31 - 05 - 2020
طولانی‌ترین قنات جهان غرق در فاضلاب
قنات زارچ که یکی از قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین قنوات جهان است و به دلیل اهمیت سازه‌ای و شاخصههای گردشگری در قالب مجموعه قناتهای ایران به ثبت جهانی رسیده، به دلیل اتصال فاضلاب‌های خانگی و خشکسالی با خطرات جدی مواجه است.
این قنات که در سالهای اخیر با کاهش آبدهی روبه‌رو شده، علاوه بر نیاز به لایروبی و پیشکار کنی به دلیل اتصال برخی از فاضلاب های خانگی و شهری، از لحاظ سلامت بهداشتی نیز تهدید می‌شود. حالا جهانی شدن این قنات، بهانه‌ای شده تا احیا و مرمت آن در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی استان یزد قرار گیرد.
قناتی با بیش از ۲۰۰۰ میله چاه
علی‌اصغر سمسار یزدی، مشاور ارشد مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی در گفت‌‌‌وگو با ایسنا با اشاره به قنات زارچ به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تامین آب زیرزمینی استان در گذشتههای دور، می‌گوید: قنات زارچ با طول بیش از ۸۰ کیلومتر یکی از قدیمی‌ترین قنوات یزد است که حدود دو سال پیش در قالب ۱۱ حلقه قنات کشورمان به ثبت جهانی رسیده است.
او اضافه میکند: در شرایط کنونی هر چند هنوز آب در این قنات جریان دارد ولی برداشت از آن بسیار محدود است چرا که در برخی از مناطق، فاضلاب های خانگی به آن متصل شدهاند.دبیر کانون تفکر آب استان در مورد افزایش آبدهی این قنات، بیان میکند: قنات زارچ با وجود خشکسالیها و تغییرات اقلیمی مقاومت کرده و هنوز خشک نشده است ولی با حفر پیشکار و لایروبی ورودی این قنات در خویدک و فهرج میتوان آبدهی کنونی آن را افزایش داد.او در رابطه با اهمیت حفظ حیات این قنات تاکید میکند: کالبد و طول ۸۰ کیلومتری این قنات، برخورداری از بیش از ۲۰۰۰ حلقه میله چاه و مادر چاه ۹۰ متری آن از شاخصههای اصلی این قنات محسوب می‌شود و علاوه بر ویژگیهای خاص آن، چگونگی استحصال آب توسط پدران ما را به نمایش میگذارد لذا حفظ حیات آن از اهمیت ویژهای برای استان برخوردار است.
سمسار یزدی در مورد ویژگیهای ناملموس این قنات نیز اظهار میکند: نظامهای حاکم بر قنات که شامل حفر و مدیریت آن در تقسیم و توزیع آب و مالکیت آن بوده، هر کدام ساز و کارهای ویژهای را در خود جای داده است. از طرفی بخشی از اراضی کشاورزی در محله سرچشمه زارچ نیز هنوز تحت شرب این منبع آب زیرزمینی قرار دارند که این موضوع به اهمیت حفظ حیات آن افزوده است.
این مسوول در رابطه با مسوولیت مردم یزد در قبال حفظ حیات این قنات نیز می‌گوید: یکایک افرادی که در این استان کویری یزد زندگی میکنند باید آگاه به مسوولیت خود در قبال حفظ منابع آبی استان از جمله این قنات و سایر قنوات استان باشند تا به طور غیرمتعارف آب آنها مصرف نشود.
او با اشاره به استفاده ۸۲ درصدی از آبهای زیرزمینی استان در حوزه کشاورزی، عنوان میکند: این بخش مسوولیت بیشتری در زمینه حفاظت از این منابع و مصرف بهینه آب آنها دارد و کشاورزان باید دقت کنند که منابع محدود آن را به درستی مصرف کنند تا نسلهای آینده نیز که در این منابع آبی سهیم هستند، بتوانند از آن بهرهمند شوند.
از ورود فاضلاب‌های شهری به طولانی‌ترین قنات جهان جلوگیری شود
جواد دائمی نماینده و کارشناس قنات زارچ نیز در رابطه با این قنات هم می‌گوید: ۵۰ سالی است که به عنوان مقنی روی قنات زارچ کار میکنم و آن را خوب میشناسم.
او این قنات را یکی از مواریث بزرگ یزدیها و جهان میخواند و در این باره اضافه میکند: قنات زارچ ۳۸۴۰ سال قدمت دارد و در این مسیر نزدیک به ۱۰۰ کیلومتری دارای ۲۲۵۰ میله چاه و ۸۲ پایاب در بافت تاریخی است.
این مقنی سرشناس یزدی ادامه میدهد: این قنات در مسیر خود، دو آسیاب را به چرخش درمیآورده که هر کدام از این آسیاب‌ها نیز به عنوان میراث تاریخی این استان هم‌اکنون توسط میراث فرهنگی در حال مرمت هستند. این قنات به دلیل توانایی در تامین آب کشاورزی، مورد خرید و فروش سهم کشاورزان قرار میگرفته است.دائمی با اشاره به اینکه این قنات دارای حیات آبزیانی نیز بوده است، بیان میکند: به دلیل طولانی بودن قنات، حشرات‌زدایی آن کار راحتی نیست و این درحالی است که با ورود فاضلاب‌های شهری و خانگی به آن، مشکل هجوم جانواران موذی در آن دوچندان شده است.
او در مورد فاضلاب بیمارستان گودرز به عنوان مهم‌ترین منبع آلاینده این قنات نیز بیان میکند: این قنات یک دهه قبل توسط این فاضلاب آلوده میشد ولی خوشبختانه با پیگیریهای اداره کل میراث فرهنگی، از ورود این فاضلاب هم‌اکنون جلوگیری شده و در حال حاضر با توجه به جهانی شدن دیگر هیچ فاضلابی نمی‌تواند باعث آلودگی آن شود.
این مسوول، عمده‌ترین مشکل کنونی قنات زارچ را عدم اختصاص اعتبار کافی برای حفاظت از آن میداند.
فاز اول ساماندهی مسیر گردشگری قنات زارچ در حال انجام است
ساشا ریاحی‌مقدم معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد هم از اجرای برنامه دوره‌‌ای مه‌‌پاشی پایاب‌‌ها و آسیابهای آبی در مسیر این قنات به منظور از بین بردن حشرات و آلودگیهای آن خبر میدهد.
او به ایسنا می‌گوید: طرح حفاظت و مرمت قنات زارچ از ابتدای سال ۹۴ در راستای اهداف ثبت جهانی قنوات ایرانی با احیا و مرمت سازه‌های وابسته به قنات آغاز شده است. فاز اول ساماندهی مسیر گردشگری این قنات نیز از محدوده مسجد جامع تا آسیاب وزیر در محله کوشک نو شهر یزد در حال انجام است.
مقدم از دیگر اقدامات انجام شده برای حفظ و مرمت قنات جهانی زارچ به انجام لایروبی قنات، تعریف محورهای گردشگری قنات، حفر مادر چاه و حفاری پیشکار کنی در دشت فهرج اشاره میکند.
او اضافه میکند: ساماندهی و احیای سازه‌های وابسته به معماری قنات زارچ و قنات حسن‌آباد مشیر در باغ شهر تاریخی مهریز، نورپردازی و خرید انشعابات برق و آب سازه‌های وابسته به این قنوات جهانی و حذف فاضلاب‌ها و پسابهای ورودی به آنها از دیگر اقدامات در حوزه مرمت قنات جهانی زارچ است .
ریاحی‌مقدم با اشاره به حفر مادرچاه و اضافه کردن گالری قنات که به افزایش آبدهی قنات منجر شده است، بیان میکند: بازدید مقامات و مسوولان در راستای جلب حمایت و آشنایی با اهمیت حفاظت از این میراث آبی شامل قنات و سازه‌های وابسته و همچنین تهیه کتابچه، بروشور و نقشه گردشگری قنات زارچ به دو زبان و مستند‌نگاری سازه‌های وابسته به قنات شامل پایاب‌‌ها، آسیاب‌ها و آب‌انبارها از دیگر اقدامات مهم در راستای احیای قنات زارچ است.
او در مورد مشکل مسجد جامع کبیر یزد از ورودی فاضلاب مسجد فرط هم گفته است: دستگاه تهویه به دلیل مسدود شدن اخیر این ورودی جهت بوگیری در پایاب نصب شده و دیگر باعث آزردن مردم و گردشگران نخواهد شد.این مسوول با بیان اینکه قنات زارچ دارای سه سرشاخه به نامهای شور، شیرین و ابراهیم خویدکی است، بیان میکند: در حال حاضر تنها شاخه شور این قنات فعال است و دو سرشاخه دیگر به دلیل افت سطح آبهای زیرزمینی، کم‌آب و خشک شدهاند.
ریاحی‌مقدم مبدا این قنات را در حوالی روستای فهرج ذکر میکند و می‌گوید: این قنات پس از طی روستاهایی مانند خویدک، دهنو و اکرمیه، وارد شهر یزد می‌شود و سپس از محلات و مناطق مختلف یزد مانند میدان امیرچخماق و مسجدجامع یزد گذر کرده و به طرف زارچ حرکت میکند. در مسیر این قنات در شهر یزد بیش از ۳۰ پایاب ایجاد شده که بیشتر آنها عمومی و وقف هستند و در عین حال تعدادی از آنها نیز در بناهای مذهبی ایجاد شدهاند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد