نتایج غیرمنتظره تحریم‌های نفتی از طریق حمل‌ونقل تاریک

«جهان‌صنعت»- مقاله‌ای به قلم شی‌ون بای (Xiwen Bai)، خوزه فرناندز-ویلاورد
(Jesús Fernández-Villaverde)، ییلینگ لی (Yiliang Li)، لی شو (Le Xu)، فرانچسکو زانتی (Francesco Zanetti) تحت عنوان «نتایج (غیر)مورد انتظار تحریم‌های نفتی از طریق حمل‌ونقل تاریک نفت تحریمی» در فوریه 2025 در مرکز ملی تحقیقات اقتصادی ایالات متحده منتشر شده که نتایج و بررسی‌های آن به شرح زیر است.
در این تحقیق محققان به بررسی افزایش پدیده «حمل‌ونقل نفت از طریق کشتی‌های تاریک» (کشتی‌هایی که دستگاه‌های AIS خود را غیرفعال می‌کنند تا از شناسایی فرار کنند) در شرایط تحریم‌های غرب علیه ایران، سوریه، کره‌شمالی، ونزوئلا و روسیه پرداخته‌اند. آنها با استفاده از یک مدل خوشه‌بندی کشتی مبتنی‌بر یادگیری ماشین، جریان‌های تجارت نفت‌خام حمل‌شده به صورت تاریک در سطح جهانی را دنبال و انتقال‌های غیرمجاز کشتی به کشتی را شناسایی کرده‌اند. مطابق محاسبات آنها، از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۳، کشتی‌های تاریک به‌طور تخمینی 8/‏7‌میلیون تن نفت‌خام ماهانه حمل کرده‌اند که معادل ۴۳‌درصد از صادرات نفت‌خام دریایی جهانی بوده و چین ۱۵‌درصد از این مقدار را جذب کرده است. این جریان‌های تحریمی کاهش‌های ثبت‌شده در صادرات جهانی نفت را جبران می‌کند اما تغییرات اقتصادی متفاوتی ایجاد می‌کند. ایالات‌متحده به‌عنوان یک صادرکننده خالص نفت، با کاهش قیمت نفت روبه‌رو می‌شود اما از واردات ارزان‌تر نفت از چین بهره می‌برد که رشد رکودی ضدتورمی را به همراه دارد. اتحادیه اروپا، به‌عنوان یک واردکننده خالص، با افزایش هزینه‌های انرژی روبه‌رو است اما از تقاضای چین بهره می‌برد که منجر به گسترش تورم می‌شود. چین با استفاده از نفت تخفیف‌خورده، تولید صنعتی خود را افزایش می‌دهد که منجر به انتشار شوک‌های اقتصادی جهانی می‌شود. محققان نقش مرکزی حمل‌ونقل نفت از طریق کشتی‌های تاریک در بازسازی بازارهای نفت و پویایی‌های کلان اقتصادی را نمایان می‌کند.
کشتی‌های تاریک- غیرفعال‌سازی عمدی دستگاه‌های AIS (سیستم شناسایی خودکار) که موقعیت، مسیر، و سرعت کشتی را برای فرار از شناسایی به اشتراک می‌گذارند- در سال‌های اخیر به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافته، عمدتا به دلیل تحریم‌های غربی که حمل‌ونقل نفت از ایران، سوریه، کره‌شمالی، ونزوئلا و روسیه را محدود کرده است. این تحریم‌ها با هدف فشار بر کشورهای تحریمی از طریق محدود کردن درآمدهای نفتی آنها وضع شده (به استثنای کره‌شمالی که هدف محدود کردن واردات است) و این تحریم‌ها باعث شده که تولیدکنندگان نرخ‌های بالاتری به اپراتورهای تانکرهایی که نفت را به‌طور پنهانی حمل می‌کنند، ارائه دهند که این امر موجب افزایش حمل‌ونقل نفت از طریق کشتی‌های تاریک شده است. با وجود اینکه حمل‌ونقل دریایی بیش از سه‌چهارم نفت‌خام جهانی را تشکیل می‌دهد، محققان اظهار می‌دارند که عدم نظارت سیستماتیک مانع از درک جامع تاثیر آن بر تجارت جهانی، قیمت‌ها و دینامیک‌های کلان اقتصادی شده است.
شناسایی کشتی‌های تاریک چالش‌برانگیز است. هنگامی که یک کشتی دستگاه AIS خود را غیرفعال می‌کند، موقعیت، مسیر و سرعت آن برای سیستم‌های ردیابی جهانی نامرئی می‌شود که این امر ایجاد شکاف‌های داده‌ای را به دنبال دارد که حرکت آن را پنهان می‌کند. کشتی‌های تاریک معمولا از این شکاف‌ها برای حمل نفت از کشورهای تحریمی یا انجام انتقال‌های غیرمجاز کشتی به کشتی در مناطق دریایی با نظارت ضعیف استفاده می‌کنند؛ مناطقی مانند آب‌های بین‌المللی نزدیک به سئوتا، سواحل جبل‌الطارق و غرب آفریقا. به همین دلیل، شناسایی کشتی‌های تاریک نیازمند چیزی بیشتر از ردیابی داده‌های AIS است و این نیازمند یک رویکرد جامع است که ویژگی‌های مشکوک خاص کشتی‌ها، احتمال انجام فعالیت‌های فراری در طول شکاف‌های داده‌ای و ناهنجاری‌ها در الگوهای ناوبری را ادغام کند.
با اینکه تلاش‌های مختلفی برای شناسایی کشتی‌های تاریک انجام شده است، بسیاری از آنها ناکافی بوده‌اند. روش‌های موجود اغلب به داده‌های ناقص تکیه می‌کنند، معیارهای روشنی برای تمایز حمل‌ونقل تاریک از عملیات‌های روتین دریایی ندارند، یا بر کشتی‌های فردی یا گروه‌های کوچک کشتی تمرکز دارند که در نتیجه قادر به شناسایی ناوگان بزرگ تانکرها نیستند.
علاوه بر این برخی روش‌ها به شدت به منابع خارجی مانند تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های اختصاصی در مورد ساختار مالکیت و وضعیت بیمه تکیه دارند که ممکن است غیرقابل دسترسی، غیرقابل اعتماد، پرهزینه یا مستعد خطا باشند. نبود رویکردهای ناوگانی برای شناسایی کشتی‌های تاریک شکاف‌های قابل‌توجهی در درک مقیاس کامل این فعالیت پنهانی و پیامدهای وسیع‌تر اقتصادی و تجاری آن ایجاد می‌کند.
در این مقاله محققان این چالش‌ها را با معرفی یک مدل خوشه‌بندی کشتی مبتنی‌بر ویژگی‌های چندگانه بررسی می‌کنند که از یک فرآیند طبقه‌بندی سفر سه‌ سطحی جامع برای شناسایی کشتی‌های تاریک استفاده می‌کند. مدل آنها به‌طور منحصربه‌فردی مجموعه‌ای گسترده از ویژگی‌ها را ادغام می‌کند، ازجمله ویژگی‌های خاص کشتی، دینامیک‌های حرکت و اطلاعات سطح سفر از داده‌های AIS که امکان تحلیل ناوگانی از فعالیت‌های حمل‌ونقل تاریک را فراهم می‌آورد. با انجام این کار آنها نه‌تنها تشخیص را بهبود می‌بخشند بلکه چارچوبی برای اندازه‌گیری صادرات و واردات نفت تحریمی و ارزیابی پیامدهای تجمیعی آنها ارائه می‌دهند.
آنها اذعان می‌دارند که یکی از دستاوردهای کلیدی رویکرد آنها ساخت دو معیار متمایز است که احتمال حمل مستقیم نفت از کشورهای تحریمی یا انجام انتقال‌های مشکوک کشتی به کشتی را ارزیابی می‌کند. اولین معیار بر نزدیکی کشتی به بنادر کشورهای تحریمی در طول شکاف‌های AIS تمرکز دارد در حالی که دومین معیار احتمال انتقال‌های مشکوک کشتی به کشتی را با بررسی مواردی که دو کشتی از نظر جغرافیایی نزدیک هستند و شکاف‌های داده‌ای آنها همپوشانی دارند، ارزیابی می‌کند. برای شناسایی انتقال‌های کشتی به کشتی تاریک، آنها یک روش نوآورانه پیشنهاد می‌کنند که از مختصات جغرافیایی، مسیر حرکت و اطلاعات زمان‌مهر از داده‌های تاریخی AIS استفاده می‌کند، حتی زمانی که کشتی‌ها دستگاه‌های AIS خود را خاموش کرده باشند. با تحلیل نزدیکی کشتی و الگوهای حرکت آنها در طول شکاف‌های AIS، رویکرد آنها یک روش جایگزین برای شناسایی انتقال‌های غیرمجاز کشتی به کشتی بدون تکیه بر منابع داده‌ای اضافی مانند تصاویر ماهواره‌ای ارائه می‌دهد.
نتایج شناسایی آنها تفاوت‌های قابل‌توجهی در ویژگی‌های خاص کشتی‌ها، الگوهای سفر و دینامیک‌های حرکت بین تانکرهای احتمالی که درگیر رفتارهای مشکوک هستند («تاریک») و آنهایی که کمتر درگیر هستند («سفید») نشان می‌دهد. در مقایسه با کشتی‌های سفید، کشتی‌های تاریک تمایل دارند که قدیمی‌تر باشند، توسط اپراتورهایی با کشتی‌های کمتر مدیریت شوند و تحت پرچم‌های مبهم ثبت شوند. علاوه‌بر این، کشتی‌های تاریک سطوح بالاتری از مشکوک بودن سفر و الگوهای حرکت نامنظم از خود نشان می‌دهند، ازجمله بیکاری‌های بیشتر، تغییرات بیشتر در سرعت و انحرافات مکرر از مسیرهای معین. به‌طور تقریبی، ناوگان کشتی‌های تاریک طی سال‌های 2017 تا 2023 به طور میانگین شامل 558 تانکر بود که تقریبا یک‌چهارم ناوگان جهانی تانکرهای نفت‌خام را تشکیل می‌دهد. اندازه ناوگان و دینامیک‌های زمانی کشتی‌های تاریک به‌دقت تغییرات عمده ژئوپلیتیکی و اقتصادی در طول دوره نمونه‌گیری را پیگیری می‌کند.
این محققان با استفاده از مدل خوشه‌بندی خود، سه حقیقت تجربی در مورد تحریم‌های نفتی و حمل‌ونقل تاریک نفت تحریمی را اثبات کرده‌اند. نخست، از سال2017 تا 2023، به‌طور میانگین 8/‏7‌میلیون تن نفت‌خام در هر ماه از طریق کشتی‌های تاریک از ایران، سوریه، ونزوئلا و روسیه صادر شده که معادل تقریبا 43‌درصد از کل صادرات نفت خام دریایی جهان بوده که در داده‌های UN Comtrade ثبت شده است. ایران و روسیه به‌عنوان مهم‌ترین صادرکنندگان ظاهر می‌شوند به‌طوری که حمل‌ونقل غیرمجاز نفت پس از تحریم‌های کلیدی غرب، مانند خروج ایالات متحده از برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) در سال2018 و تحریم‌های نفتی و سقف قیمت‌هایی که در اواخر 2022 بر نفت روسی اعمال شد، افزایش یافته است. به‌ویژه، پس از اینکه کشورهای گروه هفت در دسامبر 2022 سقف قیمتی 60 دلار برای هر بشکه نفت‌خام روسی وضع کردند صادرات نفت‌خام جهانی ثبت‌شده به شدت کاهش یافت. با این حال، صادرات نفت تحریمی از طریق حمل‌ونقل تاریک بیش از دو برابر شد و بسیاری از کاهش عرضه را جبران کرده و فشار کاهشی بر قیمت‌های جهانی نفت وارد کرد.
دوم، چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت‌خام است که از کشورهای تحریمی از طریق کشتی‌های تاریک به آن حمل می‌شود. بین سال‌های 2017 تا 2023، واردات چین بیش از 97‌میلیون تن بوده که معادل 15‌درصد از کل صادرات نفت تحریمی است. واردکنندگان برجسته دیگر شامل کره‌جنوبی، هند، مصر، ترکیه و خود روسیه هستند.
سوم، محققان این پژوهش آثار اقتصادی گسترده تحریم‌های غرب و حمل‌ونقل تاریک نفت تحریمی را بر ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا و چین با استفاده از پیش‌بینی‌های محلی تحلیل کرده‌اند. نتایج آنها نشان می‌دهد که افزایش شدت تحریم‌های نفتی، صادرات نفت‌خام جهانی را کاهش می‌دهد در حالی که صادرات نفت تحریمی از طریق حمل‌ونقل تاریک افزایش می‌یابد. این تغییرات پیامدهای اقتصادی متمایزی برای ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا ایجاد می‌کند که از موقعیت‌های تجاری نفتی آنها و به‌ویژه از نقش آنها در زنجیره تامین جهانی که چین در آن حضور دارد، شکل می‌گیرد.
برای ایالات‌متحده، به‌عنوان یک صادرکننده خالص نفت، افزایش عرضه نفت تحریمی قیمت‌های نفت را کاهش داده و باعث انقباض تولید در کوتاه‌مدت در بخش‌های انرژی و غیرانرژی می‌شود. با این حال، ایالات‌متحده همزمان از کاهش قیمت واردات کالاهای چینی بهره‌مند می‌شود- که هزینه‌های تولید آن در چین با نفت ارزان‌تر حمل‌شده به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد- که رشد مبتنی بر عرضه‌ای را با فشار کاهش قیمت‌ها و افزایش تولید تحریک می‌کند. برعکس برای اتحادیه اروپا، به‌عنوان یک واردکننده خالص نفت، قیمت‌های بالاتر واردات نفت به دلیل تحریم‌ها تولید صنعتی را کاهش می‌دهد. با این حال، تقاضای رو به افزایش برای محصولات اتحادیه اروپا از سوی چین- که تولید خود را به دلیل کاهش هزینه‌های نفت گسترش داده است- این اثر را جبران کرده و منجر به افزایش خالص تولید همراه با تورم تقاضا در قیمت‌های تولیدکننده می‌شود. برای چین دسترسی به نفت ارزان‌شده به‌طور قابل‌توجهی تولید صنعتی را افزایش و دینامیک‌های اقتصادی در ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
آنها اشاره می‌کنند که کشف این حقایق برای سیاستگذاران ضروری است زیرا آنها باید پیامدهای (غیر)مترقبه تحریم‌های نفتی و حمل‌ونقل تاریک نفت را پیش‌بینی و کاهش دهند، به‌ویژه اگر رژیم‌های تحریمی تغییر کنند. بدون درک کامل از حمل‌ونقل تاریک و پیامدهای گسترده‌تر آن، طراحی تحریم‌های کارآمد و موثر همچنان یک کار غیرممکن خواهد بود.
آنها اظهار می‌دارند که تحلیل آنها به رشته‌های مختلفی از تحقیقات مرتبط است. اولا، این تحلیل براساس مطالعات اخیر است که از داده‌های ماهواره‌ای با فرکانس بالا برای تحلیل الگوهای حمل‌ونقل جهانی استفاده کرده‌اند، از جمله رفتار مراجعه به بندر، جریان‌های ترافیک دریایی و پاسخ‌ها به اختلالات زنجیره تامین و رویدادهای ژئوپلیتیکی. علاوه بر این، مطالعات اخیر از یادگیری عمیق و تصاویر ماهواره‌ای برای شناسایی انتقالات غیرمجاز بین کشتی‌ها استفاده کرده‌اند. با این حال، این رویکردها اغلب با محدودیت‌هایی مواجه‌ هستند زیرا به داده‌های ناقص AIS یا نیاز به تصاویر ماهواره‌ای اختصاصی پرهزینه وابسته‌اند. در مقایسه با این ادبیات، محققان اذعان می‌دارند که یک مدل خوشه‌بندی کشتی چند ویژگی‌ای توسعه داده‌اند که تنها به داده‌های AIS متکی است و رویکردی کلی برای شناسایی کشتی‌های تاریک و کمی‌سازی جریان‌های تجاری نفت تحریمی ارائه می‌دهد.
دوم، کار آنها به ادبیات بررسی تعاملات بین صنعت نفت و دینامیک‌های کلان اقتصادی ارتباط دارد که از مدل‌های ساختاری خود همبستگی‌برداری برای تخمین تاثیر شوک‌های تقاضا و عرضه بر قیمت‌های نفت و اقتصاد واقعی استفاده می‌کند و از داده‌های خرد برای بررسی تحولات صنعت و پیامدهای تجمعی آنها و مدل‌های ساختاری برای تجزیه و تحلیل کانال‌هایی که از طریق آنها شوک‌های نفتی در اقتصاد گسترش می‌یابند. مشارکتی که این محققان در تحقیق خود اذعان می‌دارند این است که در این ادبیات، کمی‌سازی صادرات نفت تحریمی که از طریق کشتی‌های تاریک حمل می‌شود و شناسایی اثرات علّی دینامیک حمل‌ونقل تاریک بر قیمت‌ها و تولید در اقتصادهای ایالات‌متحده و اتحادیه اروپاست.
سوم، مطرح می‌کند که مطالعه آنها به ادبیات تجارت بین‌الملل و دینامیک‌های کلان اقتصادی که توسط تحریم‌ها، به‌ویژه تحریم‌هایی که پس از حمله روسیه به اوکراین علیه این کشور اعمال شد، تحریک می‌شود، کمک می‌کند. در حالی که مطالعات موجود به نقش حمل‌ونقل تاریک در حفظ اقتصاد روسیه با حفظ درآمد نفتی آن با وجود تحریم‌های غربی اذعان دارند. عدم شفافیت تجارت نفت تحریمی مانع از ارزیابی‌های کمی تاثیر آن بر تجارت جهانی نفت، قیمت‌ها و شرایط کلان اقتصادی شده است. مشارکت آنها توسعه یک چارچوب مقیاس‌پذیر است که نه‌تنها حمل‌ونقل تاریک را در سراسر ناوگان‌ها شناسایی می‌کند بلکه صادرات و واردات نفت حمل‌شده به‌وسیله کشتی‌های تاریک را کمی‌سازی کرده و ابزاری برای سیاستگذاران فراهم می‌آورد تا پیامدهای اقتصادی تحریم‌ها را ارزیابی کرده و طراحی تحریم‌ها را بهینه‌سازی کنند.
این مقاله مدل جدیدی از خوشه‌بندی کشتی‌ها با ویژگی‌های چندگانه را برای شناسایی فعالیت‌های حمل‌ونقل تاریک نفت تحریمی معرفی می‌کند. با یکپارچه‌سازی ویژگی‌های خاص کشتی‌ها، رفتارهای فراری در فواصل زمانی بدون سیگنال AISو ناهنجاری‌های ناوبری، محققان مطرح می‌کنند که مدلشان به شناسایی فعالیت‌های مخفی در ناوگان کشتی‌های نفتی جهانی می‌پردازد. یافته‌های آن نشان می‌دهد که کشتی‌های تاریک بخش قابل‌توجهی از ناوگان را تشکیل می‌دهند و تجارت نفت تحریمی را تسهیل می‌کنند. بین سال‌های2017 تا 2023،
به طور متوسط ماهانه 8/‏7‌میلیون تن متریک نفت‌خام، معادل 43درصد از صادرات جهانی نفت خام به صورت رسمی ثبت‌شده، از طریق کشتی‌های تاریک حمل شده است. براساس این یافته‌ها، سه نکته کلیدی تجربی استخراج می‌شود؛ اول، افزایش صادرات نفت تحریمی با تخفیف از طریق کشتی‌های تاریک، کاهش صادرات نفت جهانی ثبت‌شده ناشی از تحریم‌ها را جبران کرده و قیمت‌های جهانی نفت را پایین‌تر می‌آورد. دوم، چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت تحریمی حمل‌شده توسط کشتی‌های تاریک از کشورهای تحریمی است. سوم، تحلیل‌های مقاله نشان می‌دهند که تشدید تحریم‌ها باعث افزایش صادرات نفت تحریمی از طریق کشتی‌های تاریک می‌شود که اثرات نامتقارن ایجاد می‌کند. به عنوان یک صادرکننده خالص نفت، ایالات‌متحده از کاهش قیمت‌های وارداتی چین بهره‌مند می‌شود که باعث فشارهای انقباضی و رشد عرضه‌محور می‌شود، با وجود کاهش درآمد برای تولیدکنندگان داخلی. در مقابل، اتحادیه اروپا به عنوان یک واردکننده خالص نفت با افزایش هزینه‌های انرژی مواجه است اما از افزایش تقاضای چین بهره می‌برد که منجر به تورم و رشد تقاضا می‌شود. در این میان، دسترسی چین به نفت تخفیف‌خورده باعث افزایش تولید صنعتی می‌شود که تاثیرات اقتصادی تحریم‌ها را گسترش داده و دینامیک‌های اقتصادی در ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا را شکل می‌دهد.
چند مسیر امیدوارکننده برای تحقیقات آینده وجود دارد؛ اول، مدل‌سازی اقتصاد جهانی با پیوندهای داده-ستانده و بازار نفت بین‌المللی مبتنی بر خرد می‌تواند دیدگاه‌های عمیق‌تری در مورد واکنش‌های متمایز ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا به شوک‌های تحریمی نفت فراهم کند. گسترش تحلیل برای بررسی شبکه‌های تولید می‌تواند به تعیین اینکه آیا تفاوت‌های جغرافیایی تاثیر تحریم‌ها عمدتا ناشی از نزدیکی فضایی، هزینه‌های بالاتر تجارت یا هم‌افزایی‌های تولید است، کمک کند. دوم، سیاست‌های مقابله‌ای می‌توانند رژیم‌های تحریمی جایگزین را ارزیابی کرده و اقداماتی را برای کاهش پیامدهای غیرمطلوب بررسی کنند، مانند فشار تورمی اتحادیه اروپا ناشی از هزینه‌های بالای انرژی و تقاضای رو به افزایش چین. در نهایت، ادغام تصویربرداری ماهواره‌ای می‌تواند اعتبارسنجی را بهبود بخشد، به ویژه در شناسایی انتقالات کشتی به کشتی و دقت مدل را افزایش دهد. محققان اظهار می‌دارند که برنامه دارند که برخی از این گسترش‌ها را در تحقیقات آینده دنبال کنند.