی خواهد شد و نتیجه نهایی را به استان اعلام می‌کنند.»
علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز در گفت‌وگویی اظهار داشته: تاکنون اطلاعات درست و دقیقی
(از کرمانشاه) ارائه نشده است.
وی توضیح داد: در اوایل دهه80 مدیر میراث‌ فرهنگی کرمانشاه بودم و این موضوع از همان زمان مطرح بوده و از آن زمان تا امروز، هر چند وقت یک‌بار دوباره روی میز می‌آید و بعد هم فراموش می‌شود. ما هم برای پیگیری، معمولا از دوستان‌مان درخواست اطلاعات می‌کنیم؛ چه درباره این پروژه، چه درباره پروژه‌های دیگر. همیشه هم گفته‌ام که ما در ابتدا نمی‌گوییم «نه». ما زمانی مخالفت می‌کنیم که راه‌حلی برای رفع مشکلات و موضوعات مرتبط وجود نداشته باشد.
ایزدی افزود: در مورد پروژه «تله‌کابین» هم همینطور بود؛ از آن زمان که خودم (در میراث فرهنگی کرمانشاه) مسوولیت داشتم، این پروژه از طرف شهرداری کرمانشاه مطرح شده بود اما سوال ما همیشه این است «می‌گوییم آقا، این پروژه بالاخره یک مشاور دارد. لطفا مشاور پروژه را با همه اطلاعات و داده‌های فنی‌اش به ما معرفی کنید.» در همان جلسه‌ای که در استانداری برگزار شد، بنده عرض کردم «شما که به‌عنوان نماینده جامعه خبری ناظر این موضوع هستید، لطفا از طرف ما این درخواست را منتقل کنید. بپرسید که این پایه‌ها دقیقا کجا قرار است نصب شوند؟ طول مسیر چقدر است؟ ارتفاع پایه‌ها چقدر است؟ مختصات UTM پایه‌ها چیست؟ پروفیل‌های طولی و عرضی پروژه به چه صورت‌اند؟» اینها را مشاور پروژه باید به ما ارائه دهد تا ما بتوانیم بررسی کنیم.
ایزدی اظهار کرد: اگر این اطلاعات ارائه شود و بررسی ما نشان دهد که تداخلی با ضوابط میراث فرهنگی دارد، خوب بعید می‌دانم که در چنین برهه حساسی که ما به دنبال ثبت جهانی پرونده محور ساسانی هستیم و یکی از شاخصه‌های آن، حفظ چشم‌انداز طبیعی و تاریخی طاق‌ بستان است، عقل سلیم اجازه دهد پروژه‌ای مثل تله‌کابین اجرا شود و در نتیجه آن، این شانس جهانی را از ما بگیرد اما اگر تداخلی وجود نداشته باشد، طبیعتا همه ما با هم می‌نشینیم، از عقل جمعی بهره می‌بریم و مساله را حل می‌کنیم. مدیرکل ثبت حریم آثار و حفظ و احیای میراث فرهنگی گفت:« تا این لحظه، بخشی از اطلاعات را آورده‌اند اما سوالاتی که من مطرح کردم، همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند و اطلاعاتی که عرض کردم، هنوز به صورت دقیق و کامل به ما ارائه نشده است. قرار بود این موارد را برای بررسی بیاورند. اگر پروژه قابلیت بررسی داشته باشد و با ضوابط میراث فرهنگی مغایرتی نداشته باشد، ما هم تابع خواهیم بود اما اگر مغایرتی داشته باشد، طبیعتا موضوع فرق می‌کند.»
در نهایت باید اذعان داشت آنچه مسلم است طاق‌بستان به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران زمین، راوی بخشی از تمدن، فرهنگ و هویت ایرانی است و انتظار می‌رود که مسوولان امر ضمن درک اهمیت این موضوع از انجام هر اقدامی که این اثر تاریخی را با مخاطره مواجه کند، پرهیز کنند. بدیهی است که در صورت تمایل مجریان پروژه به احداث تله‌کابین با هدف توسعه گردشگری، این امکان وجود دارد که این پروژه در دیگر مناطق کرمانشاه راه‌اندازی شود تا اثر ثبت ملی شده و باستانی طاق‌بستان از هرگونه مخاطره در امان باشد.