عملکرد صندوق‌های اهرمی در بهار

صدای بورس- صندوق‌های سرمایه‌گذاری یکی از بهترین روش‌های سرمایه‌گذاری غیر‌مستقیم در بازار سرمایه بوده و یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری «سهامی» است. صندوق‌های سهامی نیز خود به چندین بخش تقسیم می‌شوند که صندوق‌های «اهرمی» یکی از انواع آن به شمار می‌رود. طی چند سال اخیر معاملات صندوق‌های اهرمی بین سرمایه‌گذاران رواج مناسبی پیدا کرده است و هم‌اکنون می‌توان اذعان داشت که صندوق‌های اهرمی پرمعامله‌ترین و پرطرفدارترین نوع صندوق‌های سهامی در بازار سرمایه کشور هستند. واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های اهرمی به دو نوع «واحدهای عادی و ممتاز» تقسیم‌بندی می‌شوند.
واحدهای سرمایه‌گذاری عادی صندوق‌های اهرمی همانند صندوق‌های درآمد ثابت عمل می‌کنند و دارای سود ثابت و تضمین شده و این نوع واحدها به صورت صدور و ابطالی است.
واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز صندوق‌های اهرمی به دو نوع ممتاز خاص و ممتاز عام تقسیم می‌شوند. واحدهای ممتاز خاص در اختیار موسسان صندوق قرار دارند و قابلیت خرید و فروش را دارا نیستند. واحدهای ممتاز عادی این نوع صندوق‌ها، همان واحدهایی هستند که توسط سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه خرید و فروش می‌شوند. این نوع واحدها سود تضمین شده ندارند و در واقع به صورت اهرم برای دارنده آن ایفای نقش می‌کنند.
ماهیت اهرمی این صندوق‌ها از بخش واحدهای عادی نشات می‌گیرد؛ به این صورت که این واحدها نقش تامین مالی (با نرخ سود مشخص) را برای واحدهای ممتاز ایفا می‌کنند و به سرمایه‌گذاری آنها قابلیت سود و زیان اهرمی می‌بخشند.
در صورتی‌ که سود سالانه واحدهای عادی صندوق‌های اهرمی کمتر از سود تضمین شده باشد، این کسری از طریق واحدهای ممتاز تأمین می‌شود و در صورتی که سود صندوق بیشتر از صندوق تضمین شده باشد، واحدهای عادی منفعتی از این مورد نمی‌برند و مازاد سود متعلق به دارندگان واحدهای ممتاز است. در واقع واحدهای عادی این صندوق‌ها بسته به شرایط بازار، بازدهی بین ۲۰ تا ۳۰‌درصدی کسب می‌کنند که تضمین این سود توسط دارندگان واحدهای ممتاز انجام می‌شود. درصورتی که صندوق بتواند با پرتفوی خود بیشتر از ۳۰‌درصد بازدهی کسب کند. در صورت کسب بیش از ۳۰‌درصد بازدهی توسط صندوق، بازدهی مازاد بر ۳۰درصد به دارندگان واحدهای ممتاز تعلق می‌گیرد و درصورتی که پرتفوی صندوق کمتر از ۲۰‌درصد بازدهی داشته باشد، تضمین سود ۲۰‌درصدی واحدهای عادی از محل دارایی‌ واحدهای ممتاز انجام می‌شود. صندوق‌های اهرمی از ابتدای فعالیت خود تاکنون با حباب‌های بالایی همراه بوده‌اند و این موضوع همواره خرید آنها را با ریسک زیادی همراه می‌کند. درخصوص ضریب اهرمی که نسبت اهرمی بودن سرمایه، «دارندگان واحدهای ممتاز» را نشان می‌دهد، درصورتی که ضریب اهرمی صندوقی‌۲ باشد، به این صورت است که دارندگان واحدهای ممتاز این صندوق می‌توانند با دوبرابر سرمایه خود در سود و زیان صندوق سهیم باشند. بالاتر بودن ضریب اهرمی نشان‌دهنده ریسک بیشتر صندوق خواهد بود و واحدهای آن صندوق قابلیت نوسان‌پذیری بیشتری را به واحدهای ممتاز آن صندوق داراست. در حال‌حاضر در بازار سرمایه کشور پنج صندوق اهرمی کاریزما، موج فیروزه، شتاب آگاه، جهش فارابی و مفید در حال معامله هستند و دو صندوق اهرمی نارنج و بیدار نیز در حال طی کردن مراحل پذیره‌نویسی هستند.
