ناترازی برق رکورد زد

گروه انرژی- در حالی که خبرهای پراکنده از صنایع مختلف خبر از کاهش شدید تولید در برخی صنایع در تابستان امسال به دلیل قطعی برق خبر می‌دهد که یک گزارش جدید از وضعیت ناترازی حکایت از افزایش فاصله بین تولید و مصرف به 30هزار مگاوات حکایت دارد؛ ناترازی‌ای که براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در ساعات پیک مصرف سال قبل 12هزار و 400‌مگاوات بوده است.
اعلام خبر افزایش ناترازی از سوی علی زیاری، مدیرکل دفتر راهبری سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر اعلام شده است. هرچند که او گفته که از این رقم ۱۳هزار مگاوات مخصوص کولر‌های آبی است، با این حال فاصله پیک مصرف برق در تابستان امسال در مقایسه با سال گذشته از دوبرابر شدن حجم ناترازی‌ها تنها ظرف یک‌سال خبر می‌دهد.
هدررفت انرژی و پایین بودن راندمان تولید برق در کشور موضوعی است که به نظر می‌رسد باوجود زیان‌هایی که برای صنایع کشور به دنبال داشته، تبدیل به یک بحران شده که اگر برای حال آن چاره‌اندیشی نشود، باید در سال‌های آینده میلیاردها دلار برای جبران ناترازی در تابستان هزینه واردات برق شود.
ارقام ناترازی وقتی نگران‌کننده‌تر می‌شوند که پیش‌بینی‌های آینده ارقام بالاتری را نشان می‌دهد؛ یعنی اگر وضع به همین منوال پیش برود، سال‌های آینده ناترازی‌ها به ارقام بالاتری خواهد رسید.
رضا ریاحی، نایب‌رییس هیات‌مدیره شرکت‌های تولیدکننده برق می‌گوید: اگر این روند به همین ترتیب پیش برود در ۱۰‌سال آینده حدود ۳۷‌هزار مگاوات ناترازی تولید خواهیم داشت؛ یعنی ۳۳‌درصد از نیاز مصرف؛ درواقع یک‌‌سوم برق مورد نیاز کشور قابل تامین نخواهد بود.
مرکز پژوهش‌ها در آخرین گزارش خود که به بررسی علل و عوامل ناترازی برق در کشور پرداخته در این رابطه می‌نویسد: مهم‌ترین عارضه‌ای که صنعت برق در سال‌های اخیر به آن دچار شده ناترازی در تامین و تقاضای برق در ایام اوج مصرف است.
در این گزارش به بررسی شاخص‌های کلان بخش برق در سال ۱۴۰۲ به عنوان آخرین سال قانون برنامه ششم توسعه پرداخته‌شده تاکید شده است که مهم‌ترین عارضه‌ای که صنعت برق در سال‌های اخیر به آن دچار شده ناترازی در تامین و تقاضای برق در ایام اوج مصرف است. بررسی شاخص‌های کلان بخش برق در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد اگرچه ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور ۱/۷‌درصد افزایش یافته اما رشد تقاضای برق در زمان پیک ۵/۸‌درصد بوده و به همین دلیل ناترازی برق شدت گرفته است.
در این گزارش آمده است: «ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور در سال ۱۴۰۲ با ۱/۷‌درصد افزایش نسبت به سال قبل به 351/92‌مگاوات رسیده است. همچنین روند ناترازی برق در کشور تقریبا از سال ۱۳۹۲ شروع شده و از سال‌۱۴۰۰ به بعد شدت گرفته است. اختلاف میان تقاضای پیک و قدرت تامین‌شده در لحظه پیک در سال‌۱۴۰۲ به بیش از ۱۲‌هزار و ۴۰۰‌مگاوات رسیده است، لذا در کنار افزایش تولید باید برنامه‌های مدیریت و بهینه‌سازی مصرف برق مورد توجه جدی قرار گیرند. در حوزه تنوع سبد تولید برق نیز آمار موجود نشان‌دهنده اتکای بیش از حد بیشتر از ۹۰‌درصد تولید برق کشور به سوخت‌های فسیلی است. ناترازی گاز طبیعی در فصل سرد و همچنین زیان‌های اقتصادی و زیست‌محیطی سوخت‌های مایع توجه بیشتر به توسعه منابع غیر‌فسیلی تولید برق به‌خصوص تجدیدپذیر و افزایش راندمان نیروگاه‌های حرارتی را ایجاب می‌کنند.»
نیروگاه‌های حرارتی گاز را می‌بلعند
مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی داده‌هایی در ادامه این گزارش می‌نویسد: حد‌اکثر افزایش ظرفیت محقق‌شده در این سال‌ها مربوط به سال‌1401 با حـدود 4000 مگاوات حرارتی بوده است. افزایش ظرفیت عمدتا تا پیش از سال‌1402 از میان نیروگاه‌های جدیدی که در هرسال وارد مدار شده‌اند، بخش اعظم ظرفیت جدید متعلــق به نیروگاه‌های حرارتی بوده است، اما برنامه وزارت نیرو برای افزایش ظرفیت نیروگاهـی در سال‌های 1403 و 1404 در بخـش تجدیدپذیر، بسیار بیشتر از افزایش ظرفیت محقق‌شده در سال‌های قبل است.
بیش از 90درصد از تولید برق کشور در سال 1402 توسط انواع نیروگاه‌های حرارتی‌ (سیکل ترکیبی، بخاری، گازی و تولید پراکنده) ‌تامین شده و تنها بخش بسیار اندکی‌ (حـدود 0/5 درصد از تولید برق کشور) ‌توسط نیروگاه‌های تجدیدپذیر تامین شده است.
