غافلگیری برق

گروه انرژی- یک روز بعد از آنکه توانیر اعلام کرد این شرکت جدول خاموشی منتشر نکرده است، ادارات برق استانی جدول خاموشی‌های خود را برای روزهای آینده اعلام کردند. حالا دیگر می‌توان با اطمینان گفت که ناترازی برق زودتر از تابستان رسیده و قرار است در روزهای گرم سال، برق همچنان مساله‌ساز شود.
قطع پراکنده برق در روزهای گذشته در برخی مناطق تهران در حالی اتفاق افتاد که عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو سال گذشته به دفعات اعلام کرده بود برای سال 1404 مشکل ناترازی برق را حل خواهد کرد. وعده حل ناترازی برق حتی توسط محمدرضا عارف، معاون اول رییس‌جمهوری هم تکرار شد. علی آبادی 6بهمن سال گذشته در حالی که زیر تندترین انتقادها درباره قطع برق در زمستان قرار داشت، وعده داد که «در زمستان و تابستان سال آینده (1404) وضعیت تامین برق کشور بهتر می‌شود». او حتی وعده‌ای بزرگ‌تر هم داد و گفت که «با اجرای موفق برنامه‌ها و همکاری دستگاه‌های دولتی شاهد رفع ناترازی در تابستان سال ١۴٠۵ خواهیم بود».
این تنها وعده وزیر نیرو برای حل مشکل ناترازی برق نبود. او در اسفند سال قبل هم گفت که «در فروردین صنایع هرچه می‌توانند مصرف کنند حتی بیشتر از سقف»! با وجودی که این بخشنامه وزیر نیرو در حال حاضر به اجرا گذاشته شده است اما زمزمه‌ها درباره قطع برق صنایع در ماه آینده به گوش می‌رسد.
در روزهای گذشته که تامین برق با محدودیت مواجه شده توانیر از صنایع بزرگ درخواست کرده تا نیروگاه‌های خود را وارد مدار کنند چراکه این موضوع می‌تواند کمک زیادی کند و بخش تولید صنعت را در حداکثر خود قرار دهد.
مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل توانیر در رابطه با پیش‌بینی زمانبندی برای اعمال خاموشی و اینکه آیا صنایع دچار محدودیت شده‌اند، گفته است: «در حال حاضر سهم قابل‌ توجهی از میزان انرژی مورد نیاز این صنایع در حال تامین است و در ساعت بار حداقل می‌توانند بیش از قدرت قراردادی و براساس مجوز وزارت نیرو برق استفاده کنند و جریمه‌ای هم برای آنها در نظر گرفته نشود ولی انتظار داریم صنایعی که نیروگاه دارند حتما نیروگاه‌شان را در مدار تولید قرار دهند و در ساعات اوج مصرف هم با دیسپچینگ ملی همکاری لازم را داشته باشند.»
رجبی‌مشهدی با اشاره به بخشنامه وزارت نیرو برای استفاده حداکثری صنایع از برق در اولین ماه سال اضافه کرده که این تصمیم تنها مختص فروردین‌ماه است و اگر صنایع از ظرفیت قراردادی خود عبور کنند، مشمول تعرفه‌های مربوط به تجاوز از قدرت نخواهند شد. این یک امتیاز ویژه برای صنایع است که بتوانند در دوره‌ای کم‌مصرف‌تر از نظر عمومی، فعالیت خود را افزایش دهند.
برخی کارشناسان انرژی این اقدام را نشانه‌ای از بازنگری وزارت نیرو در سیاست‌های محدودکننده فصلی می‌دانند و معتقدند که ممکن است در صورت موفقیت، این مدل در سایر ماه‌های سال نیز ادامه یابد، هرچند چالش اصلی، حفظ پایداری شبکه و مدیریت مصرف در فصل گرما خواهد بود.
خاموشی‌های زودتر از موعد
در حالی که پیش‌بینی‌ها حکایت از افزایش میزان ناترازی برق در اوج مصرف در تابستان به میزان 35 تا 40‌هزارمگاوات حکایت دارد، وزیر نیرو گفته که ناترازی امسال 20‌هزار مگاوات است. این در حالی است که سال گذشته میزان ناترازی به 25‌هزارمگاوات رسید و با توجه به رشد مصرفی که هر سال اتفاق می‌افتد، عدم ورود نیروگاه‌های جدید به مدار و مهم‌تر از همه خشکسالی و کاهش تولید نیروگاه‌های برقابی تابستان امسال در خوشبینانه‌ترین حالت باید منتظر دستکم 35‌هزار مگاوات ناترازی باشیم. آمارها نشان می‌دهد مصرف برق در تابستان پیش‌رو ممکن است به سقف 95‌هزار مگاوات برسد، در حالی که توان تولید شبکه در بهترین حالت حدود 60 تا 65 هزار مگاوات برآورد می‌شود.
