مبنایی محکم برای رشد فین‌تک در خاورمیانه بزرگ

دانیال دانا و رهی زندی‌فر- صنعت فین‌تک یا فناوری‌های مالی در منطقه مناپ در سال‌های اخیر رونق گرفته است. مقصود از منطقه مناپ یا خاورمیانه بزرگ(MENAP) همان خاورمیانه شمال آفریقا و پاکستان است. به لطف افزایش سرمایه‌گذاری و نظام‌های صادرکننده مجوز در این منطقه، این صنعت در مسیر رشد قرار گرفته است. تداوم این رشد، مستلزم تلاش‌های هماهنگ بین کسب‌وکارها و دولت‌های این منطقه است. میزان سرمایه‌گذاری از سال 2017 تا 2022 سالانه تقریبا 36‌درصد افزایش داشته است. باوجود رکود یا کاهش ارزش‌گذاری‌ها و پویایی‌های بازار در سال‌های اخیر، بسیاری از فین‌تک‌های محلی همچنان به گسترش ردپای خود در سراسر خاورمیانه بزرگ و فراتر از آن ادامه دادند و همواره بر سودآوری مستمر تاکید داشتند.
چشم‌انداز مثبت اقتصاد کلان در منطقه و عملکرد مستمر قوی صنعت خدمات مالی به‌عنوان یکی از بخش‌های آن، شرایط مطلوبی را برای تدوام رشد فین‌تک‌ها فراهم کرده است. طبق برآورد مکنزی، درآمد فین‌تک‌های مناپ می‌تواند تقریبا سه برابر شود و از 5/‏‏1‌میلیارد دلار در سال 2022 به مبلغی بین 5/‏‏3 تا 5/‏‏4میلیارد دلار در سال 2025 افزایش یابد. در این صورت، سهم فین‌تک از درآمد خدمات مالی کمتر از یک‌درصد به حدود 2 الی 5/‏‏2‌درصد افزایش خواهد یافت.
بنا و مبنایی برای ارزش‌آفرینی فین‌تک
صنعت فین‌تک در منطقه مناپ، به پایه و مبنای محکمی نیاز دارد تا بتواند از ظرفیت و توانمندی‌های بالقوه خود در مسیر رشد و ارزش‌آفرینی در سراسر بازارهای خدمات مالی بهره‌برداری کند. این پایه و مبنا شامل چهار بلوک سازنده است: (1) سرمایه کافی، (2) هماهنگی بین مرجع تنظیم‌گری و بازار (3) استعدادهای فنی و رهبری و (4) مشارکت‌های راهبردی به منظور افزایش ارزش.
1- تزریق سرمایه
بخش فین‌تک در خاورمیانه بزرگ، شامل تقریبا 800 استارتاپ است. این حوزه به سرمایه‌گذاری جدیدی به مبلغ 5 تا 7‌میلیارد دلار طی سه سال آینده نیاز خواهد داشت. در حال حاضر، سهم سرمایه‌گذاری در حوزه فین‌تک نسبت به تولید ناخالص داخلی در این منطقه از آنچه در بازارهای مشابه مشاهده می‌شود، بسیار کمتر است. در صورتی که فین‌تک‌های این منطقه بتوانند به جذب سطح قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاری دست پیدا کنند، درخصوص جذب استعدادهای برتر، دستیابی به بخش‌های جدید در بازارهای موجود و گسترش به بازارهای همجوار در وضعیت مطلوب‌تری قرار خواهند گرفت.
به‌علاوه، بخش بانکداری در مناپ، به سرمایه‌گذاری و مشارکت بیشتری از سرمایه‌گذاران محلی نیاز دارد تا بتواند وجوه مورد نیاز برای افزایش سهم فین‌تک از کل درآمد را تامین کند. با این وجود، در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری محقق شده در این منطقه افزایش داشته است. به‌عنوان مثال، برخی از صندوق‌های مالی در این منطقه در سطح جهانی عمل کرده‌اند و نزدیک به 70‌درصد از کل سرمایه‌گذاری را با مبالغی در محدوده پنج تا 20میلیون دلار تامین کرده‌اند. مضافا اینکه برخی از سرمایه‌گذاران خطرپذیر محلی به تنهایی در حدود پنج‌میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
همان‌طور که استارتاپ‌ها بالغ می‌شوند و به سمت تامین سرمایه در مراحل آخر حرکت می‌کنند، سرمایه‌گذاری‌های بزرگ‌تری برای گسترش مقیاس به اندازه کل منطقه مورد نیاز است. در نتیجه، علاوه‌بر جذب سرمایه‌های قابل‌توجه از سرمایه‌گذاران بیشتر، لازم است سهم سرمایه‌های سرمایه‌گذاران محلی و منطقه‌ای نیز افزایش یابد. این موضوع برای شرکت‌هایی که محصولات اعتباری را در بازارهایی با ارزهای متغیر مانند مصر و پاکستان ارائه می‌کنند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا آنها با ریسک‌های ارزی قابل‌توجهی مواجه هستند که از افزایش بدهی‌های سرمایه‌گذاری دلاری نشات می‌گیرد.
