مصرف دارو در ایران، ۶۰ درصد کمتر از میانگین جهانی

«جهان صنعت»- موضوع مصرف دارو در ایران سال‌هاست محل مناقشه‌های فراوان کارشناس‌ها و دست‌اندرکاران بخش‌های مختلف بوده است. برخی‌ها معتقدند مصرف دارو در ایران بالاست اما برخی بررسی‌های آماری هم حکایت از آن دارد که مصرف دارو در ایران به نسبت جمعیت و بیمار، حدود ۶۰ درصد کمتر از استانداردهای جهانی است‌.
مدت‌هاست در برخی اظهار‌نظرهای مقامات کشور شنیده می‌شود که ایران دارای رتبه بالای مصرف دارو در بین کشورهاست. در این مطلب بر آن شدیم که این موضوع را مورد تحلیل و ارزیابی علمی قرار دهیم.
بیان کلی «مصرف دارو در ایران بالاست» گزاره‌ای عمومی است و می‌توان یک یا مجموعه‌ای از گزاره‌های زیر را از آن استنباط کرد:
الف: تعداد اقلام دارویی مورد مصرف در ایران بالاست.
ب) ارزش و هزینه داروهای مصرفی در ایران بالاست.
در مورد گزاره اول که بیان می‌کند تعداد مصرف بالاست، حالات زیر متصور است:
۱- بیماران ایرانی بیش از میزان دوز استاندارد تعریف شده دارو مصرف می‌کنند.
۲- برخی افراد غیر‌بیمار در ایران دارو مصرف می‌کنند.
چنانچه آمار وزارت بهداشت نشان می‌دهد مهمترین و بیشترین بیماری‌های رایج در کشور شامل بیماری‌های قلبی، فشار خون، دیابت، بیماری‌های تنفسی، بیماری‌های گوارشی و بیماری‌های اعصاب و روان هستند. بررسی الگوی مصرف داروهای این بیماران نشان می‌دهد که داروهای این بیماران توسط پزشک نسخه می‌شود و مصرف خودسرانه ندارد و این بیماران بدون نظر پزشکان دارو یا دوز آن‌را تغییر نمی‌دهند. محاسبه مصرف بر اساس دوز استاندارد روزانه DID با سایر کشورها نیز مصرف بالاتر را نشان نمی‌دهد. البته خود اقدامات وزارت بهداشت در برگزاری برنامه‌های تشخیص و غربالگری فشارخون و دیابت گواهی است بر اینکه مصرف این اقلام دارویی در ایران کمتر از برآوردهای انجام شده است.
در مورد گزاره دوم که بیان می‌کند هزینه دارویی در ایران بالاست، حالات زیر امکان‌پذیر است:
۱- تعداد مصرف دارو در ایران بالا و قیمت‌ها این روزها در حالی در برخی محافل مطرح می‌شود که مصرف دارو در ایران بالاست که براساس الگوی مصرف داروهای افراد مبتلا به بیماری‌های رایجی همچون قلبی، فشار خون‌، دیابت، بیماری‌های تنفسی، گوارشی و اعصاب و روان در کشور توسط پزشک نسخه می‌شود و بیماران ایرانی مصرف خودسرانه ندارند متناسب با سایر کشورهاست.
۲- تعداد مصرف دارو در ایران نرمال ولی قیمت داروها بالاتر از سایر کشورهاست.
۳- تعداد مصرف داروهای گرانقیمت در فهرست دارویی کشور بالاست.
مورد اول که با توجه به مطالب بیان شده در گزاره اول منتفی است لذا باید در نظر بگیریم که تعداد داروی مصرفی در ایران نرمال یا حتی کمتر از آن است زیرا درصدی از بیماران به داروهای مورد نیاز خود دسترسی ندارند. برای بررسی موارد دوم و سوم که لازمه آن بررسی گران‌تر بودن داروها در ایران است، لازم است موارد زیر بررسی شود.
