ملزومات پیشرفت اقتصاد دریا‌محور

گروه حمل‌و‌نقل- توسعه اقتصادی همواره یکی از اهداف اصلی کشورهای در حال توسعه مانند ایران بوده است. یکی از رویکردهای مهم در این زمینه، استفاده از ظرفیت‌های دریاست. این موضوع در ایران به دلیل دسترسی به دریاهای شمالی و جنوبی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اقتصاد دریامحور، به معنای بهره‌برداری از پتانسیل‌های مرتبط با دریاها و اقیانوس‌ها برای رشد و توسعه اقتصادی کشور است. این اقتصاد شامل حمل‌ونقل دریایی، شیلات، گردشگری دریایی، انرژی‌های دریایی و بنادر می‌شود که می‌توانند نقشی کلیدی در توسعه پایدار کشور ایفا کنند.
ایران با دسترسی به دریای مازندران در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب، ظرفیت بالقوه بزرگی برای توسعه اقتصاد دریامحور دارد. این دسترسی به مناطق مهم تجاری و انرژی‌زای جهان، مانند مسیرهای تجاری بین‌المللی و منابع غنی انرژی، امکان توسعه سریع‌تر و پایدارتری را فراهم می‌کند.
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، می‌تواند به عنوان پل ارتباطی بین آسیا، اروپا و خاورمیانه عمل کند. بنادر جنوبی ایران مانند بندرعباس و بندر چابهار از اهمیت استراتژیکی برخوردارند و می‌توانند به‌ هاب‌های تجاری و ترانزیتی منطقه تبدیل شوند. این بنادر نه تنها به تجارت منطقه‌ای بلکه به ترانزیت کالاهای بین‌المللی نیز کمک می‌کنند.
خلیج فارس و دریای عمان به عنوان منابع غنی نفت و گاز شناخته می‌شوند. بهره‌برداری صحیح از این منابع می‌تواند به افزایش درآمدهای ملی و ارتقای صنعت انرژی کشور کمک کند، همچنین دسترسی به این منابع باعث می‌شود که ایران بتواند نقش مهمی در بازار انرژی جهانی ایفا کند. حمل‌ونقل دریایی یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصاد دریامحور است. ایران با تقویت ناوگان دریایی خود و توسعه بنادر می‌تواند سهم خود را در بازار جهانی حمل‌ونقل دریایی افزایش دهد. علاوه بر این، ایران می‌تواند از موقعیت جغرافیایی خود برای ایجاد مسیرهای ترانزیتی جدید و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل استفاده کند.
به طور کلی می‌توان گفت توسعه اقتصاد دریامحور برای ایران نه تنها یک ضرورت اقتصادی است بلکه یک فرصت بزرگ برای رسیدن به توسعه پایدار و تقویت جایگاه جهانی کشور است. با وجود چالش‌های موجود، از جمله زیرساخت‌های ناکافی و تحریم‌های بین‌المللی، ایران می‌تواند با برنامه‌ریزی مناسب و تقویت همکاری‌های بین‌المللی، از ظرفیت‌های دریایی خود به بهترین شکل بهره‌برداری کند.
چند روز پیش محمدرضا عارف، معاون اول رییس‌جمهوری در پیامی به مناسبت روز جهانی دریانوردی با تاکید بر اینکه پیش‌نویس اولیه برنامه توسعه دریا محور در دولت تدوین شده است، گفت: «دولت چهاردهم مصمم است طرح و برنامه‌های تکمیلی و جامع‌تری در حوزه توسعه دریامحور تدوین و عملیاتی کند.»
باید توجه داشت که دولت چهاردهم برای عملیاتی کردن برنامه‌ها و رسیدن به اهداف در این زمینه با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است.
چالش‌ها و راهکارها
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی توسعه اقتصاد دریامحور در ایران، کمبود زیرساخت‌های مناسب است. بنادر ایران نیاز به توسعه و مدرن‌سازی دارند تا بتوانند با استانداردهای جهانی رقابت کنند. ناوگان دریایی کشور نیاز به به‌روزرسانی و افزایش ظرفیت دارد. نبود زیرساخت‌های مناسب باعث می‌شود که ایران نتواند از تمامی پتانسیل‌های اقتصادی خود در این زمینه بهره‌برداری کند.
از سویی برای توسعه اقتصاد دریامحور، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش‌های مختلف از جمله بنادر، ناوگان دریایی و صنایع مرتبط وجود دارد اما به دلیل محدودیت‌های مالی و همچنین تحریم‌های بین‌المللی، ایران نتوانسته است سرمایه‌گذاری‌های لازم را جذب کند. همکاری با کشورهای خارجی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند.
تحریم‌های اقتصادی و مالی که علیه ایران اعمال شده‌اند نیز یکی دیگر از موانع اصلی توسعه اقتصاد دریامحور است. این تحریم‌ها باعث محدودیت در دسترسی به فناوری‌های نوین، سرمایه‌گذاری‌های خارجی و تجارت بین‌المللی شده است که همه اینها برای توسعه این بخش ضروری هستند.
