میراثی که اوجی برای کشور به‌جا گذاشت

شانا- وزارت نفت دولت چهاردهم از زمان شروع به‌ کار با چالش‌های ریز و درشت زیادی روبه‌رو بوده است، ناترازی انرژی و تامین سوخت یکی از این چالش‌هاست که وزارت نفت در مدت کوتاه با انجام اقدام‌های راهبردی از جمله افزایش تولید، گام‌های بلندی در این زمینه برداشته است.
وقتی از تامین سوخت سخن به میان می‌آید ذهن‌ها ناخودآگاه به‌درستی به سمت وزارت نفت می‌چرخد، وظیفه اصلی وزارت نفت انجام اقدام‌های لازم برای استخراج و تولید نفت خام، گاز خام و فرآورش و پالایش آنها با هدف تولید فرآورده‌های نفتی و گاز مورد نیاز است؛ بخشی از این محصولات صادر و بخشی دیگر هم در بخش‌های مختلف داخلی مصرف می‌شوند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های مصرف، نیروگاه‌های حرارتی هستند که افزون بر گاز طبیعی، از نفت‌کوره و نفت‌گاز هم براساس نیاز باید استفاده کنند. سبد سوخت نیروگاه‌های حرارتی از سوخت گاز طبیعی، نفت‌گاز و نفت‌کوره تشکیل شده است.
وقتی مصرف گاز خانگی به دلیل برودت هوا افزایش می‌یابد، گاز کمتری برای سایر بخش‌ها در دسترس قرار می‌گیرد و مولفه‌های سبد سوخت نیروگاهی به‌گونه‌ای تنظیم می‌شوند که سوخت مایع بیشتری مصرف شود. به همین دلیل باید ذخایر نفت‌گاز و نفت‌کوره نیروگاهی همواره در یک سطح پایدار و متناسب با مقدار مصرف قرار داشته باشد تا بتوان در این‌گونه مواقع از این ذخایر استفاده کرد، خوشبختانه سطح ذخایر نفت‌کوره، مطلوب است.
اما نفت‌گاز برحسب تجربه‌های پیشین در نیروگاه‌ها، در چنین روزهایی سطح ذخایر باید بیش از ۳‌میلیارد و ۲۰۰‌میلیون لیتر باشد تا نیروگاه‌ها بتوانند در فصل سرد به‌صورت مطمئن و قابل اتکا از آن استفاده کنند، اما از ابتدای امسال، سطح این ذخایر در وضعیت مطلوبی نبوده (حدود ۲۹۰‌میلیون لیتر) که نسبت به ابتدای سال ۱۴۰۲ حدود ۸۲۵‌میلیون لیتر پایین‌تر و با سطح پایدار (حدود ۳‌میلیارد لیتر) فاصله زیادی داشته است.
اجرا نشدن مصوبات بالادستی
با توجه به سطح پایین ذخایر نفت‌گاز نیروگاهی، دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی (شعام) در اوایل مرداد امسال در ابلاغیه‌ای نیروگاه‌ها را به مصرف نفت‌کوره به مقدار ۴۰‌میلیون لیتر در روز از ۱۰ مرداد به بعد مکلف می‌کند. به عبارت دیگر در تابستان هم شرایط تحویل گاز به‌گونه‌ای بوده است که حتما باید نفت‌کوره استفاده می‌شده است. اهداف این ابلاغیه، تنظیم سبد سوخت نیروگاهی در راستای افزایش سطح ذخایر نفت‌گاز و رساندن آن به حدی مطلوب و پایدار پیش از شروع فصل سرد بوده است.
در واقع به هر اندازه‌ای که نفت‌کوره در نیروگاه‌های بخاری مصرف شود، گاز کمتری تحویل این نیروگاه‌ها می‌شود و این گاز در نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی به‌عنوان جایگزین نفت‌گاز مصرف می‌شود و بدین ترتیب با مصرف کمتر نفت‌گاز در سبد سوخت نیروگاهی، سطح ذخایر آن در نیروگاه‌ها افزایش می‌یابد، این مصوبه اما در نیروگاه‌ها اجرایی نشد و به‌طور متوسط از ۱۰ مرداد تا پایان آبان روزانه حدود ۲۲‌میلیون لیتر نفت‌کوره در نیروگاه‌ها مصرف شده است.
اجرایی نکردن مصوبات بالادستی سبب شد موجودی ذخایر نفت‌گاز در آغاز دولت چهاردهم به‌شدت کاهش یابد، اگر نفت‌کوره مطابق این مصوبات مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با ۳‌میلیارد و ۱۰۰‌میلیون لیتر بود، اگر نفت‌کوره مطابق مصوبات بالادستی از ابتدای مهر تاکنون مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با ۲‌میلیارد و ۱۷۷‌میلیون لیتر بود و اگر نفت‌کوره مطابق این مصوبات از ابتدای آبان‌ تاکنون مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با یک‌‌میلیارد و ۶۰۰‌میلیون لیتر بود.
چوب حراج به نفت‌گاز
این اما تمام ماجرا نیست؛ با وجود سطح پایین ذخایر نفت‌گاز، این سوخت در بورس عرضه شد؛ حدود ۱۲۹‌میلیون لیتر نفت‌گاز پالایشگاه آبادان در فرآیند عرضه در رینگ صادراتی بورس انرژی در ماه‌های تیر و مرداد امسال (۱۴۰۳) صادر شده که این موضوع نیز یکی دیگر از عوامل موثر در کاهش سطح ذخایر نفت‌گاز در انبارهای شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران بوده‌ است.