۱- مقایسه سرانه مصرف دارو بر اساس دلار در ایران نسبت به سایر کشورهای جهان
۲- مقایسه شاخص قیمت داروهای ضروری در ایران در مقایسه با شاخص‌های بین‌المللی
برای مقایسه سرانه مصرف دارو در ایران نسبت به سایر کشورها، سعی کردیم میزان سرانه مصرف ۱۰ کشور که از نظر جمعیتی، مکانی، فرهنگی‌ یا ساختار نظام سلامت تشابهاتی با ایران دارند را به همراه چند کشور توسعه‌یافته در مقایسه با کشور از منابع مختلف استخراج کنیم. جدول شماره ۱ این آمار را نشان می‌دهد:
جدول شماره ۱: سرانه مصرف داروی کشورهای انتخاب شده در مقایسه با چند شاخص اقتصادی و سلامتی (۲۰۱۸)
نام کشور سرانه مصرف
دارو (دلار) GDP/Capita (دلار) جمعیت
(میلیون) LE
(سال) Pharma/GDP
% Pharma/Health
ایران ۶۳ ۵۴۰۰ ۸۱ ۷۵/۳۹
عربستان ۲۴۵ ۲۰۷۶۱ ۳۳ ۷۴/۳۴
ترکیه ۱۱۰ ۱۰۵۴۰ ۸۱ ۷۵/۱۶
لبنان ۲۷۲ ۸۵۲۳ ۶ ۷۹/۳۷
گرجستان ۱۱۷ ۴۱۰۰ ۴ ۷۰/۰۷
آلمان ۶۶۷ ۴۴۴۷۰ ۸۲ ۸۰/۸۴
یونان ۵۹۷ ۱۸۶۱۳ ۱۱ ۸۱/۲۹
اسپانیا ۷۰۹ ۲۸۱۵۷ ۴۷ ۸۳/۰۸
انگلستان ۷۷۹ ۳۹۷۲۰ ۶۶ ۸۱/۰۶
پرتغال ۴۳۷ ۲۱۱۳۶ ۱ ۸۰/۷۲
پاکستان ۱۳ ۱۳۶۰ ۲۰۵ ۶۷/۰۷ ۳۴/۲
دانمارک ۶۷۵ ۵۶۳۰۷ ۵۸ ۷۹/۷۸
آمریکا ۹۷۰ ۵۹۵۳۲ ۳۲۶ ۵۵/۸۰ ۲/۰۴ ۱۱/۹۶
تحلیلی
حجم بازار دارویی در جهان حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار است که ایران با حدود ۳/۱ میلیارد دلار واردات داروی ساخته شده و معادل ۶/۳ میلیارد دلار تولید دارو (در مجموع حدود ۵ میلیارد دلار) کمتر از نیم درصد داروی جهان را مصرف می‌کند
گذار بر این آمار نشان می‌دهد
۱- کشورهایی که از سطح بهداشت و درمان منطقی برخوردارند (حداقل امید زندگی ۷۰سال) سرانه مصرف داروی بالای ۱۰۰ دلار دارند.
۲- کشورهای توسعه‌یافته که سهم دارو ازGDP حداقل است (۱ تا ۱/۵درصد)‌، GDP بسیار بالا دارند و سرانه دارویی زیر ۵۰۰ دلار ندارند.
۳- کشورهای فقیری که سرانه مصرف داروی پایین دارند وضعیت سلامت وخیم دارند (پاکستان بیشتر از ۳۴ درصد هزینه سلامت را صرف دارو می‌کند)
۱- جدول شماره ۱، سهم دارو از تولید ناخالص ملی کشورهای توسعه‌یافته را نشان می‌دهد. چنانچه مشاهده می‌شود، کشوری مثل لوکزانبورگ با نسبت ۶/۰ درصد یکی از کمترین نسبت‌ها را داراست اما وقتی به تولید ناخالص ملی آن نگاه می‌کنیم، سرانه مصرف دارو در این کشور ۵۸۹ دلار یعنی ۹/۳ برابر ایران است. سایر کشورهای توسعه‌یافته نیز سرانه‌ای بین ۱۷۵-۱۲۲۰ دارند‌ بنابراین مشاهده می‌شود، کشورهای توسعه‌یافته سرانه حداقل ۱۷۵ دلاری مصرف می‌کنند.
