فرصتی برای توازن

بسیاری از صاحبنظران ویژگی اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در ۳۳ سال گذشته وجه ایدئولوژیک آن می‌دانند و معتقدند توجه به منافع ملی  در این مدت هیچ‌گاه در اولویت قرار نداشته است، این نکته را منتقدان سیاست خارجی ایران نقطه ضعف آن می‌دانند و می‌گویند عرصه سیاست خارجی جایی برای پیشبرد ایدئولوژی نیست و باید منافع ملی در اولویت قرار گیرد.در مقابل کسانی هم هستند که خالی شدن سیاست خارجی از محتوای ایدئولوژیک آن را افسانه‌ای بیش نمی‌دانند و برای آن از کشورهای بزرگ مثال می‌آورند که همواره منافع ملی خود را در سایه اهداف ایدئولوژیک پی می‌گیرند.نمونه آن حمایت بی‌قید و شرط ایالات متحده از اسراییل در برابر همسایگان عرب است که حتی در داخل این کشور منتقدانی دارد و به باور آنان منافع واقعی آمریکا را به خطر انداخته است.

در‌باره سیاست خارجی آمریکا معمولا به دو سویه ثبات و تغییر اشاره می‌کنند که اگر بخواهیم ما به ازای آن را در اینجا بیاوریم ایدئولوژی به مثابه ثبات یا عقاید جزمی و انعطاف‌پذیری به مثابه تغییر می‌نامیم. آنچه مهم است توازنی است که هر کشور میان این دو عنصر ثبات و تغییر یا ایدئولوژی و منافع ایجاد می‌کند. تاکید مفرط بر ایدئولوژی هر کشور را از شناسایی واقعیات در حال گذر و پویای جهان باز می‌دارد و محوریت بی‌چون و چرای منافع، سر به فرصت طلبی افسارگسیخته می‌زند که پیش‌بینی‌پذیری رفتار یک بازیگر را در پیشبرد اهدافش دشوار می‌سازد و در نتیجه اعتماد دیگران را به کنش‌های بین‌المللی آن کشور از بین می‌برد.

در جمهوری اسلامی نیز اگر‌چه کفه ترازو در ۳۳ سال گذشته به سود ایدئولوژی سنگینی کرده است اما رگه‌های واقع‌بینی را نمی‌توان منکر شد و آنجا که پای منافع حیاتی کشور به میان می‌آید منافع ملی بر مواضع ایدئولوژیک در اولویت قرار گرفته است.

نمونه‌ بارز این وجه واقع‌گرایانه را در برپایی نشست سران عدم تعهد در تهران، میزبانی شایسته از نماینده حکومت بحرین و دعوت از محمود عباس، رییس تشکیلات خودگردان فلسطین به جای اسماعیل هنیه نخست‌وزیر دولت حماس می‌توان دید و آن را نشانی از واقع‌گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی دانست. همچنین از آنجا که تعدادی از دوستان جمهوری اسلامی ایران همچون رییس‌جمهور اسلامگرای مصر در این نشست از مخالفان دولت بشار اسد- متحد ایران حمایت کردند- مسوولان جمهوری اسلامی این اختلاف دیدگاه‌ها را مدیریت کردند و با مسکوت گذاشتن موضوع  سوریه، توانایی خود را برای اداره یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های جهانی نشان دادند‌ زیرا در این سکوت منافعی بیشتر از حمایت احتمالی از دولت سوریه برای ایران متصور است تا بتواند میان اهداف ایدئولوژیک و منافع ملی توازنی برقرار کند که زمینه همگرایی منطقه‌ای و بین‌المللی را برای ناکام گذاشتن تلاش‌های ایالات متحده در انزوای سیاسی و اقتصادی ایران فراهم کند، از این رو اجلاس عدم تعهد زمینه‌ای را به دست می‌دهد تا ایران در سه سال آینده که ریاست این نهاد جهانی را دارد‌ ضمن آنکه آرمان‌هایش را رها نمی‌کند، پی جوی اهداف واقع‌بینانه خود باشد.