مفت‌‌سوزی

گروه اقتصادی- مطابق با آمار استخراج‌شده از ترازنامه هیدروکربوری که به نوعی مهم‌ترین گزارش و ارزیابی تحلیلی از اوضاع مربوط به سوخت‌های فسیلی در کشور است، از حدود روزانه ۲۰ میلیون لیتر نفت کوره (مازوت) که در کشور مصرف می‌شود، ۸۳ درصد توسط نیروگاه‌ها به مصرف می‌رسد و شگفت‌انگیز این است که هیچ نیروگاهی سوزاندن روزانه نفت کوره را گردن نمی‌گیرد. ۲۲ درصد از نفت کوره مصرفی در کشور، در استان مازندران مصرف می‌شود و استان همدان با ۱۶ درصد مازوت‌سوزی در رتبه دوم قرار دارد. استان‌های قزوین و هرمزگان با سهم‌های ۱۰ و ۸ درصدی به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند. به عبارت دیگر حدود ۵۶ درصد از تراز مصرف ۲۰ میلیون لیتری مازوت کشور در این ۴ استان می‌سوزد. به عبارت دیگر، عمده تولید برق در این استان‌ها، برق‌آلوده و ناپایدار است که به نظر می‌رسد تا پایان فصل سرد باید به آن خو کرد، زیرا سرمایه‌گذاری جدی و خاصی برای عبور از وضع ناترازی در تولید برق و گاز تاکنون انجام نشده است.
در حوزه بنزین نیز اوضاع جالبی حکمفرما نیست و به طور میانگین ۱۴۰ میلیون لیتر بنزین به شکل روزانه مورد مصرف قرار می‌گیرد که بیشترین سهم مصرف، متعلق به استان تهران است که تقریبا ۱۹ درصد از کل بنزین و به تبع آن، یارانه بنزین کشور را مصرف می‌کند. پس از آن استان اصفهان با ۷ درصد، استان فارس با ۵/۶ درصد، خراسان رضوی با ۵/۶ درصد، مازندران با ۵/۵ درصد (بخش عمده‌ای از مصرف بنزین در دو استان مازندران و خراسان رضوی مربوط به زوار و مسافرانی است که با خودروی شخصی به آن نواحی سفر کرده‌اند)، ۵ درصد خوزستان، ۵ درصد کرمان و ۵/۴ درصد سیستان‌و‌بلوچستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. با توجه به شدت بالای فقر در استان‌های خوزستان، کرمان و سیستان‌و‌بلوچستان و به تبع آن قدرت خرید پایین‌تر و استفاده بیشتر از وسایل نقلیه کم‌مصرفی چون موتورسیکلت آشکار است که بخش عمده‌ای از بنزین مصرف‌شده در این سه استان (خوزستان و سیستان‌و‌بلوچستان نیز همانند خراسان رضوی مرزی هستند) مصروف قاچاق به آن‌سوی مرزهای کشور خواهد بود و با این حال در محاسبات دولتمردان، یارانه‌اش شمارش می‌شود! مصرف سیستان‌و‌بلوچستان آن زمان شگفت‌انگیزتر می‌شود که بدانیم استان‌های با جمعیت و قدرت خرید بیشتری چون البرز که کلا ۷/۳ درصد از بنزین روزانه کشور را مصرف می‌کنند بالاتر است. مصرف بلوچستان ۵/۳ برابر کرمانشاه و ۷/۱ برابر استان آذربایجان شرقی است!
مصرف هولناک گازوییل
در حوزه مصرف گازوییل نیز آمار مصرف کشور همین اندازه شگفت‌انگیز است. روزانه حدود ۸۵ الی ۱۱۰ میلیون لیتر گازوییل در کشور مورد مصرف قرار می‌گیرد. استان اصفهان با سهم ۵/۸ درصدی صدرنشین مصرف گازوییل کشور است. خراسان رضوی با سهم ۸/۷ درصد، کرمان و تهران هرکدام با ۷ درصد و سپس سیستان‌و‌بلوچستان با سهم ۸/۶ درصدی، بالاتر از استان‌های پرجمعیتی چون فارس با ۷/۶ درصد و خوزستان با سهم ۵ درصدی قرار دارد. با توجه به اینکه حمل مسافر و کالای سیستان‌و‌بلوچستان به مراتب از استان‌های یاد‌شده کمتر است و تجارت جاده‌ای میان ایران و پاکستان و افغانستان چشمگیر نیست، به طور آشکارا می‌توان از قاچاق گازوییل در استان یاد‌شده سخن گفت.