با وجودی که در فصول سرد سال و در اوج پیک مصرف گاز، نیروگاه‌ها ناچار به استفاده از سوخت جایگزین هستند، اما بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که این سوخت‌ها سهم چندان زیادی در سوخت اصلی نیروگاه‌ها نداشته‌اند. با این حال در صورت شدت یافتن ناترازی گاز پیش‌بینی می‌شود که این سهم هم در سبد مصرفی نیروگاه‌ها در زمستان بیشتر شود.
آنطور که مرکز پژوهش‌های مجلس گزاش داده، سهم سوخت‌های مایع یعنی گازوئیل و نفت‌کوره در سبد سوخت نیروگاهـی رو به افزایش بوده و این سهم در سال 1402 به حـدود 19‌درصد رسیده است. ارزش مجمـوع سوخت مصرفی نیروگاه‌های حرارتی در سال 1402 معـادل 963هزار میلیارد تومـان تخمین زده می‌شود که از این مقدار 426هــزار میلیارد تومان مربوط به سوخت‌های مایع با احتساب قیمت صادراتی گازوئیل و نفت‌کوره و 536هـزار میلیارد تومـان مربوط به سوخت گاز طبیعی با احتساب قیمـت خوراک پتروشیمی‌ها بوده است.
براساس این گزارش، بخـش صنعت بزرگ‌ترین مصرف‌کننده برق در سال 1402 بوده و 36درصد از کل مصرف برق کشور را به خود اختصاص داده است. بخـش خانگـی نیز با 31درصد، در رتبه دوم قـرار دارد. صادرات برق نیز باوجود منافع اقتصادی و راهبردی آن، سهم اندکی حدود یک‌درصد داشته است. مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌بینی کرده که به دلیل رشد ظرفیت اسمی نیروگاه‌ها در سال 1402 که به میزان قابل‌توجهی کمتر از رشد تقاضـای برق بوده است این مساله می‌تواند منجـربه تشدید ناترازی برق در سال‌های آتی شود.
تولید با چاشنی بهینه‌سازی
عدم سرمایه‌گذاری کافی در تولید برق و مرتفع نشدن مشکلات سرمایه‌گذاران‌، بدهی دولت به پیمانکاران و قیمت‌های دستوری مهم‌ترین عواملی است که از آنها به عنوان ریشه‌های ناترازی برق یاد می‌شود. مساله دیگر افزایش نرخ ارز باعث شده سرمایه‌گذارانی که تسهیلاتی از صندوق توسعه ملی به‌صورت ارزی دریافت کرده‌اند، حالا با افزایش نرخ ارز با مشکل بازپرداخت بدهی‌های خود روبه‌رو شوند در حالی که قیمت برق تغییر چندانی نکرده است، در نتیجه آنها توانی هم برای تکمیل طرح‌های توسعه‌ای خود ندارند.
رضا ریاحی می‌گوید: یکی از اقدامات برای حل ناترازی تغییر شیوه حکمرانی در این صنعت است. اکنون حکمرانی در صنعت برق دارای ایراد است. مدیریتی که از بالا همه منابع را تقسیم می‌کند دارای اشکال جدی بوده و برای حل این موضوع لازم است که ابتدا اطلاعات دقیق و اشراف کامل به مجموعه‌ها و جزئیات فعالیت شرکت‌های زیردست مجموعه داشته باشیم و بتوانیم این اطلاعات ریز و قابل اتکا را از تمامی بخش‌های تولید، انتقال توزیع در یک مرکز شرکت توانیر متمرکز کنیم. رکن دوم اینکه در نحوه مدیریت اداره متمرکز؛ باید نیروی انسانی کافی و با تخصص بالا در توانیر داشته باشیم که این حجم زیاد اطلاعات جمع‌آوری‌شده را تحلیل کند و براساس تحلیل آنها با تصمیم‌گیری و اولویت‌بندی درستی داشته باشیم که اکنون این حجم از نیروی انسانی کارآمد در مرکز وجود ندارد که منابع مالی به بخش‌های مختلف شرکت‌های زیرمجموعه را تخصیص دهد. مرکز پژوهش‌های مجلس هم پیشنهاد کرده که با توجه به اینکه برنامه هفتم پیشرفت هدف‌گذاری‌های متعددی برای بخش برق کشور داشته که نظارت بر میزان تحقـق آنهـا مستلزم پایش مـداوم شاخص‌های کلان در این بخـش است و با توجه به بررسی شرایط تامین برق کشور در سال 1402 به‌عنوان آخرین سال قانون برنامه ششم توسعه که میزان تامین برق در سال‌های اخیر را افزایشی کرده، اما به دلیل رشد بیشتر تقاضا، ناترازی برق شدت گرفته، لذا لازم است در کنار افزایش تولید، برنامه‌های مدیریت و بهینه‌سازی مصرف برق نیز مـورد توجـه جدی قرار بگیرند. در حوزه تنوع سبد تولید برق، آمار موجود نشان‌دهنده اتکای بیش از حد (بیشتر از 90درصد) تولید برق کشور به سوخت‌های فسیلی است. ناترازی گاز طبیعـی در فصل سرد و همچنین زیان‌های اقتصادی و زیست‌محیطی سوخت‌های مایع، توجـه بیشتر به توسعه منابع غیرفسیلی تولید برق‌ (به‌خصوص تجدیدپذیر) و افزایش راندمان نیروگاه‌های حرارتی را ایجاب می‌کند.