ایران باید به طور جدی به توسعه زیرساخت‌های دریایی و بندری خود بپردازد. این شامل مدرن‌سازی بنادر، توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل دریایی و زمینی مرتبط با بنادر و همچنین ایجاد تسهیلات و امکانات لازم برای جذب شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی است.
باید توجه داشت که یکی از کلیدهای موفقیت در توسعه اقتصاد دریامحور، همکاری با کشورهای دیگر است. ایران می‌تواند با کشورهای همسایه و سایر کشورهای جهان در زمینه توسعه بنادر، تجارت دریایی و تبادل فناوری همکاری کند.ایجاد توافقنامه‌های تجاری و ترانزیتی با کشورهای منطقه‌ای و جهانی همچنین می‌تواند به تقویت جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی کمک کند.
صنایع مرتبط با دریا از جمله صنایع کشتی‌سازی، شیلات، گردشگری دریایی و صنایع پتروشیمی مرتبط با دریا، نیاز به حمایت‌های مالی و فنی دارند. دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی و مشوق‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری در این صنایع را تشویق کند.
برای توسعه اقتصاد دریامحور، ایران باید به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی توجه ویژه‌ای داشته باشد. ایجاد یک فضای مناسب برای سرمایه‌گذاری خارجی، از جمله رفع موانع قانونی و ارائه تضمین‌های لازم می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی در بخش دریایی کمک کند.
لزوم تکمیل زیرساخت‌ها و ایجاد شرایط حضور شرکت‌های خارجی
یک کارشناس اقتصادی در همین خصوص معتقد است برای توسعه دریامحور باید زیرساخت‌های شهرهای بندری تکمیل و از طرف دیگر شرایط برای حضور شرکت‌های خارجی نیز فراهم شود.
هادی حق‌شناس در پاسخ به این پرسش که چه الزاماتی نیاز است تا به توسعه دریامحور دست یابیم، گفت: یکی از مهم‌ترین الزامات اقتصاد دریامحور این است که نگاه دستگاه اجرایی و دولت باید برای تکمیل زیرساخت‌ها در شهرهای بندری باشد زیرا امروزه ضعیف‌ترین توسعه‌یافتگی را شهرهای بندری در جنوب کشور دارند.
او افزود: در نتیجه وقتی امکان زندگی کردن برای فعالان اقتصادی و کارکنان بخش دریایی در مناطق جنوب فراهم نباشد و به تبع آن وقتی مهاجرت از جنوب به مرکز کشور باشد طبیعی است که مهم‌ترین ضرورت اقتصاد دریا پایه تحقق پیدا نمی‌کند.
این کارشناس اقتصای تصریح کرد: اگر قرار است دریا منشا توسعه باشد شرط اساسی این است که اول بستر زندگی در آنجا فراهم شود. این بستر زندگی فقط ساخت مسکن نیست بلکه باید از لحاظ آموزش، بهداشت و درمان، حمل‌ونقل جاده‌ای، فرودگاهی، ریلی و… امکانات مناسب برای فعالان بخش دریایی فراهم شود.
حق‌شناس گفت: موضوع دیگر این است که زیرساخت‌های صنعت دریایی فراهم شود. در حقیقت باید در بخش‌های کشتی‌سازی، بنادر، تعمیرات کشتی، خدمات فرودگاهی و تسهیل ورود کارکنان کشتی شرایطی مناسبی فراهم شود. در غیر این صورت توسعه دریامحور رخ نمی‌دهد.
او اضافه کرد: موضوع سوم امکان حضور شرکت‌های خارجی است. ما قرار نیست خودمان با خودمان تجارت کنیم و داخل بنادر خودمان کالا جابه‌جا کنیم. می‌خواهیم کالای کشورهای خارجی را به بنادر ایران بیاوریم و از بنادر ایران به سایر کشورها ترانزیت شود بنابراین باید شرایط حضور و استقرار شرکت‌های خارجی فراهم و تسهیلاتی نیز برای آنها در نظر گرفته شود. او با بیان اینکه موضوع حائز اهمیت دیگر در این بخش حضور فورواردرها در کشور است به ایسنا گفت: فورواردها شرکت‌هایی هستند که کالا را از کشور اولیه تحویل می‌گیرند با عبور از کشور دیگر به کشور ثالث تحویل می‌دهند. باید این شرکت‌ها حضور داشته باشند و شرایط حضور آنها را در بنادر و دریاها فراهم کنیم.
این کارشناس اقتصادی گفت: تحریم از دیگر چالش‌های این بخش است که شرکت‌های خارجی را در موضوعاتی از جمله حواله کردن پول‌هایشان دچار چالش می‌کند.
او با بیان اینکه اقتصاد دریامحور مزیت ایران بوده اما از آن تا به حال به درستی استفاده نکرده‌ایم و این اقتصاد با چالش‌هایی از جمله زیرساخت و روابط خارجی مواجه است، گفت: زیرساخت‌ها را باید دولت و دستگاه‌های اجرایی پیگیری کنند و روابط خارجی نیز باید توسط وزارت امور خارجه پیگیری شود.