2- هماهنگ‌سازی بین مرجع تنظیم‌گری و بازار
مراجع تنظیم‌گری(رگولاتوری) در سراسر منطقه مناپ از طریق ایجاد استانداردها و زیرساخت‌های جدید به سیر تحول سریع فناوری‌های دیجیتال کمک کرده‌اند. به‌روزرسانی‌های اخیر در چارچوب‌های تنظیم‌گری، شامل اعلان نظام‌های صدور مجوز بانکی دیجیتال در کشورهای پاکستان، عربستان سعودی و مصر و همچنین صدور مجوزهای بانکداری باز و حوزه پرداخت در کشورهای بحرین و عربستان سعودی می‌شود. بانک‌های مرکزی در این منطقه با هدف حمایت از رشد تراکنش‌های دیجیتال در حال مدرن‌سازی زیرساخت‌های اساسی‌ هستند. این برنامه‌های رشد شامل راه‌اندازی سیستم‌های پرداخت فوری، هویت دیجیتال و سندباکس‌های دیجیتال می‌شوند.
استقرار شبکه‌های پرداخت فرامرزی مانند AFAQ31 و Buna32، نشان از برداشتن گام‌های مهمی در یکپارچه‌سازی مالی در سطح منطقه‌ای دارد. البته تحولات تنظیم‌گری در همه بازارها و مناطق با سرعت یکسانی هنوز پیش نمی‌رود. شرکت‌هایی که به دنبال گسترش در سراسر منطقه مناپ هستند باید با تفاوت‌های موجود در چارچوب‌های قانونی بین این مناطق آشنا باشند. در نتیجه، یک کارآفرین نوعی، برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار فین‌تکی و دریافت مجوز فعالیت به‌عنوان بانک دیجیتال، ارائه‌دهنده خدمات پرداخت (PSP) یا اپراتور سیستم‌های پرداخت در هر یک از مناطق با این تفاوت‌ها مواجه می‌شود. این موضوع سبب شده که رهبران بازار به سمت همکاری و همسویی بیشتر در بین بازارها هدایت شوند.
به‌عنوان نمونه‌ای از چگونگی دستیابی به این امر، اتحادیه اروپا برای شرکت‌های خدمات مالی از جمله فین‌تک‌ها یک سیستم «گذرنامه» ایجاد کرده است، بنابراین شرکت‌های مجاز در هر کشوری که از عضویت اتحادیه اروپا یا منطقه اقتصادی اروپا برخوردارند، می‌توانند آزادانه‌تر در کشورهای دیگر تجارت کنند. ایجاد یک سیستم مشابه در خاورمیانه بزرگ، می‌تواند پایه و مبنای تشکیل یک بازار واحد و منسجم را به همراه داشته باشد و زمان و منابع موردنیاز برای دریافت مجوز در یک بازار همسایه و همجوار را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد.
گسترش راه‌حل‌های فین‌تکی زیست‌پذیر و مقرون‌به‌صرفه در مناطق مختلف به پیشرفت‌های قابل‌توجهی در یکپارچه‌سازی مالی اتکا خواهد کرد که شامل مجموعه‌ای از ‌اتصال‌های قابل‌تعمیم (interconnectivity) و همکاری‌های قابل‌تعمیم (interoperability) می‌شود. درخصوص دستیابی به چشم‌انداز فعلی تنظیم‌گری در منطقه مناپ، دو تلاش کلیدی شامل: (1) هماهنگ‌سازی تنظیم‌گری و قانونی و همچنین (2) متحدالشکل کردن استانداردهایی برای API نقش بسزایی خواهند داشت و می‌توانند راهکار‌های مبتنی‌بر فین‌تک را در بازارهای منطقه مناپ تسهیل و گسترش دهد.
3- استعدادهای فنی و رهبری
اخیرا استعداد بنیانگذاری در منطقه مناپ به رسمیت شناخته شده است. برای مصادیقی از این رویکرد، می‌توان به خرید Souq توسط آمازون، خرید Careem توسط اوبر و عرضه‌‌های عمومی اولیه (IPO ) متعلق به Swvl و Anghami اشاره کرد. این موضوع، نقاط عطف اعتماد و آرزو را در سراسر اکوسیستم استارتاپ افزایش داده است. تعدادی از کارمندان سابق شرکت‌های Careem و Uber، سرمایه‌گذاری‌های جدیدی مانند Retailo در عربستان سعودیBazaar در پاکستان و Thndr در مصر را انجام دادند. یکی از چالش‌های اصلی در منطقه جذب مهندسان، مدیران محصول، برنامه‌نویسان و طراحان باتجربه است. به‌علاوه، از ایفای نقش مهم این متخصصان و کارگران ماهر در مربیگری استعدادهای بومی نمی‌توان غافل شد. به‌علاوه، عرضه کم نیروی کار که از مهارت‌های تخصصی برخوردار باشند و تقاضای بالا از سوی کارفرمایان دولتی و خصوصی، میزان دستمزد را نسبت به دیگر مراکز فناوری و مالی مانند لندن و سنگاپور افزایش داده است.
اهداف الزام‌آور دولت‌ها در استخدام نیروی‌های بومی، مثلا در عربستان سعودی فشار بر شرکت‌ها را افزایش داده است. از جمله اهداف این برنامه‌ها، ارتقای مهارت‌های کارکنان فعلی و آموزش استعدادهای محلی برای ایفای نقش رهبری در ابتکارات فناوری‌محور است. برای شکل‌دهی مهارت‌های موردنیاز و توسعه شبکه‌های حرفه‌ای متناسب با خدمات فناوری مالی ضروری است که افراد مجرب از صنعت، دانشگاه‌ها و دولت‌ها در توسعه برنامه‌های آموزشی، مسابقات و دوره‌های کارآموزی همکاری داشته باشند.
به‌علاوه، در نظر گرفتن پست‌های رهبری برای زنان نیز می‌تواند به پیشرفت خدمات مالی بینجامد. در منطقه مناپ، صرفا 9‌درصد از استارتاپ‌ها از حضور حداقل یک زن در تیم مدیریتی بهره می‌گیرند. این نسبت برای ایالات متحده، 42‌درصد است. شرکت‌هایی که از رهبری زنان قوی برخوردار هستند، به طور متوسط سالانه، بازده حقوق صاحبان سهام تقریبا 1/10درصد داشته‌اند؛ در حالی که این مقدار برای شرکت‌هایی که در تیم رهبری خود از حضور بانوان استفاده نمی‌کنند، 4/‏‏7‌درصد است.
4- مشارکت برای افزایش ارزش از طریق ارائه پیشنهادهای پیشرو در بازار
با توجه به انواع مختلف سازمان‌های فعال در اکوسیستم فین‌تک منطقه مناپ و تاثیر روبه رشد آنها بر بخش خدمات مالی گسترده‌تر به رویکردهای جدیدی برای همکاری و هم‌آفرینی نیاز است که فراتر از سرمایه‌گذاری‌های مشترک و ادغام و اکتساب‌های (M&A) سنتی و معمول هستند. به‌عنوان مثال، می‌توان به سرمایه‌گذاری Mashreq در Nymcard به‌عنوان ارائه‌دهنده خدمات بانکی برای سرویس (BaaS) و Cashew به‌عنوان ارائه‌دهنده راه‌حل‌های BNPL اشاره کرد. از نمونه دیگر می‌توان به همکاری HBL با Finja برای گسترش خدمات وام‌دهی و سایر خدمات مالی به کسب‌وکارهای خرد و کوچک در پاکستان اشاره کرد.
باوجود تمام این تلاش‌ها، همکاری بین شرکت‌های فعلی و استارتاپ‌ها در این منطقه هنوز شتاب لازم را پیدا نکرده است. در حال حاضر کمتر از نیمی از موسسات مالی در این منطقه با یک استارتاپ فین‌تک مشارکت داشته‌اند. این در حالی است که تقریبا 85‌درصد از موسسات مالی پیشرو در جهان، حداقل یک مشارکت مهم با فین‌تک دارند.
در شرایطی که مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها انتظار راه‌حل‌های نوآورانه و تجربیات برتری دارند، بانک‌های سنتی باید پیشنهادهای مجاب‌کننده‌ای فراهم آورند که ارزش برای مشتریان، شرکای تجاری و سهامداران را افزایش دهد. به این منظور، لازم است مذاکرات بانک‌های فعلی با مراجع تنظیم‌گری درخصوص ایجاد جذابیت و اقبال جامعه به سمت نوآوری‌های فین‌تکی جهت‌دهی شود. در واقع، سازمان‌هایی که برای ارتقای پیشنهاد ارزشی خود با نوآوران شریک نمی‌شوند، در ریسک از دست دادن سهم بازار به رهبران و پیشتازان بازار قرار می‌گیرند.
جمع‌بندی
شرکت‌های فین‌تک باعث رشد صنعت مالی و بانکی در ایالات‌متحده و بریتانیا شده‌اند. به منظور همراهی با این کلان‌روند جهانی، بخش فین‌تک در منطقه خاورمیانه بزرگ(مناپ) بر اثربخشی خود در راستای چشم‌انداز آتی بازار خدمات مالی متمرکز شده است. این بخش به دنبال گسترش شمول مالی، افزایش دامنه مشتریان، کاهش هزینه‌ها، تقویت تاب‌آوری و امنیت است. انتظار می‌رود پذیرش گسترده‌تر راهکار‌های فین‌تکی، افزایش بهره‌وری و بازدهی سرمایه را در سازمان‌های خدمات مالی در پی داشته باشد. برای دستیابی به این دستاوردها، لازم است ذی‌نفعان صنعت(شامل شرکت‌های فعلی، تازه‌واردان، سرمایه‌گذاران، مراجع تنظیم‌گری و دیگر ذی‌نفعان) فرصت‌های همکاری را در نظر بگیرند و پایه‌های نوآوری و خلق ارزش را تقویت کنند.
مرجع : McKinsey