افزایش مصرف تجهیزات سرمایشی که سهمی در حدود ۳۵‌هزار مگاوات در فصل گرم دارند، یکی از عوامل اصلی ناترازی برق است. این رقم از کل مصرف برق برخی کشورهای منطقه فراتر می‌رود و نشان‌دهنده شدت بالای مصرف انرژی در کشور بوده، شدت مصرفی که برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، نه‌تنها کاهش نیافته بلکه روندی صعودی داشته است.
چنین تصویری چهره ناترازی برق حتی زودتر از موعد را به تصویر کشیده است، به طوری که از روز دوشنبه برخی از مناطق تهران دچار قطعی شد و طبق پیگیری‌ها مشخص شد برنامه خاموشی برنامه‌ریزی شده مشترکان در سایت شرکت توزیع برق تهران بزرگ منتشر شده است.
هرچند وزارت نیرو برای مواجهه با این وضعیت بحرانی اعلام کرده که بر مدیریت مصرف تمرکز کرده و از تدوین ۳۶بسته مدیریت مصرفی برای تابستان خبر داده است، با این حال بنا به گفته کارشناسان این بسته‌ها صرفا جنبه مسکن دارد و اثری موقتی است و باید برای حل ناترازی برق چاره‌اندیشی اساسی شود.
از قیمت‌گذاری دستوری تا وظایف فراموش شده دولت
امسال از سوی مقام معظم رهبری، سال سرمایه‌گذاری و تولید نامگذاری شده است. سرمایه‌گذاران بسیاری تمایل دارند در تولید برق مشارکت کنند اما آنها با یک مشکل بزرگ که همان قیمت‌گذاری دستوری است، مواجه هستند. قیمت‌های تمام‌شده برق برای تولیدکننده‌ها آنقدر پایین است که انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌ها وجود ندارد.
وقتی ساخت یک نیروگاه بین سه تا پنج سال به طول می‌انجامد و تولیدکننده در مواجهه با برق تولیدی، هم با قیمت‌های پایین روبه‌رو است و هم وزارت نیرو در پرداخت پول خرید برق بدقولی می‌کند، انگیزه‌ای برای ورود به این بخش نمی‌ماند. این مشکل ریشه‌ای حتی برای انرژی‌های تجدیدپذیر که در یک سال گذشته به شدت مورد تشویق قرار گرفته‌اند هم وجود دارد. هنوز مشخص نیست که وزارت نیرو برق تولید شده را با چه سازوکاری قرار است بخرد و پول آن چطور قرار است برگردد.
یکی دیگر از دلایل تشدید ناترازی‌ها مصرف بیش از اندازه مشترکان خانگی است. کنتورهای قدیمی، هدررفت برق هنگام انتقال، راندمان پایین نیروگاه‌های پیر و خسته و مصرف خارج از پیش‌بینی توسط ماینرهای رمزارز همگی مزید بر علت شده که مصرف برق در ایران هر سال بیشتر شود. وزارت نیرو امیدوار است که با بهره‌گیری از ابزارهایی مانند کنتورهای هوشمند و پایش لحظه‌ای مصرف، بار مصرفی را تا حدود ۱۰‌هزار مگاوات کاهش دهد، با این حال بخشی از این وظیفه مهم هم بر دوش دولت است تا جلوی هدررفت برق در شبکه‌های انتقال را بگیرد.
پای صرفه‌جویی که به میان می‌آید، همیشه انتظار این است که مردم همراهی کنند، حال آنکه براساس آمارها حدود 20‌درصد از برق تولیدی کشور هنگام انتقال به دلیل فرسودگی شبکه انتقال هدر می‌رود. براساس آخرین آمار تلفات برق در کشورهای پیشرفته معادل 5‌درصد تولید است، در حالی که در ایران این میزان حدود 40‌درصد برآورد می‌شود. فرسودگی تجهیزات و افزایش ترانس در شبکه را می‌توان از عوامل فنی این اتلاف دانست.
فرشید شکرخدایی، رییس کمیسیون توسعه پایدار اتاق ایران در این‌باره می‌گوید: اتلاف برق در شبکه‌های توزیع حدود 40‌درصد است، بنابراین اینکه صرفا از مردم بخواهیم در این زمینه صرفه‌جویی کنند، منطقی نیست.
به گفته او نمی‌توان صرفا با درخواست از مردم انتظار داشت که مصرف برق کاهش پیدا کند. وقتی از سال‌ 90 تا 98 کمتر از 3‌درصد در سال در کشور سرمایه‌گذاری انجام شده است، در حالی که کشور برای پاسخگویی رشد مصرف به سالانه حداقل 5‌درصد سرمایه‌گذاری نیاز دارد.