قنات؛ معجزه ایرانیان باستان برای تامین آب

سازمان جهانی یونسکو در گزارش جدید خود در مورد تامین منابع آب، از روش حفاری تونل‌های آبرسانی موسوم به قنات در ایران باستان، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مهندسی‌های هوشمندانه و یک روش خردمندانه برای تامین آب مورد نیاز در فهرست میراث جهانی یاد کرد‌.
«قنات ایرانی» که دو سال پیش به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد، یکی از قدیمی‌ترین معجزات مهندسی جهان است‌.
این سامانه باستانی از تونل‌های زیرزمینی برای تامین آب تشکیل شده است‌. این کانال‌های هوشمند سه هزار ساله هنوز هم منبعی قابل اعتماد برای تامین آب برخی از خشک‌ترین مناطق ایران به شمار می‌آیند‌.
حفاری قنات‌ها در عصر آهن آغاز شد، زمانی که زمین‌پیمایان کشف کردند که منبع آب در ابتدای یک دره رودخانه‌ای می‌تواند با حفر تونل‌هایی، جریان آب را به جایی که می‌خواهند، منتقل شود و در نهایت به مناطق بیابانی برسد‌.
امروزه قنات‌ها توسط این سوراخ‌هایی که به شکل تونل‌های هوا در زمین ایجاد شده‌اند تا گرد و غبار بیرون برود و اکسیژن به کارگران برسد، شناخته می‌شوند و هنوز هم از نمای بالا می‌توان شاهد آنها بود‌.
کمیل سهیلی، مستندساز ایرانی، قنات ایرانی را در نشریه معروف نشنال جئوگرافی
ثبت کرده است‌. او به این نشریه گفته معتقد است قنات‌ها بخشی جدایی ناپذیر از چشم‌انداز استان مادری خود هستند‌.
او گفت: تنوع مناظر و فرهنگ‌ها در ایران چیزی است که در جهان به خوبی شناخته نشده است‌. یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان از این ملت شگفت‌انگیز برخاسته است‌.
۱۱ قنات ایرانی که این سامانه قابل توجه و منظم چشمگیر را تشکیل می‌دهند، یک شاهکار بوده است‌.
حفر هر قنات مستلزم دقت بسیار زیاد بوده است زیرا زاویه‌های تونل‌ها باید در شیبی مناسب قرار گیرند تا اطمینان حاصل شود که آب، آزادانه جریان می‌یابد اما نه به اندازه‌ای که فرسایش را تشدید کند و موجب ریزش تونل شود‌.
تا به امروز نیز این سامانه تا حدودی شکننده است و هنوز نیاز به نگهداری و تعمیرات سالانه دارد‌. بی‌توجهی به آن، به آسانی می‌تواند به خرابی تونل‌ها منجر شود‌.
در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی، این قنات‌ها دچار آسیب‌های جدی شدند‌. سهیلی گفت که این معضل تقریبا به دلیل عدم توجه و رسیدگی جوامع به این تونل‌ها بود‌. او می‌گوید: مردم دیگر مانند گذشته به قنات وابسته نیستند‌.
با این حال تاثیر تاریخی و فرهنگی آنها نمی‌تواند انکار شده و نادیده گرفته شود‌. این تونل‌های آبیاری بودند که به تمدن‌ها اجازه دادند در یک بیابان خشن و خشک به زراعت و زندگی بپردازند‌.
شاید اساسی‌ترین تاثیر آنها در تاریخ، در شهر پرسپولیس واقع در استان فارس در جنوب غربی ایران دیده شود‌؛ کلانشهری که توسط ایرانیان هخامنشی ساخته شده بود‌. منطقه‌ای بایر و متروکه که به یکی از پرجنب و جوش‌ترین شهرهای فرهنگی جهان تبدیل شد که امروزه هنوز به خاطر قصرهای منحصر به فردش که مجهز به باغ‌های پرشکوه، با زیبایی بی‌نظیر است، شناخته می‌شود‌.