نکته قابل‌توجه دیگری که می‌توان از دل ترازنامه هیدروکربوری کور بیرون کشید، مربوط به مصرف‌کنندگان عمده گازوییل است که بازهم انگشت اتهام بزرگ‌ترین مصرف‌کننده به سوی نیروگاه‌ها نشانه می‌رود. دولت هر لیتر گازوییل را دقیقا به قیمت مازوت و ۷۵ تومان در هر لیتر با نیروگاه‌ها حساب می‌کند و روزانه حدود ۳۰ درصد از مصرف گازوییل کشور در اختیار نیروگاه‌ها قرار می‌گیرد که می‌توان با کمی اغماض، از مصرف روزانه ۳۰ میلیون لیتری گازوییل توسط نیروگاه‌های کشور سخن به میان آورد.
در شرایطی که قیمت تمام‌شده هر لیتر گازوییل در پالایشگاه‌ها بیش از ۳۶۰۰ تومان برای دولت آب می‌خورد، سالانه حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان یارانه آشکار گازوییل به نیروگاه‌ها می‌رسد که با احتساب نسبت قیمت منطقه‌ای ۲۰هزار تومانی هر لیتر گازوییل صادراتی، به نیروگاه‌ها به طور سالانه بیش از ۲۲۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان گازوییل پرداخت می‌شود تا نیروگاه‌ها برق را با قیمت تمام‌شده ارزان‌تری به مصرف مردم برسانند.
برای احتساب یارانه پنهان گازبهای مصرفی نیروگاه‌ها نیز با مفروض گرفتن قیمت ۶۵۰۰ تومانی برای مصرف هر فوت مکعب گاز، با احتساب نرخ دلار ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومانی و نسبت‌گیری با قیمت ۲۳ سنتی گاز در فوب منطقه و آمستردام، برای نیروگاه‌ها بیش از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان در سال است! یارانه پنهان نفت کوره تحویلی به نیروگاه‌ها نیز معادل ۱۰۰ هزار میلیارد تومان در سال است که مجموع این یارانه مصرفی پنهان توسط نیروگاه‌ها را به ۸۲۰ هزار میلیارد تومان در سال می‌رساند که مابه‌ازای سرانه یارانه پنهان برق برای هر ایرانی، معادل ۵/۹ میلیون تومان در سال است. کل تولید ویژه نیروگاه‌های کشور معادل ۴۱ هزار مگاوات ساعت است و ماکسیمم برق دریافتی مردم و بنگاه‌های صنعتی به طور میانگین در سال ۳۶ هزار مگاوات ساعت است که در کل تولید برق سالانه کشور را بالغ بر ۳۱۵ میلیارد کیلووات ساعت می‌کند و رقم پنهان این یارانه به ازای هر کیلو وات ساعت، بیش از ۲۶۰۰ تومان است که یک رقم سرسام‌آور به‌شمار می‌آید.
یارانه آشکار ۲۰۰ هزار میلیارد تومانی
در کنار ترازنامه یاد‌شده، با بررسی آمار استخراج‌پذیر از هزینه‌های شرکت ملی نفت که در لایحه بودجه ۱۴۰۳ مطرح شده است، مجموع هزینه‌های این شرکت معادل ۳۳۰ هزار میلیارد تومان است که اگر این رقم را بر تولید در مجموع سالانه ۱ میلیارد و ۱۶۰ میلیون بشکه نفت در کشور حساب کنیم، با احتساب نرخ دلار ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومانی، قیمت تمام‌شده تولید هر بشکه نفت برای شرکت یاد‌شده معادل ۱۰ دلار در هر بشکه خواهد بود. به دلیل محاسبه هزینه استهلاک براساس ارزش دفتری مخارج شرکت ملی نفت، مخارج این شرکت به بیش از ۶۰۰ هزار میلیارد تومان در سال بالغ خواهد شد که با احتساب نرخ ارز ترجیحی، چیزی معادل ۲۱ میلیارد دلار در سال خواهد بود. این در حالی است که ارزش روز این مخارج بیش از ۷ برابر رقم دفتری هزینه‌های یاد‌شده یعنی معادل ۱۵۰ میلیارد دلار است. این یعنی اگر قرار بود مخارج سرمایه‌ای هر بشکه نفت با احتساب هزینه استهلاک تولید به قیمت واقعی محاسبه شود، از ۵۰ سنت و کمتر از ۲۰ هزار میلیارد تومان در سال در هر بشکه، به بیش از ۴ دلار با مجموع هزینه بیش از ۱۴۰ هزار میلیارد تومان در هر بشکه می‌رسد که اگر بر رقم ۱۰ دلار یاد‌شده افزوده شود، هزینه تولید هر بشکه نفت برای این شرکت به بیش از ۱۴ دلار در هر بشکه بالغ می‌شود! به عبارت دیگر قیمت هر لیتر نفت خام معادل ۲۵۰۰ تومان است. حالا این نفت به پالایشگاه می‌رود و با هزینه تمام‌شده معادل ۱۱۰۰ تومان در هر لیتر در پروسه پالایش به ۳۶۰۰ تومان در هر لیتر بالغ می‌شود. با توجه به قیمت فروش فعلی فرآورده‌های نفتی در داخل کشور، یارانه آشکار برای تولید کل فرآورده‌های نفتی مصرفی سالانه، به بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد که بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان آن مربوط به گازوییل است و ۶۵ هزار میلیارد تومان مربوط به بنزین و ۳۵ هزار میلیارد تومان بقیه مربوط به قیر و سوخت جت و… می‌شود. با عنایت به اینکه رقم یاد‌شده مربوط به یارانه پنهان نبوده و صرفا یارانه مستقیم را دربر می‌گیرد، به دلیل عدم به‌روزرسانی دارایی‌های ثابت با هزینه‌های سرمایه‌ای در حساب‌های ملی شرکت نفت توامان بوده، در کنار ارزان‌فروشی فرآورده‌های تولیدی حتی نسبت به قیمت تمام‌شده تولید در داخل، این معضل خودش را به شکل افت تولید و افت سرعت رشد تولید در دفاتر دارایی و هزینه‌ای دولت نشان می‌دهد. دولت بهتر است به جای اندیشیدن به قیمت‌های بالاتر بر گازوییل و بنزین مصرفی برای مردم، همین یارانه مستقیم ۲۰۰ هزار میلیارد تومانی را اصلاح کند و اصلاح قیمتی سوخت مصرفی را به زمان دیگری موکول کند که با تجدید ارزیابی دارایی‌ها و برآورد دقیق هزینه‌های استهلاک و هزینه‌های تولید، امکان محاسبه دقیق‌تر یارانه پنهان وجود داشته باشد.
فلرینگ ویرانگر
آخرین فقره جالب توجه در حوزه ترازنامه هیدروکربوری کشور نیز که شایان توجه است، مربوط به شدت بالای فلرینگ (هدررفت گاز از مشعل) در ایران است که معادل ۵/۳ برابر جهان است سالانه حدود ۲۰ میلیارد متر معکب گاز با ارزش بیش از ۵ میلیارد دلار، فقط به شکل فلرینگ در کشور به هدر می‌رود و هیچ کاری برای رفع این بحران تاکنون در کشور نشده است. برای داشتن ظرفیت تولید ۲۰ میلیارد متر‌مکعب گاز، به بیش از ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید در کشور نیاز داریم و جالب‌تر این است که بدانیم کل مصرف سالانه گاز صنایع فولاد و سیمان کشور معادل همین ۲۰ میلیارد متر‌مکعب است و اصلاح این وضعیت نیز می‌تواند بخش بزرگی از مفت‌سوزی فعلی را تعدیل و ناترازی مصرف گاز در کشور را به طور کامل مرتفع کند تا نیروگاه‌ها بتوانند برای مصارف سوختی خود از گاز به جای سوخت‌های آلاینده‌ای چون مازوت بهره‌مند شوند.