سیاه و سفید بازار کار در پاییز ۱۴۰۳

براساس آخرین داده‌های مرکز آمار، بازار کار ایران در پاییز1403، با وجود برخی بهبودها در شاخص‌های کلیدی، همچنان با چالش‌های ساختاری عمیقی مواجه است که بهره‌وری نیروی کار و پایداری اقتصادی را محدود می‌کند. نرخ مشارکت اقتصادی در پاییز امسال به 2/‏41‌درصد رسید که نسبت‌به پاییز1402 با کاهش جزئی 3/‏0 واحد‌درصدی همراه بود. این کاهش می‌تواند ناشی از خروج برخی افراد از بازار کار باشد که به‌دلیل ناامیدی از یافتن شغل مناسب یا مهاجرت رخ داده است. با این حال، مشارکت اقتصادی زنان با 1/‏0واحد‌ درصد افزایش به 5/‏14‌درصد رسید، درحالی‌که مشارکت اقتصادی مردان تقریبا ثابت و در سطح 68‌درصد باقی مانده است. این شکاف بزرگ بین مشارکت زنان و مردان (حدود 5/‏53 واحددرصد) نه‌تنها نشان‌دهنده نابرابری جنسیتی عمیق در بازار کار است، بلکه ظرفیت‌های بالقوه نیروی کار زنان را نیز بلااستفاده می‌گذارد.
از سوی دیگر، نرخ بیکاری کل به 2/‏7‌درصد کاهش یافت که در مقایسه با پاییز1402 (6/‏7درصد) بهبود نسبی را نشان می‌دهد. این کاهش در هر دو گروه زنان و مردان مشهود است؛ نرخ بیکاری مردان از 2/‏6‌درصد به 9/‏5‌درصد و نرخ بیکاری زنان از 2/‏14‌درصد به 7/‏13‌درصد کاهش یافت. هرچند کاهش نرخ بیکاری نکته‌ای مثبت تلقی می‌شود اما این روند باید در بستر بزرگ‌تری از بازار کار بررسی شود.
گسترش مشاغل غیررسمی، کم‌کیفیت و کم‌درآمد می‌تواند دلیل اصلی کاهش بیکاری باشد، به‌ویژه در شرایطی که بخش عمده‌ای از اقتصاد ایران درگیر اشتغال غیررسمی است. در بخش زنان تحصیلکرده، نرخ بیکاری همچنان بالاست و عدم تطابق میان مهارت‌های آموزشی و نیازهای واقعی بازار کار، فرصت‌های اشتغال باکیفیت را محدود کرده است.
ساختار اشتغال ایران در پاییز1403 نیز نشان‌دهنده وابستگی بیش از حد به بخش‌های خدمات و کشاورزی است. بخش خدمات با سهمی حدود 7/‏52درصد، بزرگ‌ترین منبع اشتغال است اما گستردگی مشاغل غیررسمی در این بخش موجب کاهش پایداری و کیفیت اشتغال می‌شود. نکته قابل‌توجه این است که بیشترین اشتغال زنان نیز در بخش خدمات است؛ به‌گونه‌ای‌که بیش از ۶۳‌درصد شاغلین زن در بخش خدمات حضور دارند؛ موضوعی که تاکیدی بر کیفیت پایین اشتغال زنان محسوب می‌شود. بخش کشاورزی با سهمی 7/‏13‌درصدی از اشتغال کل، به‌دلیل نوسانات فصلی و بهره‌وری پایین، توان محدودی در ایجاد فرصت‌های پایدار دارد. در این میان، سهم بخش صنعت حدود 5/‏33‌درصد است که رشد کافی برای جذب نیروی کار جدید را نشان نمی‌دهد.
یکی از بحران‌های جدی بازار کار، نرخ بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است. براساس آمارهای منتشرشده، نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در محدوده ۱۱‌درصدی قرار دارد که نسبت‌به نرخ بیکاری کلی اقتصاد شکاف حدود ۴‌درصدی را نشان می‌دهد. نکته مهم در این زمینه نرخ بیکاری زنان با تحصیلات دانشگاهی است که در پاییز امسال حدود ۱۹‌درصد بوده‌است. هرچند نرخ بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نمودی از عدم تطابق بازار کار و نظام آموزشی کشور است اما این موضوع در خصوص زنان شدیدتر است و حاکی از چالش‌های عمیق‌تر این گروه در دسترسی به فرصت‌های شغلی است.
بازار کار ایران در پاییز1403، با وجود بهبود نسبی در برخی شاخص‌ها، همچنان با مسائل جدی نظیر اشتغال غیررسمی، نرخ بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان و شکاف جنسیتی مواجه است.
رفع این مشکلات نیازمند سیاستگذاری‌های بلندمدت و هماهنگ میان بخش‌های آموزشی، اقتصادی و اجتماعی است. تنها از این طریق می‌توان به توسعه پایدار در بازار کار و ارتقای عدالت اجتماعی دست یافت.