تمامی صندوق‌های اهرمی بازار سرمایه طی سه‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ با بازدهی منفی قیمتی همراه بوده‌اند به‌صورتی‌که کمترین افت مربوط به صندوق اهرم با ۱۵‌درصد و بیشترین افت نیز مربوط به صندوق جهش با ۲۸‌درصد نزول بوده است. از لحاظ افت NAV ابطال این صندوق‌ها نیز کمترین افت مربوط به صندوق توان با ۲۰‌درصد و بیشترین افت مربوط به صندوق جهش با ۲۹‌درصد نزول بوده است. از لحاظ بررسی میزان حباب اسمی این صندوق‌ها، میانگین بیشترین حباب طی سه‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ مربوط به صندوق موج با ۱۹‌درصد حباب اسمی و کمترین حباب نیز مربوط به صندوق توان با ۹‌درصد حباب است. در تاریخ ۳۱خرداد سال ۱۴۰۳، بزرگ‌ترین صندوق اهرمی بازار سرمایه کشور، صندوق اهرمی کاریزما با خالص ارزش دارایی‌های حدود 224/123میلیارد ریال و کوچک‌ترین صندوق اهرمی نیز صندوق اهرمی شتاب با خالص ارزش دارایی‌های 843/27میلیارد ریال بوده است. از لحاظ معاملاتی نیز در جدول فوق مشخص است که صندوق اهرم با میانگین معاملات 3/475‌میلیارد ریال به‌صورت روزانه دارای بیشترین ارزش معاملات و صندوق جهش با ۴۷۱میلیارد ریال، دارای کمترین ارزش معاملات روزانه در میان صندوق‌های اهرمی بوده‌اند. نکته قابل توجه در این مورد در خصوص صندوق شتاب است. این صندوق با اینکه از لحاظ خالص ارزش دارایی‌ها کوچک‌ترین صندوق اهرمی هستند، اما از لحاظ معاملاتی دومین صندوق پرمعامله طی سه‌ماهه ابتدایی سال جاری بوده است.
همانطور که از نام این صندوق‌ها پیداست ماهیت اهرمی بودن آنها سبب آن می‌شود که صندوق‌های اهرمی در شرایط رشد بازار، بالاتر از شاخص رشد کنند و در شرایط افت بازار بیشتر از شاخص افت داشته باشند. پس در شرایط رکود بازار صندوقی که بیشتر از شاخص با افت مواجه شود، نشان‌دهنده ضعف در عملکرد صندوق نبوده و نشان از ماهیت این صندوق‌هاست.
درخصوص تفاوت بازدهی شاخص کل و صندوق‌های اهرمی در بازه زمانی ابتدای سال ۱۴۰۳ تاکنون باید اینطور عنوان کرد که رفتار قیمتی صندوق‌های اهرمی برگرفته از انتظارات سهام‌داران از رشد و افت بازار در آینده است که معیاری مهم‌تر از مثبت و منفی بودن شاخص و سهام شاخص ساز، تلقی می‌شود. تفکر اکثریت بازار درخصوص آینده بازار در جهت‌دهی قیمتی صندوق‌های اهرمی تاثیر بسزایی دارد.اگر سهمی شاخص‌ساز در مدار مثبت باشد و صندوق‌های اهرمی منفی معامله شوند، اینطور باید گفت که تفکر اکثریت بازار این‌گونه است که بازار در آینده جای رشد ندارد. در سناریوی دیگر اگر سهم شاخص‌ساز در مدار منفی، نوسان مثبت ثبت کند و در منفی سهم شاهد روند رو به مثبت سهم باشیم در بازار جوی مثبت ایجاد می‌شود و پیش‌بینی سهامداران از بازار روند صعودی در آینده است که با وجود منفی بودن سهم ‌شاخص‌ساز شاهد جهش مثبت در صندوق‌های اهرمی خواهیم بود.در واقع روانشناسی بازار و انتظار عمومی از وضعیت آینده نزدیک و انتشار اخبار مثبت و منفی که در سرنوشت آینده بازار تاثیرگذار است در پیش‌بینی رفتار صندوق های اهرمی، نقش بسزایی را ایفا می‌کنند.
ماهیت تغییر قیمت صندوق‌های اهرمی وابسته به تغییر NAV آنهاست. بدین صورت که در واقع صندوق‌های اهرمی وابسته به نوسان سهام هستند نه بالعکس؛ در شرایطی علت نوسان در صندوق‌های اهرمی سهام موجود در سبد صندوق نیست بلکه واکنش بازیگران روی تابلو سبب ایجاد نوسان در صندوق شده و بازار با پیروی از روند صندوق‌های اهرمی جهت می‌گیرد.
در هنگام خرید صندوق‌های اهرمی، باید توجه داشت که ضریب اهرم برای قدرت بالاتر در روندهای صعودی و حباب پایین‌تر برای کاهش ریسک زیان احتمالی. در مجموع می‌توان ارزندگی صندوق اهرمی را از تلفیق ضریب اهرم آن و حباب آن صندوق سنجید.