ماموریت دشوار عراقچی

گروه سیاسی- 78‌روز پس از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و 259‌روز پس از آغاز به کار رسمی مسعود پزشکیان در قامت رییس‌جمهور ایران، دیپلمات‌های ارشد دو کشور به مسقط آمده‌اند تا نخستین دور از مذاکراتی را آغاز کنند که توفیق آن قاعدتا نیازمند رایزنی‌های گسترده و احتمالا طولانی‌مدت طرفین خواهد بود. آن هم در حالی که طرفین تا پیش از آغاز این مذاکرات حتی بر سر اینکه گفت‌وگوها به‌صورت مستقیم برگزار خواهد شد یا غیرمستقیم نیز با یکدیگر تفاهم ندارند. همزمان عامل دیگری که دستیابی به توافق و توفیق این مذاکرات را بیش از پیش دشوار ساخته، ضرب‌الاجل دو ماهه‌ای است که دونالد ترامپ برای آن تعیین کرده و اصرار دارد که اگر طرفین ظرف حدود هشت هفته آینده نتوانند بر سر تمامی مواردی که سیاهه اختلافات تهران و واشنگتن را تشکیل می‌دهد به تفاهم برسند، ایالات‌متحده گزینه دوم خود را که همان «بمب‌باران ایران» باشد، عملی خواهد کرد! ادعایی که نه‌تنها به هیچ عنوان کمکی به دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی که از امروز مذاکرات‌شان را در عمان آغاز کرده‌اند، نمی‌کند بلکه بر پیچیدگی‌های مسیری که پیش‌رویشان قرار دارد، خواهد افزود.
«توافق موقت»؛ پیشنهاد تهران
به واشنگتن
با این همه اما ظاهرا مقام‌های جمهوری اسلامی با پیشنهادی که روی میز گذاشته‌اند، راهکاری ابتکاری را برای حل مشکل کمبود وقت و ضرب‌الاجل دو ماهه‌ای که ترامپ برای حل‌وفصل فهرستی بلند از مشکلات دو کشور تعیین کرده، مطرح کرده‌اند. بنابر گزارشی که وبسایت آمریکایی آکسیوس به نقل از یک دیپلمات اروپایی و یک منبع آگاه منتشر کرده، «ایران در حال بررسی ارائه پیشنهادی در مذاکرات با ایالات‌متحده است که براساس آن، دو کشور ابتدا روی یک توافق هسته‌ای موقت کار کرده و سپس به سمت مذاکرات برای دستیابی به یک توافق جامع‌تر حرکت کنند.» این وبسایت همچنین در ادامه گزارش خود به نقل از این منابع نوشت: «ایرانی‌ها معتقدند رسیدن به یک توافق جامع و فنی در مدت دو ماه واقع‌بینانه نیست و در نتیجه آنها به‌دنبال خرید زمان بیشتر برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها هستند.» براساس این گزارش، «توافق موقت میان ایران و آمریکا می‌تواند شامل تعلیق بخشی از فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران، رقیق‌سازی ذخایر اورانیوم ۶۰‌درصدی و دسترسی بیشتر بازرسان سازمان ملل به تاسیسات هسته‌ای ایران باشد» و این درحالی است که «کارشناسان به آکسیوس گفته‌اند که این اقدام‌ها اگرچه تنها به‌ طور جزئی «زمان لازم برای ساخت بمب هسته‌ای توسط ایران» را افزایش می‌دهد اما می‌تواند اعتماد لازم برای مذاکرات درباره یک توافق جامع را ایجاد کند.» آکسیوس همچنین مدعی است که «توافق موقت همچنین می‌تواند شامل تمدید «مکانیسم ماشه» باشد که قرار است در ماه اکتبر منقضی شود.»
پرهیز تهران از «پیشداوری»
و «پیشگویی» درباره مذاکرات
در حالی طرفین این مذاکرات که به میزبانی عمان برگزار می‌شود، ظرف یکی، دو روز گذشته سعی کرده‌اند، هر کدام به نحوی توپ را به زمین طرف مقابل بیندازند و در عین حال بر جدیت خود برای دستیابی به توافق در این مذاکرات تاکید کنند، سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی صبح روز گذشته، در شرایطی که حدود 24 ساعتی تا آغاز رسمی مذاکرات باقی‌مانده بود، در توئیتی که از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس منتشرکرد، نوشت: «ما با حسن نیت و هوشیاری کامل به دیپلماسی یک فرصت واقعی می‌دهیم. آمریکا باید این تصمیم را که باوجود هیاهوهای خصمانه آنها اتخاذ شده است، قدر بداند.» اسماعیل بقائی همچنین با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی پیش از آغاز این مذاکرات نه «پیشداوری» می‌کند و نه «پیشگویی» نوشته است: «ما در نظر داریم روز شنبه نیت و جدیت طرف مقابل را ارزیابی کرده و متناسب با آن حرکت‌های بعدی را تنظیم کنیم.»
استقبال تخت‌روانچی از مذاکرات مسقط
همزمان مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران که در حاشیه سومین دور نشست رایزنی سیاسی در صربستان حضور داشت و در نشست موسسه سیاست و اقتصاد بین‌الملل بلگراد که با موضوع «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: تبیین چالش‌ها و فرصت‌ها؛ واکاوی نقش بالکان و غرب آسیا در استقرار صلح و ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی» برگزار شد، سخنرانی می‌کرد، تاکید کرد که «جمهوری اسلامی ایران همانند گذشته و در راستای سیاست تعامل، آماده گفت‌وگو درخصوص برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای است و در طول چند ماه گذشته با چین، روسیه و سه کشور اروپایی گفت‌وگو کرده است.» او سپس به مذاکرات غیرمستقیم روز شنبه میان ایران و آمریکا در مسقط نیز اشاره کرد و گفت: «اگر طرف آمریکایی موضوعات و خواسته‌های غیرمرتبط مطرح نکند و تهدید و ارعاب را کنار بگذارد، امکان خوبی برای دستیابی به توافق وجود دارد.»
هشدار اولیه و استقبال ثانوی شمخانی
علی شمخانی که حدود یک دهه از آغاز دولت روحانی تا اواخر دولت رییسی در قامت دبیر شورای‌عالی امنیت ملی از نزدیک در جریان جزئیات مذاکرات ایران و گروه 1+5 بود و هم‌اکنون نیز به‌ عنوان مشاور سیاسی رهبری به آنچه در مذاکرات و تعاملات تهران و واشنگتن می‌گذرد، واقف است، در حالی در توئیت روز پنجشنبه خود هشدار داد که «استمرار تهدیدات خارجی و قرار گرفتن ایران در شرایط ‎حمله نظامی می‌تواند منجر به اقداماتی بازدارنده مانند ‎اخراج بازرسان آژانس بین‌المللی ‎انرژی اتمی، قطع همکاری با آن و انتقال ‎مواد غنی‌شده به مکان‌های امن و نامشخص شود» که دیروز در توئیتی دیگر با لحنی به‌مراتب نرم‌تر از عزم جزم تهران برای دستیابی به توافق در مذاکرات مسقط سخن گفت. شمخانی با تاکید بر این مهم که «وزیر خارجه ایران با اختیارات کامل برای مذاکره غیرمستقیم با آمریکا راهی عمان است» در ادامه تصریح کرد: «تهران به دور از نمایش و لفاظی مقابل دوربین‌ها به‌دنبال توافق واقعی و عادلانه است، پیشنهادات مهم و قابل اجرا آماده است و اگر واشنگتن با صداقت و اراده توافق وارد شود، مسیر توافق روشن و هموار خواهد بود.»
همزمان با اعلام این مواضع ازسوی مقام‌های ایران و تاکید تهران بر جدیت در مذاکرات، مقام‌های آمریکایی نیز مواضعی مشابه اتخاذ کردند. چنانکه تمی بروس، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات‌متحده در یک نشست مطبوعاتی تاکید کرد که «مذاکرات ایران و ایالات‌متحده، اینکه ایران جدی است را مشخص خواهد کرد.» این در حالی بود که او در ادامه به نکته مهمی اشاره کرد که آشکار در تضاد با ضرب‌الاجل دو ماهه ترامپ برای دستیابی به توافق بود. سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایالات‌متحده در حالی تصریح کرد که «این احتمال را که دورهای بیشتری از مذاکرات بین دو کشور برگزار شود، منتفی نمی‌داند.» او در پاسخ به پرسش دیگری درباره اینکه آیا مذاکرات روز شنبه تنها برای یک نوبت در نظر گرفته شده نیز پاسخ داد و گفت: «من فرض می‌گیرم اتفاقاتی که روز شنبه خواهد افتاد تعیین خواهد کرد که آیا مذاکرات بیشتری انجام شود یا نه.»
