نمایشگاه کتاب تهران چقدر موفق بود؟

سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شب گذشته پس از ۱۱‌روز فعالیت به کار خود پایان داد.‌ در این دوره نمایشگاه بالغ بر ۲۷۰۰‌ناشر داخلی و ۵۵ناشر خارجی حضور داشتند در بخش ناشران خارجی ۱۰‌ناشر لاتین،‌ ۱۴ موزع کتاب‌های لاتین و ۳۱‌ناشر عرب به عرضه ۵۰‌هزار عنوان کتاب خارجی پرداختند.
بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران بیشتر شبیه یک بخش نمایشی بود تا بخشی فعال که کارکرد داشته باشد و برای نشر ایران نتیجه‌بخش. در سال‌های اخیر برخلاف مسیری که پیش از آن برای ورود به بازار جهانی نشر و تعامل با ناشران،‌ نمایشگاه‌های کتاب مهم دنیا و… باز شده بود،‌ بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران از سکه افتاده است. البته مسوولان وزارت ارشاد تلاش‌هایی را برای ارتباط موثرتر با مدیران نمایشگاه‌های کتاب منطقه،‌ توافق برای تبادل غرفه رایگان‌، حضور اندیشمندان نشر کشورهای مختلف و… در نمایشگاه داشته‌اند‌ اما بخش بین‌الملل این دوره نمایشگاه نشان داد که این تلاش‌ها چندان مثمرثمر نبوده است. احتساب یارانه ۴۵‌درصدی و عرضه کتاب با نرخ دلار از جمله دلایل گرایش موزعان بخش خارجی به این تخلفات بوده است. در عین حال بسیاری از موزعان اصلی این بازار به دلیل مقرون به صرفه نبودن عرضه کتاب خارجی در این دوره نمایشگاه حضور پیدا نکردند.بخش بین‌الملل نمایشگاه عملا بخشی خلوت بود اما این خلوتی تنها به بخش بین‌الملل اختصاص نداشت‌، خلوتی در نمایشگاه کتاب تهران در این دوره در همه بخش‌ها قابل مشاهده بود،‌ می‌توان گفت ۳۰ تا ۴۰درصد نسبت به سال گذشته بازدید کاهش داشت.
البته که در این میان قیمت بالای کتاب و نبود قاعده مشخص برای قیمت‌گذاری کتاب در کاهش مخاطب بی‌تاثیر نیست. رقم دقیق فروش کتاب در این دوره نمایشگاه هنوز اعلام نشده است اما آخرین آمارهای اعلام شده از سوی سخنگوی نمایشگاه که مجموع فروش تا آخر شب جمعه ۲۸‌اردیبهشت را نشان می‌دهد‌، ثبت رکورد ۴۹۷‌میلیارد تومان است.بنا به گفته رمضانی در آخرین نشست خبری نمایشگاه کتاب تهران تا پایان روز دهم در بخش حضوری مجموعا ۳۱۹‌میلیارد تومان خرید انجام شده است که ۲۲۳‌میلیارد تومان از طریق درگاه‌های رسمی و ‌۹۶‌میلیارد تومان غیررسمی و کارت به کارت بوده است. در بخش مجازی نیز ۱۷۸‌میلیارد تومان فروش ثبت شده که ۱۳۵‌‌میلیارد تومان سهم ناشران و ۴۳‌میلیارد تومان سهم کتابفروشان بوده است. میزان نسخه‌های فروخته شده در بخش مجازی نمایشگاه تا پایان روز دهم به یک‌میلیون و ۵۰‌‌هزار نسخه کتاب رسیده است،‌ با توجه به اینکه شنبه آخرین روز نمایشگاه بود از ظهر به بعد حجم بازدیدکنندگان نسبتا افزایش یافت و البته عمده دارندگان بن کارت نیز در ساعات پایانی برای خرید به سایت مراجعه کردند که‌ آمار فروش تا پایان نمایشگاه باید نسبت به روزهای گذشته افزایش بیشتری داشته باشد. مشاهدات و گفت‌وگوهای میدانی در بخش‌های مختلف نمایشگاه حکایت از نارضایتی ناشران در اغلب بخش‌ها دارد‌، طبق گفته قائم‌مقام نمایشگاه کتاب تهران، ۳ ناشر سرشناس و بزرگ حوزه کودک و نوجوان رتبه‌های اول تا سوم فروش را به خود اختصاص داده‌اند به جز این ۳ ناشر‌، عمده ناشران بزرگ بخش کودک و نوجوان اذعان می‌کنند که نسبت به سال گذشته حداقل یک‌سوم فروش خود را از دست داده‌اند،‌ حتی در روزهای تعطیل آخر هفته نیز جمعیت بازدیدکننده به اندازه روزهای تعطیل سال گذشته که مجبور شدند تا درب‌های برخی سالن‌ها را در ساعاتی ببندند تا حجم بازدیدکننده نسبت به مساحت سالن افزایش پیدا نکند،‌ نرسید. در بخش مجازی نیز ناشران کودک و نوجوان از فروش خود نسبت به سال گذشته و نسبت به قیمت کتاب‌ها راضی نبودند. در بخش ناشران دانشگاهی و آموزشی نیز وضعیت به همین منوال بود،‌ عمده ناشران از فروش خود ناراضی بوده و خاطره فروش‌های موفق در دوره‌های نمایشگاه کتاب پیش از کرونا را دوره می‌کردند. در ناشران عمومی نیز وضعیت بینابین بود،‌ برخی ناشران سرشناس از فروش خود راضی بودند اما نه در قیاس با سال گذشته‌. عمده ناشران حاضر در شبستان اذعان می‌کردند‌ فروش اگرچه به لحاظ ریالی ممکن است در مجموع نمایشگاه افزایش پیدا کرده باشد‌ اما با توجه به نرخ تورم و افزایش قیمت کتاب در فاصله ۲نمایشگاه، ما با کاهش فروش مواجه بوده‌ایم. مساله فروش کتاب در سال‌های اخیر با توجه به افزایش قیمت کتاب و خروج آرام و بی‌سر و صدای کتاب از سبد خانوار ایرانی به یک دغدغه جدی در حوزه فرهنگ تبدیل شده است،‌ اگرچه راهکارهایی برای کاهش اثرات این مساله بر بدنه نشر اندیشیده شده و هدفمند‌سازی یارانه‌ها یکی از آنهاست‌ اما تجربه‌هایی مشابه نمایشگاه کتاب تهران و رفتار مشتریان و بازدیدکنندگان نشان می‌دهد که خانوار ایرانی امروز حتی برای کودک و نوجوان خود نیز حساب‌شده‌تر از دیروز کتاب می‌خرد،‌ متوسط قیمت یک کتاب ۲۰ تا ۳۰‌صفحه‌ای در حوزه کودک بین ۴۰ تا ۶۰‌هزار تومان است این رقم در حوزه نوجوان به ۱۲۰ تا ۲۵۰ ‌هزار تومان نیز افزایش پیدا می‌کند. آمارهای نشر کتاب نیز نشان می‌دهد که در فاصله برگزای ۲نمایشگاه میانگین قیمت کتاب به ۱۷۰‌هزار تومان رسیده است. مقایسه آن با سال پیش از آن نشان از افزایش ۱۱۰‌درصدی قیمت کتاب است،‌ میانگین قیمت کتاب نیز از صفحه‌ای ۵۰۰‌تومان به صفحه‌ای هزار و ۲۰۰‌تومان رسیده است. عرضه کتاب «کتابخانه نیمه شب» که براساس اخبار غیررسمی در بخش ناشران عمومی امکان عرضه آن وجود نداشت در بخش کودک و نوجوان نیز جالب توجه بود. حرکت تخلفات ناشران به سمت تخلفاتی با زمینه اقتصادی نیز از دیگر نکات جالب توجه نمایشگاه امسال بود.‌ اگر در سال‌های گذشته عرضه نسخه‌های غیرمجاز کتاب به عنوان یکی از تخلفات چشمگیر مطرح بود در این دوره عمده تخلفات با زمینه اقتصادی بود. عرضه گسترده دستگاه‌های کارت‌خوان ‌و کارت به کارت کردن برای فرار مالیاتی از دیگر تخلفاتی است که در این دوره نمایشگاه با آن روبه‌رو بوده‌ایم. در پایان باید گفت‌ نمایشگاه سی‌وپنجم کتاب از نظر استقبال ناشران نسبت به ۲،‌ ۳ دوره اخیر چند گام رو به جلو بود،‌ ناشرانی که در سال‌های گذشته به هر دلیل تمایلی به شرکت در نمایشگاه نداشتند،‌ امسال در نمایشگاه شرکت کرده بودند و ۲۰۰ ناشر نیز به دلیل کمبود جا،‌ ثبت‌نام دیرهنگام و… پشت درب بسته نمایشگاه ماندند. نمایشگاه کتاب تهران از نظر حمایت‌های دولتی‌،‌ حضور مقامات و مسوولان دولتی و…. چند گام نسبت به ۲،‌ ۳ دوره گذشته خود جلوتر حرکت کرد. نمایشگاه کتاب تهران در زمینه رسیدگی به تخلفات ناشران جدی‌تر عمل کرد و با ممانعت از ورود کتابسازان یا ناشران پخته‌خوار به نمایشگاه ،چند گام رو به جلو حرکت کرد‌ اما نمایشگاه در زمینه فروش کتاب رو به جلو حرکت نکرده است،‌ نمایشگاه در زمینه حضور موثر ناشران خارجی رو به جلو حرکت نکرده است،‌ نمایشگاه در زمینه مهمانان خارجی و بخش بین‌الملل رو به جلو حرکت نکرده است.