نفت و گاز خزر در کما

اگرچه از مذاکرات خصوصی هفته گذشته کشورهای حاشیه خزر جز چند تصویر و خبرهای رسمی جزئیات دیگری منتشر نشد، اما آن‌طور که همایون فلکشاهی تحلیلگر موسسه کپلر می‌گوید رقابت تجاری همیشه مانع از نتیجه گرفتن واقعی در مذاکرات بر سر اکتشاف و استخراج منابع زیردریایی خزر بوده است. بنابراین، بعید است در زمینه نفت و گاز خزر اتفاقات مهمی رخ دهد.
اگرچه در جریان کنوانسیون آکتائو یا کنوانسیون حقوقی دریای خزر که حدود چهار سال پیش در شهر آکتائو قزاقستان بین ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان توافقی چندجانبه به امضا رسید و رژیم حقوقی دریای خزر که برای سالیان متمادی محل اختلاف کشورهای ساحلی بود در این کنوانسیون تا حدود زیادی حل و فصل شد اما با گذشت چهار سال از این توافق هنوز موضوع سهم ایران از خزر و خط مبداء کشورهای ساحلی بلاتکلیف است و آن‌طور که کارشناسان بین‌الملل می‌گویند این موضوع نیازمند کنوانسیون جدید است. در عین حال که به نظر می‌رسد همین موضوع باعث شده بهره‌برداری از منابع نفت و گاز خزر هم تا حدودی به این مساله گره بخورد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد نزدیک به ۷/۲۵ میلیارد بشکه نفت و ۱۰۶ تریلیون فوت‌مکعب گاز در دریای خزر وجود دارد. بر این اساس از میان ۵ کشور حاشیه خزر تنها ایران است که هیچ تولیدی از ذخایر نفتی و گازی خزر ندارد.
همایون فلکشاهی تحلیلگر موسسه کوپر بر این باور است که موضوع جنگ میان روسیه و اوکراین می‌تواند تا حدی منجر به اتحاد بین کشورهای خزر شود و کشورهای حاشیه خزر به یک اعلام سیاسی برسند که این امر بیشتر برای منافع ملی روسیه مفید خواهد بود و نشان‌دهنده این خواهد بود که کشورهای غیرغربی تمایل زیادی برای همکاری با روسیه دارند.
او به ایلنا گفته است: در گذشته مذاکرات و تفاهم‌نامه‌های مختلفی بین کشورهای دریای خزر امضا شده‌ است اما در کل این تفاهم و توافقات بیشتر تبلیغاتی بوده و نشانه توافق جدی سیاسی و اقتصادی نیست.
او دلیل این موضوع را رقابت شدید برای صادر کردن منابع نفت و گاز منطقه می‌داند و می‌گوید: به عنوان مثال جمهوری آذربایجان در رقابت با ترکمنستان قصد ندارد برای صادرات گاز به اروپا کمک کند چون این به معنای تبدیل کردن این همسایه به یک رقیب واقعی در بخش اصلی اقتصاد جمهوری آذربایجان است. اینجا هم البته جنگ اخیر میان روسیه و اوکراین می‌تواند تاثیرات تازه‌ای ایجاد کند.
او می‌گوید: تشکیل کنسرسیوم به دلیل رقابت اقتصادی و منافع سیاسی مختلف کشورهای منطقه خزر خیلی بعید است. در سال ۲۰۱۸ رژیم حقوقی دریای خزر امضا شد اما این رژیم حقوقی هیچ اشاره‌ای به چگونگی استفاده از منابع بستر و زیر بستر دریا نکرده است. این عدم توافق اهمیت ویژه‌ای دارد به خاطر اینکه مشکل اساسی میان کشورهای منطقه تقسیم‌بندی منابع زیر بستر دریا است. این موضوع قرار است به صورت دوجانبه بین کشورها تصمیم‌گیری شود، همین امر باعث شده است که ایران نتواند میدان سردار جنگل را توسعه دهد. ضمنا جمهوری آذربایجان و قزاقستان، با توجه به روابط خوبی که با کشورهای غربی و شرکت‌های غربی دارند (شورون آمریکا اصلی‌ترین شرکت نفتی در قزاقستان و بی‌پی انگلیس در جمهوری آذربایجان فعال هستند) به احتمال زیاد در حال حاضر از نزدیک شدن به روسیه جلوگیری خواهند کرد.
وی درباره همکاری بین کشورهای خزر برای صادرات انرژی به اروپا تصریح کرد: در تئوری این امکان وجود دارد، اما در عمل این کار خیلی دشوار است. ترکمنستان توانایی صادرات گاز به اروپا از طریق جمهوری آذربایجان یا ایران را دارد اما چالش‌های سیاسی اساسی این امکان را نمی‌دهد.
فلکشاهی بر این باور است که یکی از این چالش‌ها این است که این پروژه، ترکمنستان را به رقیب جدیدی برای بازار صادراتی گاز جمهوری آذربایجان و روسیه تبدیل می‌کند. همچنین اگر قرار باشد از طریق ایران به اروپا برسند نیاز به لغو تحریم‌ها و ساخت زیرساخت‌های جدید است، زیرا روسیه به احتمال زیاد از هر پروژه‌ای که به نفع خودش نباشد جلوگیری خواهد کرد. البته مشکل اساسی ایران برای توسعه میدان سردار جنگل عدم توافق با جمهوری آذربایجان بوده و همچنین دسترسی به تکنولوژی توسعه میدان نفتی در آب‌های عمیق برای شرکت ملی نفت اهمیت دارد.