ادعای رویترز درباره کنار گذاشتن اروپا از مذاکرات عمان
در آستانه مذاکرات ایران و آمریکا به میزبانی عمان، خبرگزاری رویترز به نقل از سه دیپلمات اروپایی اعلام کرد که «آمریکا بدون اطلاع و هماهنگی با اروپا، مذاکرات هسته‌ای جدید با ایران را در عمان آغاز کرده است.» این دیپلمات‌های اروپایی در حالی به خبرگزاری رویترز گفته‌اند «تصمیم واشنگتن برای مذاکره با ایران در عمان بدون هماهنگی با متحدان اروپایی انجام شده» که همچنین بر این باورند «این امر موجب کاهش اهرم فشار آمریکا شده است.» این درحالی است که برخی ناظران، دستیابی به موفقیت آمریکا در مذاکرات پیش‌رو با ایران را مشروط به همکاری با اروپایی‌ها می‌دانند. چنانکه بلِیز میشتال، معاون اندیشکده «بنیاد یهودی امور امنیت ملی آمریکا» معتقد است: «آمریکا برای موفقیت در این مذاکرات، نیاز به یک راهبرد هماهنگ با متحدان اروپایی خود دارد. این هماهنگی برای اعمال حداکثر فشار و شانس موفقیت دیپلماتیک حیاتی است.» این اظهارات اما در حالی مطرح شده که یکی از دیپلمات‌های ارشد اروپایی که در این رابطه با خبرگزاری رویترز گفت‌وگو کرده‌اند، گفته است: «تروئیکای اروپایی دیگر به آمریکا اعتماد ندارد زیرا بدون مشورت با آنها، دست به ابتکار عمل زده است.» رویترز همچنین در بخش دیگر گزارش خود آورده است: «مقام‌های اروپایی از کنار گذاشته شدن از مذاکرات اخیر هسته‌ای میان ایالات‌متحده و ایران ابراز نارضایتی کرده‌اند؛ رویکردی که به گفته آنان، یادآور سیاست‌های یک‌جانبه ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری اوست. آنها می‌گویند که حتی در حاشیه نشست اخیر وزیران امور خارجه ناتو، ترتیب دادن جلسه‌ای با وزیر خارجه آمریکا درباره ایران برای آنها بسیار دشوار بوده است.»
پافشاری تهران بر حفظ روابط با اروپا
جالب آنکه همزمان با این برخورد نامعقول ترامپ با اروپایی‌ها اما ایران کماکان بر تعامل با تروئیکای اروپا و البته چین و روسیه به‌ عنوان دو قدرت شرقی حاضر در برجام تاکید دارد. نکته‌ای که همین دیروز مجید تخت‌روانچی نیز به‌نحوی عملی آن را به اثبات رساند. او که از رایزنی خود با نماینده اتحادیه اروپا در وین خبر داد و در این رابطه گفت که در این دیدار درباره برنامه هسته‌ای، لغو تحریم‌ها و مسیر دیپلماسی گفت‌وگو کرده‌اند. این دیپلمات ارشد ایرانی که هم‌اکنون به‌ عنوان معاون سیاسی وزارت امور خارجه عملا نفر دوم دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی پس از شخص وزیر امور خارجه به‌حساب می‌آید در ادامه توضیح داده که «در این دیدار حوزه‌های مختلف همکاری میان ایران و اتحادیه اروپا مورد بررسی قرار گرفت، از جمله در بخش هسته‌ای.» تخت‌روانچی گفته است: «موضوع هسته‌ای برای هر دو طرف از اهمیت برخوردار است و این گفت‌وگوها در راستای رویه جاری ما برای تبادل نظر درباره این موضوع انجام شد.» معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران که در این رابطه با پرس‌ تی‌وی گفت‌وگو می‌کرد همچنین تصریح کرد: «ما معتقدیم که از طریق همکاری بیشتر با اتحادیه اروپا و دیگر طرف‌های گفت‌وگو در اروپا، چین و روسیه می‌توان امیدوار بود که راه‌حلی برای این مساله پیدا شود.»
امید ایران و جهان به نتایج مذاکرات عمان
آنچه در این میان علاوه‌بر آنکه نشان‌دهنده اهمیت مذاکراتی است که از صبح امروز در عمان آغاز می‌شود و می‌تواند به‌نحوی بر نتایج مذاکرات ایران و آمریکا اثر مثبت بگذارد، موضع‌گیری سازمان ملل متحد در این رابطه است. سازمان ملل متحد که از برگزاری مذاکرات میان آمریکا و ایران استقبال کرده، همچنین اعلام داشته که امیدوار است مذاکرات آمریکا و ایران به میزبانی عمان نتایج مثبتی به همراه داشته باشد.
این امیدواری در روزهای گذشته در میان شهروندان ایرانی نیز به چشم می‌آید. آن هم در حالی که پیرو انتشار اخبار اولیه درخصوص برگزاری این مذاکرات در روز شنبه به میزبانی عمان، شاهد واکنش مثبت بازار بودیم. همین امیدواری است که بر مسوولیت سیدعباس عراقچی به‌ عنوان رییس هیات مذاکره‌کنندگان ایران می‌افزاید. این درحالی بود که وزیر امور خارجه ایران بامداد سه‌شنبه هفته‌ گذشته و تنها ساعاتی پس از اظهارات دونالد ترامپ درخصوص آغاز مذاکرات ایران و آمریکا به میزبانی عمان که در جریان نشست مطبوعاتی مشترک ترامپ و نتانیاهو مطرح شد، به این سخنان رییس‌جمهور آمریکا واکنش نشان داد و آنچه ترامپ گفته بود را تایید کرد. عراقچی که از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس به این مهم می‌پرداخت، اعلام کرد: «ایران و ایالات‌متحده روز شنبه در عمان برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم در سطح مقامات عالی ملاقات خواهند کرد. این یک فرصت و نیز یک آزمون است. توپ در زمین آمریکاست!»
حال در شرایطی که بنابر اعلام منابع گوناگون خبری، ریاست هیات ایران در مذاکرات غیرمستقیم در عمان برعهده عراقچی و ریاست هیات آمریکایی برعهده استیو ویتکاف نماینده ویژه ترامپ در امور منطقه غرب آسیا قرار گرفته و سید بدر البوسعیدی وزیر خارجه عمان نیز به‌ عنوان میانجی ایران و آمریکا در این مذاکرات حضور دارد، بسیاری از ناظران امیدوارند که این مذاکرات غیرمستقیم در آینده نزدیک به مذاکرات مستقیم و متعاقبا توافقی جامع میان دو کشور منتج شود؛ توافقی که طبیعتا می‌تواند تاثیری غیرقابل‌انکار بر وضعیت نامساعد اقتصادی ایران بگذارد و تا حدودی از فشار سنگینی که بر دوش میلیون‌ها شهروند ایرانی قرار گرفته، بکاهد. هرچند اگر درنهایت این مذاکرات ناکام بماند نه‌تنها ایرانیان ناچارند کماکان این فشار سنگین را تحمل کنند بلکه قاعدتا با مصائبی تازه نیز مواجه خواهند شد.
با این همه اشاره شد، بسیاری از ناظران نسبت‌به نتایج مذاکراتی که از صبح امروز به میزبانی عمان آغاز شده، خوش‌بین هستند؛ چنانکه علی‌اکبر صالحی رییس پیشین سازمان انرژی انرژی اتمی دیروز در توئیتی در این رابطه نوشت: «مسقط» دلالت بر محل تولد دارد. 13‌سال پیش در زمان خدمتم در وزارت خارجه، در همین شهر گفت‌وگوهای مستقیم پیشابرجامی با ایالات‌متحده تولد یافت. در سیاست پیش‌بینی نه ممکن است نه مطلوب اما ما همواره با دست پر از مسقط بازگشتیم. امید که این شهر پایه‌گذار بهاری دائمی در خاورمیانه شود.»