موجودی ذخایر مفید نفت‌گاز با در نظر گرفتن موارد بیان‌شده، در ۳۱ مرداد ۱۴۰۳ برابر با یک‌‌میلیارد و ۸۱۰‌میلیون لیتر بوده که در مقایسه با ۳‌میلیارد و ۱۷۵‌میلیون لیتر زمان مشابه پارسال (۱۴۰۲)، بیش از یک‌‌میلیارد و ۳۶۵‌میلیون لیتر معادل ۴۳‌درصد پایین‌تر بوده ‌است.
در پنج‌ماه نخست امسال (۱۴۰۳)، برخلاف رویه متعارف در سال‌های قبل، بخش عمده‌ای از تعمیرات پالایشگاه‌های گازی و نفتی کشور که باید طبق برنامه انجام می‌شد، انجام نشده و به ماه‌های شهریور، مهر و آبان موکول شده بود که این موضوع نه‌تنها تولید گاز و فرآورده‌های نفتی کشور را در آستانه ورود به فصل سرد سال تحت‌تاثیر قرار داده، بلکه قابلیت اطمینان شبکه گازرسانی کشور را نیز به حداقل رسانده که با تلاش کارکنان وزارت نفت، این چالش جدی برطرف شد.
صادرات گاز و قراردادهای موجود دیگر چالش وزارت نفت دولت چهاردهم برای حل مشکل تامین سوخت زمستانی بوده است. صادرات گاز به ترکیه در تابستان پارسال از ۲۷ خرداد تا ۲۸ مهر برای مدت چهار ماه به‌دلیل مشکل دریافت از طرف کشور ترکیه متوقف شده بود که این موضوع منجر به کاهش 6/‏3‌میلیارد مترمکعبی (۳۰‌میلیون مترمکعبی در روز) صادرات گاز نسبت به قرارداد شد. این مقدار از گاز مازاد در سال گذشته در اختیار سایر بخش‌ها به‌ویژه نیروگاه‌ها قرار گرفته و انتظارات برای تحویل گاز را افزایش داده است.
با توجه به اینکه از دی پارسال (۱۴۰۲) تا پایان مرداد ۱۴۰۳، تمام ظرفیت قراردادی با ترکیه استفاده شده بود، در طول سه ماه گذشته امکان کاهش صادرات گاز به ترکیه وجود نداشت، عدد صادرات هم باید مطابق با قرارداد فیمابین انجام می‌شد. این در حالی است که از دی پارسال (۱۴۰۲) تا پایان مرداد (۱۴۰۳)، در مواقعی که با کمبود گاز مواجه بوده‌ایم، محدودیت روی صادرات گاز به ترکیه به‌راحتی اعمال شده بود.
افزایش تعهد صادرات گاز به عراق
از طرفی در اسفند پارسال، قرارداد جدید صادرات گاز به کشور عراق با احجام بالاتر از قرارداد قبلی منعقد شده، از این رو در سال ۱۴۰۳ برمبنای قرارداد جدید باید گاز بیشتری تحویل کشور عراق شود و در صورت عمل نکردن به تعهدات در قرارداد جدید، ایران متحمل جرایم قراردادی می‌شد، این موضوعی است که در قرارداد قبلی اعمال جریمه وجود نداشته است.
با این اوصاف و به‌طور خلاصه، وزارت نفت دولت چهاردهم در سال ۱۴۰۳ به‌خصوص در طول ماه‌های گذشته باید گاز بیشتری را نسبت به پارسال به صادرات اختصاص می‌داد و این موضوع سبب شده است گاز در دسترس برای سایر بخش‌ها کمتر باشد.
موضوع مهم دیگر، روند رشد مصرف سوخت به دلیل سرمای زودرس و افزایش مشترکان جدید بوده است. برای مثال در بخش خانگی، شاهد افزایش مصرف گاز به مقدار ۳۰‌درصد در آبان و ۲۰‌درصد در آذر نسبت به مدت مشابه پارسال بوده‌ایم که این موضوع هم به‌نوبه خود منجر به تشدید شرایط ناترازی ایجاد محدودیت در تامین گاز کشور شده است.
تدابیر وزارت نفت
وزارت نفت دولت چهاردهم با وجود تمام این چالش‌ها در تامین امنیت انرژی در طول چند ماه گذشته در عمل به وظایف خود ازجمله تولید نفت‌‌خام، گاز خام، فرآورده‌های نفتی، همچنین انتقال سوخت مایع به نیروگاه‌ها عملکرد قابل‌توجهی داشته است، به‌نحوی که ظرفیت روزانه تولید نفت‌خام کشور که در ۳۱ مرداد امسال برابر با ۳‌میلیون و ۵۶۰‌هزار بشکه بوده در ابتدای آذر به ۳‌میلیون و ۶۲۰‌هزار بشکه در روز رسیده که بیانگر افزایش روزانه ۶۰‌هزار بشکه‌ای بوده است.
در تولید گاز خام، با وجود آنکه تعمیرات معوق پالایشگاه‌ها و سکوهای گازی باید در پنج ماه نخست امسال انجام می‌شد، اما پس از استقرار وزارت نفت دولت چهاردهم، با انجام برنامه‌ریزی مجدد و شناسایی گلوگاه‌های تولید، اقدام‌هایی ازجمله کوتاه کردن زمان تعمیرات و افزایش تولید برخی چاه‌ها با انجام اقدام‌های اصلاحی در دستور کار قرار گرفت و تولید گاز خام ۳۰‌میلیون مترمکعب در روز نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش یافته است، به‌طوری که اکنون مقدار تحویل گاز به شبکه سراسری به حدی رسیده که شبکه توان دریافت گاز بیشتری را ندارد.