7 - 05 - 2023
نفس‌های واپسین تحریم یا سرنوشت نافرجام برجام
خبرگزاری رویترز با اشاره به پیشرفت پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی در ماه‌های گذشته، گزارش داد که کشورهای اروپایی عضو برجام پیش‌تر درباره بازگشت تحریم‌های سازمان ملل به ایران هشدار داده‌اند. بنابر این گزارش، انگلیس، فرانسه و آلمان در نشانه‌ای از نگرانی اروپا به ایران هشدار داده‌اند که اگر تهران اورانیوم را تا سطح مطلوب برای آنچه آنها «گریز هسته‌ای» عنوان می‌کنند، غنی‌سازی کند، «مکانیسم ماشه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران» را «فعال» خواهند کرد. این هشدار که سال گذشته از طریق نامه‌ای که قبلا گزارش نشده بود، توسط وزیران امور خارجه این سه کشور اروپایی به تهران ارسال شد، نشان‌دهنده ترس غرب از این است که ایران می‌تواند اورانیوم را با درجه خلوص ۹۰ درصد غنی‌سازی کند.
پرونده یا شاید به بیان دقیق‌تر، «پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی» بی‌تردید از مسائل مهم امنیتی ایالات‌متحده و حاکمان و ساکنان کاخ سفید است. مساله‌ای که چند دهه‌ای هست روی میز مردان سیاست و نظامیان آمریکایی قرار گرفته و از زاویه و نظرگاهی دیگر نیز اختلاف‌نظرهایی میان مقام‌های آمریکایی و مشاوران جو بایدن در کاخ سفید درباره پرونده ایران وجود دارد. در حالی که طیفی قدرتمند از نیروهای سیاسی و شخصیت‌های تاثیرگذار آمریکایی ترجیح می‌دهند مساله ایران و مشخصا حل مناقشه هسته‌ای جمهوری اسلامی از طریق میز مذاکره تعامل دیپلماتیک و آنچه این چندسال به‌عنوان «مذاکرات احیای برجام»، در جایگاه یکی از رئوس اصلی مسائل مشترک تهران-واشنگتن قرار داشته، دست‌کم از رده‌های نخست فهرست اولویت‌های جو بایدن خارج شود.
برخی طیف‌ها و نیروهای سیاسی و نیز، شماری از تحلیلگران و ناظران آمریکایی، مسیرهای دیگری را می‌پسندند و روش‌هایی متفاوت را راهگشا می‌دانند که هرچه هست، برخلاف گروه نخست، چندان مسالمت‌جویانه نیست و در برخی موارد، آنچه به کاخ سفید توصیه می‌کنند، مشخصا خصمانه و قهرآمیز، تنش‌زا و تحریک‌کننده و البته جنگ‌طلبانه و طبیعتا خطرناک و هراس‌آفرین است. روش‌ها و پیشنهادهایی که گاه در میان دیدگاه‌های نیروهای منتسب به منتهی‌الیه جناح راست حزب جمهوری، تا جنگ و لشکر نظامی فاصله چندانی ندارند و آن‌سوی طیف نیز عمدتا در میان نگاه و باور نیروهای منتسب‌به طیف میانه و حتی منتهی‌الیه جناح چپ حزب دموکرات، بر تشدید انواع تحریم‌ها و محدودیت‌هایی تاکید دارد که بعضا تاثیراتی اگرچه با شدتی کمتر از جنگ به‌جا می‌گذارند اما عمق فاجعه‌ای که در طولانی‌مدت می‌آفرینند، چندان هم کمتر و نازل‌تر از فاجعه یک جنگ تمام‌عیار نیست.
این در حالی است که یک دیپلمات غربی که خواسته نامش فاش نشود، در این باره گفته: «آنها مشغول اوکراین و روسیه هستند و در حال حاضر نمی‌خواهند جبهه دیگری باز کنند. بنابراین، آنها می‌خواهند تمام تلاش خود را برای جلوگیری از این (غنی‌سازی ۹۰ درصد) انجام دهند.» هرچند در واکنش یک مقام ارشد ایرانی نیز به رویترز گفته که تهران چنین اقدامی را بر نخواهد تافت و واکنش تندی در مقابل بازگشت احتمالی تحریم‌های سازمان ملل اتخاذ می‌کند. این مقام ارشد که او نیز همچون منبع آگاه غربی، نخواسته نامش فاش شود، گفته است: «اگر طرف‌های دیگر به هر بهانه‌ای بخواهند دست به چنین کاری بزنند و تحریم‌های سازمان ملل را علیه ایران فعال کنند، تمام عواقب و مسوولیت‌های آن متوجه خودشان خواهد بود. واکنش ایران می‌تواند از خروج از NPT (معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) تا سرعت بخشیدن به فرآیند هسته‌ای و افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم باشد.» این خبرگزاری بریتانیایی همچنین نوشت: «در حالی که مقام‌های غربی می‌خواهند درهای دیپلماسی را باز بگذارند، تنش با روسیه و چین این کار را سخت‌تر می‌کند. اختلافات بر سر جنگ اوکراین و همچنین افزایش تنش‌های پکن و واشنگتن شرایط را پیچیده‌تر کرده و احتمال احیای توافق هسته‌ای را بیشتر کاهش داده است. ضمن اینکه در چنین شرایطی مشخص نیست مسکو یا پکن تا چه اندازه تمایل داشته باشند که برای احیای برجام تلاش کنند.» رویترز در ادامه با اشاره به توقف چندین ماهه مذاکرات احیای برجام افزود: با این حال اگر توافق هسته‌ای با ایران به پایان برسد، غرب سه گزینه دارد: «بازدارندگی، اقدام نظامی یا یک برنامه‌ریزی برای مذاکره جدید.»
در همین ۲۴ ساعت گذشته اما شاهد اظهارنظر صریح و رسانه‌ای مقام‌های ارشد امنیتی و دیپلماتیک دو کشور نیز بودیم. چنان‌که دیروز دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی در حالی در توئیتی به این مسائل واکنش نشان داد که آنچه دریابان علی شمخانی عنوان کرد در واقع واکنشی بود به اظهارات مشاور امنیت ملی آمریکا. شمخانی نوشت: «جیک سالیوان گفته؛ در صورت اقدام ایران برای ساخت بمب هسته‌ای، آمریکا آزادی عمل اسرائیل برای مقابله با آن را به رسمیت خواهد شناخت؛ این اعتراف یعنی مسوول همه اقدامات تروریستی رژیم صهیونیستی علیه افراد و تاسیسات اتمی ایران تاکنون آمریکا بوده و خواهد بود و قطعا باید تبعاتش را بپذیرد.» این در حالی بود که جیک سالیوان در قامت مشاور امنیت ملی آمریکا روز پنجشنبه در یک سخنرانی با اعلام اینکه «ایران هرگز اجازه دستیابی به سلاح هسته‌ای را نخواهد داشت»، گفته بود: «آمریکا همچنان مصمم به استفاده از راه‌حل‌های دیپلماتیک در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران است اما در عین حال آزادی عمل اسرائیل مقابل تهدید هسته‌ای جمهوری اسلامی را به رسمیت می‌شناسد.» او که بهترین راه برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را، یک «توافق موثر» خوانده بود، در عین حال تاکید کرده بود که «برنامه هسته‌ای ایران بدون توافق دارد پیشرفت می‌کند، در حالی‌که یک توافق می‌تواند آن را محدود سازد.»
همزمان با انتشار این اخبار پرتعداد درباره سرنوشت پرونده و عاقبت مذاکراتی که حالا ماه‌هاست در انفعال کامل به‌سر می‌رود و تحولی عملی و موثر را دست‌کم از طریق میز مذاکرات شاهد نبوده، شبکه المیادین از آمادگی ایران برای پذیرش برجام خبر داده است. این شبکه خبری در خبری فوری در توئیتر خود نوشت که محمد مرندی به این شبکه گفته: «ایران همچنان آماده توافق هسته‌ای براساس متن پذیرفته‌شده سال قبل است.»
این در حالی است که کنار این اخبار بعضا امیدبخش، اخبار نگران‌کننده نیز کم‌تعداد نیست. اخباری که البته پیش‌تر به چند مورد آن از جمله هشدار تروئیکای اروپایی به دستیابی ایران به اورانیوم غنی‌شده با غنای ۹۰ درصد نیز اشاره کردیم. با این همه اما در خبری دیگر از این دست، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی مدعی شد که جمهوری اسلامی، دولت اسرائیل را «شیطان کوچک» و ایالات متحده را نیز «شیطان بزرگ» می‌بیند. آن‌طور که اورشلیم‌پست در پوشش اظهارات اخیر بنیامین نتانیاهو گزارش داد، این مقام ارشد رژیم صهیونیستی گفته است: «اینکه ایران بتواند با اخاذی هسته‌ای تمامی شهرهای آمریکا را تهدید کند، تاریخ را تغییر می‌دهد.» نتانیاهو همچنین مدعی است: «ایران معادل ۵۰ کره شمالی است. ایران فقط یک حکومت قلدر مثل سلسله‌ای که کره شمالی را رهبری می‌کند، نیست؛ ایران یک نیروی ایدئولوژیک است که ما را شیطان کوچک و آمریکا را شیطان بزرگ می‌بیند.»
همزمان با این اظهارات و مواضع افراطی و نامستند نخست‌وزیر اسرائیل اما وزیر امور خارجه کرواسی با تاکید بر روابط سنتی و دوستانه با ایران، گفت: «از توسعه همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های مختلف طی سال‌های اخیر خوشحالیم.» گوردان گرلیچ رادمان که در جریان دیدار با پرویز اسماعیلی سفیر پیشین جمهوری اسلامی در این کشور اروپایی و در ضیافت خداحافظی با او به این مساله اشاره کرد، همچنین بر حمایت قوی اتحادیه اروپا از احیای برجام تاکید کرده و گفته است: «بر این باوریم که فضای گفت‌وگو برای احیای برجام به‌عنوان یک راه‌حل حقوقی مناسب برای طرفین وجود دارد.»
انتشار اخبار ضد و نقیض درباره پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی شاید دقیق‌تر به نظر می‌رسند و در حالی خبری از یک خبرگزاری غربی از احتمال نزدیک شدن به زمان احیای برجام حکایت دارد، همزمان خبری دیگر نیز منتشر می‌شود که یک‌سر در تضاد با خبر نخست است و طبیعتا پیامدهای سیاسی و دیپلماتیکی یک‌سر متضاد و متفاوت نیز در پی خواهد داشت. وضعیتی که باعث شده بگوییم اگرچه مذاکرات به معنای دقیق کلمه در «رکود مطلق» نیست اما مساله مهم‌تر آن است که برای حل هر تنش دیپلماتیک، به اقتضائاتی به‌مراتب فراتر از این نیاز دارد و نه‌تنها صرف تحرک در مذاکرات راهگشا نیست، بلکه اتفاقا لازم است این تحرکات «اولا منطقی باشند» و «ثانیا در شرایطی رقم بخورند که کشورهای درگیر به‌لحاظ سایر مسائل اعم از مسائل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، آرام و منسجم باشند.» این تحلیلی است که می‌توان از مجموعه صحبت‌های جلال میرزایی با «جهان‌صنعت» فهمید؛ این نماینده پیشین مجلس که پیش از دوره چهارساله حضور در مجلس دهم به‌عنوان نماینده ایلام و رییس کمیته سیاسی فراکسیون امید، به‌عنوان استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در دانشگاه‌های مختلف کشور تدریس کرده و می‌کند. میرزایی با اشاره به دستاوردهای پرونده «بهبود روابط تهران-ریاض» که ناگهان به اطلاع عموم رسید، می‌گوید: «بعید نیست در بحث برجام نیز شاهد تحولی ناگهانی باشیم.» او در عین حال می‌گوید: «در شرایط حدود یک سال پیش و به‌ویژه در ماه‌های میانی سال گذشته که کشور درگیر اعتراضاتی گسترده بود، تصور اینکه دیپلمات‌های آمریکایی و اروپایی با دیپلمات‌ها و مقام‌های جمهوری اسلامی به گفت‌وگو بنشینند، دور از واقعیت بود. اما در شرایط کنونی، این تصور می‌تواند رنگ واقعیت به خود بگیرد.» رییس کمیته سیاسی فراکسیون امید مجلس دهم می‌گوید: «نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشیم، آن است که چالش‌های داخلی به هیچ عنوان بی‌اهمیت نیستند و اتفاقا بیراه نیست اگر بگوییم شاید یکی از مهم‌ترین مسائلی که می‌تواند بر توفیق با ناکامی مذاکرات تاثیرگذار باشد، فضای اجتماعی و فرهنگی داخلی ایران است.»
جلال میرزایی که بر لزوم حکمفرمایی تعقل بر میزهای تصمیم‌گیر درباره برجام تاکید دارد و می‌گوید «تصمیم‌گیران نباید اجازه دهند که هیچ‌گونه تندروی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بر منافع ملی و مشخصا در این بحث، بر سرنوشت پرونده هسته‌ای و بحث تحریم‌ها تاثیر منفی بگذارد»، بیان می‌کند: «همه مواضع دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی این امیدواری را ایجاد می‌کند که تصمیم‌گیری‌های اساسی از طریق رویکرد عقلانی انجام شود.» جالب اینکه این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در حالی از «فشار» سخن می‌گوید که از سوی همین نیروهای بعضا تندرو به «نهادهای امنیتی و تصمیم‌گیران درون حاکمیت» وارد می‌شود. او تاکید دارد که این مراکز تصمیم‌گیری باید تصمیم‌هایشان را از تمامی این دست فشارها مصون نگه دارند و می‌گوید: «در حال حاضر اوضاع کمی آرام‌تر از ماه‌های پرتنش سال گذشته و زمانی است که تقریبا سراسر کشور درگیر برخی اعتراضات بود. بنابراین غیرمنطقی نیست که امیدوار باشیم مراکز تصمیم‌گیر درباره برجام، در عمل به این فشارها تن ندهند و با مدیریت منطقی و معقول آنچه می‌گذرد و نیز از طریق جلوگیری از تنش‌های ناضروری که به‌عنوان مثال به بهانه بحث حجاب به روند مذاکرات برجام وارد می‌شود، به‌نحوی عمل کرد که بیشترین میزان منافع برای مجموع ملت ایران حاصل شود!» منافعی که او معتقد است وقتی به‌عنوان مثال درباره موضوعی همچون همین مذاکرات صحبت می‌کنیم، وقتی حاصل خواهد شد که توافق حاصل شود و تحریم‌ها از دوش ایرانیان برداشته شود!
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد