نکاتی پیرامون وقایع ارزى اخیر در کانادا

مجید شاکری- اگر‌چه کانادا از زاویه سیاستگذاری نقشه ارزی یک بال اصلی محسوب نمی‌شود اما قطعا یکی از مهم‌ترین مسیرهای فرعی در نقشه ارزی ایران است. این اهمیت هم از باب مصارف ارزی ایرانیان مقیم کانادا (که عموما هنوز به درآمد ریالی خود متکی هستند) و هم از باب واردات برخی کالاهای اساسی رده دوم (به عنوان نقطه تسویه و نه لزوما منشأ واردات) قابل تشریح است.
حمله اخیر کانادا به شبکه ارزی مستقر (با محوریت حمله به مجموعه گرامیان) را باید از این زاویه دید. واضح است که انتقال ارزی از تهران به تورنتو یا ونکوور و بالعکس در شرایط تحریم بدون تغییر منشأ یا مصرف پول (‌پولشویی به معنایdisplacement) شدنی نیست و به فرض صحت سناریوی اعلامی، جایی بهتر از مکزیک و کلمبیا با اقتصاد غیر‌‌رسمی بزرگ و ضعف نسبی حکمرانی نمی‌توانسته لولای شبکه باشد.
همچنین بدیهی است که در چنین فضایی، هر پولی با هر منشایی با هر بسته انتقال دیگری می‌تواند مخلوط شود و از دید فنی آنچه به عنوان دلیل برخورد اعلام شده بیشتر بهانه است تا دلیل.
نکته مهم دیگر آن است که همین حالا خطوط انتقال ارزی مهم دیگری به کانادا موجود است که روی کاغذ محدود کردن آنها برای طرف آمریکایی اساسا راحت‌تر بوده و اینکه برخورد از خطی شروع شده که نیاز به «دو سال رصد» داشته نکته مهمی است.
شاید این حقیقت را بتوان از زاویه استراتژی تک‌کانال کردن تشریح کرد. زدن کانال‌های سخت‌تر و تجمیع انتقالات روی کانال‌های تحت کنترل‌تر برای روز مبادا.
نکته بعدی آن است که بخش واضحی از فشار این حمله بر ایرانیان مقیم کاناداست. با توجه به حضور قابل توجه بستگان برخی مقامات مختلف ایرانی در کانادا، این حمله در دل خود یک پیام پنهان خطاب به این گروه مقامات دارد:
«اگر می‌خواهید زندگی دوم راحتی داشته باشید، آنچه می‌خواهم را بدهید»؛ این پیام کمابیش تکرار قدرتمند همان پیامی است که در زمان تحریم رییس کل سابق بانک مرکزی مخابره شده بود.
باید به‌ یاد داشته باشیم که محدود کردن سقف تراکنش‌های پوز اثر مهمی در بازار ریال ایران-دلار کانادا داشت و این امر به سهم خود شکنندگی این بازار را بیشتر کرده بود.
این گزاره قطعا به آن معنا نیست که محدود‌سازی پوز سیاست غلطی بوده اما تاکیدی است مجدد که طرف آمریکایی به دقت تحولات نقشه ارزی ایران را تحت نظر دارد و ضربه را به‌موقع می‌زند.
این واقعه در دل خود پیامی مهم (و شاید مثبت) برای سیاستگذار مقیم میرداماد دارد. آمریکا در حمله به بال‌های اصلی شرقی و غربی به هسته سخت رسیده و فعلا نوک پیکان را به سمت خطوط فرعی برده. این به آن معنا نیست که به بال‌های اصلی حمله مجددی نخواهد شد اما ضمنا فرصت‌های مهمی را برای بانک مرکزی در دل خود دارد.
بر این اساس‌ واقعه‌ کانادا از یک بعد نشان داد که چاره‌اندیشی برای تسهیل پرداخت‌های ارزی خرد تا چه حد می‌تواند آثار اجتماعی تحریم و دامنه اهداف کشور تحریم‌گر را محدود کند. در همین مثال دست‌کم دو دسته پرداخت خرد قابل پیشنهاد است که به دلیل ماهیت خود اولا تحریم‌پذیر نیست ثانیا برای مقام ایرانی نظارت‌پذیر است. خوشبختانه زیرساخت‌ها برای تسهیل پرداخت خرد از همیشه فراهم‌تر است.
همچنین مثال کانادا به ما نشان می‌دهد به‌لحاظ فنی امکان کنترل جغرافیایی پوزهای ریالی تا چه حد گزینه بهتری نسبت به محدود‌سازی صرف سقف تراکنش‌هاست. در واقع اگر چنین ابزاری موجود بود، با باز کردن پوز می‌شد تا حدی اثر منفی کنش طرف آمریکایی را موقتا خنثی کرد.