۲- وقتی از بالا بودن مصرف دارو در ایران صحبت می‌شود، اولین گام در تحلیل این گزاره تعیین شاخص این بالا بودن است که مصرف دارو در ایران از لحاظ ارزش ریالی بالاست یا عددی؟
در صورتی که از لحاظ عددی، مصرف بالاست، با توجه به اینکه عمده بار بیماری‌های ایران، فشار خون، دیابت، قلب و عروق، گوارش و اعصاب و روان می‌باشد، یعنی این بیماران بیش از حد دارو مصرف می‌کنند یا افراد غیربیمار این داروها را استفاده می‌کنند. در صورت اول چون داروها توسط پزشک تجویز می‌شوند و دوز مشخص دارند، اضافه مصرف کردن داروی دیابت (به فرض انسولین) یا سایر داروهای مربوط به بیماری‌های فوق وجود ندارد‌ و هیچ فرد سالمی نیز حاضر به مصرف داروهای بیماری‌های فوق نمی‌باشد. از سوی دیگر اجرای کمپین ملی کنترل فشارخون و کمپین‌هایی آگاهی‌بخشی در مورد دیابت منجر به شناسایی بیماران در مراحل اولیه و آغاز درمان آنها و به تبع آن افزایش مصرف دارو می‌شود.
در صورتی که از لحاظ ارزش ریالی، مصرف دارو در ایران بالا در نظر گرفته می‌شود، با توجه به اینکه جمعیت ایران بیش از ۰۷/۱ درصد جمعیت جهان است، نشان می‌دهد مصرف داروی ایران حداقل ۶۰ درصد از میانگین درصد جهان کمتر است و این نشان می‌دهد که قیمت دارو در ایران بالاست که با سخنان صاحبان نام در صنعت و وزارت متناقض است‌ بنابراین سیاستگذار در مورد اظهارنظر بالا بودن مصرف دارو در ایران چه باید کند؟ قیمت دارو را کاهش دهد یا دارو را از دسترس خارج کند؟
۳- حجم بازار دارویی در جهان حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار است که ایران با حدود ۱/۳ میلیارد دلار واردات داروی ساخته شده و معادل ۳/۶ میلیارد دلار تولید دارو (در مجموع حدود ۵ میلیارد دلار) کمتر از نیم درصد داروی جهان را مصرف می‌کند. با توجه به اینکه جمعیت ایران بیش از ۱/۰۷ درصد جمعیت جهان است، نشان می‌دهد مصرف داروی ایران حداقل ۶۰ درصد از میانگین درصد جهان کمتر است.
بررسی کشورها با سرانه مصرف داروی کمتر از ایران نشان می‌دهد، کشورهای مذکور از سطح توسعه‌یافتگی بسیار کمتری از ایران برخوردار بوده و قادر به درمان بیماری‌های اولیه هم نیستند.
در نهایت با سه دلیل فوق چگونه می‌توان بیان داشت مصرف دارو در ایران بالاست و این اظهارنظرها چه تبعاتی دارد. به نظر اینجانب با شناختی که از وضعیت دارویی کشور دارم، یکی از اقدامات ذیل باید برای کاهش مصرف دارو انجام گیرد:
۱- کاهش قیمت دارو که به طور قطع با مخالفت صاحبان صنایع داروسازی مواجه خواهد شد.
۲- تعداد کمتری دارو در کشور مصرف شود. (به عبارتی بسیاری از بیماران شناسایی نشوند و تحت درمان قرار نگیرند) که این نیز از منطق به دور است.
۳- از تامین داروهای جدید گران‌قیمت خودداری کنیم. در این مورد نیز باید توجه داشت که با ورود، افزایش شیوع و تشخیص بیماری‌های نوظهور از قبیل بیماری‌های متابولیک، MS، سرطان‌های جدید و‌… آیا انتظار داریم که بیماران با تکنولوژی‌های سه دهه قبل دنیا درمان شوند؟ و آیا قرار است بیماران از داروهای جدید به علت گران بودن محروم شوند؟ پس علت شعارهای متعدد توسعه فناوری، حمایت از نوآوری، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه علوم زیستی به چه معناست؟ گزارش:کیمیا جلالی