شکست چین از لشکریان ایران

فوریه سال ۱۰۲ میلادی (و طبق محاسبات کرونیکل‌نگاران؛ چهاردهم فوریه و امسال، مصادف با ۲۵ بهمن‌ماه)، «وادی» امپراتور وقت چین با استفاده از فرصت درگیری ایران با رومیان در غرب، یک سپاه چهل هزار نفری از نیروهای خود را روانه منطقه فرارود کرد. این حمله در ناحیه فرغانه و در نیمه راه خجند به سمرقند، بدون نیاز به اعزام افراد پادگان‌های تپورستان (مازندران)، آثرپاتیگان* (آذربایجان)، توسط نیروهای محلی پارت (خراسان)، آریانا (هرات و غرب افغانستان امروز) و کُهِستان در هم شکسته شد و بسیاری از چینیان به اسارت درآمدند. اسیران چینی هدف حمله نظامی را به دست آوردن اسپان دره فرغانه که بزرگتر از اسپان چین، نیرومند و پُرطاقت‌اند بیان کرده بودند. [چون حرف «پ» در الفبای عربی وجود ندارد به تدریج اسپ «اسب» نوشته شده است.[
قضیه به مِهستان (سنای ایران) در تیسفون گزارش و قرار شد که اگر رییس کشور چین پوزش بخواهد، اسیران چینی آزاد و سه هزار اسپ و عمدتا مادیان (اسپ ماده) نیز به خاقان فروخته شود که خاقان پذیرفت و به جای پول نقد، بابت بهای اسبان به ایران ابریشم تحویل داد.
در آن زمان منطقه کاشغر و مناطقی که امروزه مسکن اویغورهاست تاجیک‌نشین و پارسی‌زبان بودند. میان چین و قلمرو ایران، چند ایل‌نشین دارای استقلال وجود داشت. این مناطق و نیز تبت، طبق یک سازش قدرت‌های استعمارگر اروپایی، در سال ۱۹۰۷ به چین داده شدند و ترکستان شرقی نام گرفتند. هدف انگلیسی‌ها از این عمل این بود که روسیه نتواند از طریق منطقه هیمالیا به هندوستان دست یابد. در آن زمان هر قطعه از چین زیر نفوذ یک قدرت وقت بود. انگلیسی‌ها مناطق خاوری ایران را هم از این کشور جدا کردند و افغانستان نام نهادند تا روسیه نتواند از این طریق، هندوستان را از چنگ آنان خارج کند.