وزیر تنگناهای مالی ماندگار می‌شود

گروه مسکن- معرفی آخوندی به عنوان وزیر راه‌و‌شهرسازی در تابستان ۹۲ باعث شکل‌گیری «گزاره‌هایی منفی» میان منتقدان اصولگرای دولت شد؛ بسیاری از آنها پرسیدند که با آمدن آخوندی تکلیف «عرضه و تولید مسکن» چه می‌شود؟ آرزوی منتقدان و به بیان دیگر «دلواپسان» در اقتصاد مسکن در نهایت چیزی شبیه به طرح «مسکن مهر» بود؛ غافل از اینکه آخوندی قصد نداشت وزارتخانه‌ای تشکیل دهد که به طور مستقیم وارد تصدی‌گری شود. بی‌گمان مهم‌ترین خصوصیت وزارتخانه او پایبندی به «اصول اقتصاد آزاد» است؛ از اولین گام‌ها برای آزادسازی صنعت هوایی گرفته تا «برون‌فکنی از ساخت‌و‌ساز دولتی مسکن»، اقداماتی بودند که نه تنها خیال منتقدان را راحت نکرد بلکه حالا آنها را به دشمن شماره یک آخوندی تبدیل کرده است.
مهم‌ترین ویژگی آخوندی اما این نیست؛ وزارت راه‌و‌شهرسازی در دوره مدیریت او توانسته با اولویت‌بندی پروژه‌ها، در شرایطی‌که بودجه پروژ‌ه‌های عمرانی به شدت کاهش پیدا کرده، اقدامات موثری انجام دهد. همین اقدامات به احتمال زیاد باعث معرفی مجدد او برای دولت دوازدهم خواهد بود.
عباس آخوندی، نخستین بار در سال ۱۳۷۲ با رای اعتماد مجلس شورای اسلامی، زمانی که تنها ۳۶ سال سن داشت در سمت وزیر مسکن دور دوم دولت‌ هاشمی‌رفسنجانی قرار گرفت و در حالی‌که سابقه فعالیت اقتصادی آخوندی نزدیک به سه دهه می‌شود، در سال ۱۳۹۲ نیز موفق شد رای اعتماد مجلس را برای دولت روحانی کسب کند و به عنوان وزیر مسکن این دولت شناخته شود.
شنیده‌ها حاکی از این است که عباس آخوندی برای دولت دوازدهم نیز ابقا خواهد شد، در کنار این مساله این پرسش نیز مطرح می‌شود که عملکرد آخوندی طی چهار سال ابتدایی دولت روحانی به چه صورت بوده است و آیا انتخاب او به عنوان وزیر راه‌و‌شهرسازی برای بار دیگر انتخاب شایسته‌ای
به نظر می‌رسد؟
آخوندی طی چهار سال وزارت خود دو استیضاح را در کارنامه خود به ثبت رسانیده است، یک استیضاح در ۱۴ مهر‌ماه سال ۹۴ که در آن تعداد رای‌هایی که موافق ابقای وزیر بودند حتی از رای اعتماد وی نیز بیشتر بود و بار دیگر در اول اسفند‌ماه سال ۹۵ که آن نیز با رای اکثریت مخالف نمایندگان و در نتیجه ابقای وزیر به پایان رسید.
شاید برای بررسی اینکه چرا آخوندی در تمام دوره اول ریاست‌جمهوری روحانی در سمت خود باقی ماند و اینکه چرا در دور بعد نیز در همین سمت معرفی خواهد شد بهتر باشد کارنامه وی را مرور کنیم.
همان‌طور که پیداست واضح‌ترین مشکلی که در حوزه وزارت راه‌و‌شهرسازی به چشم می‌خورد، رکودی است که در بازار مسکن جریان دارد. حال به خاطر سیاست‌های نا‌بجا بود یا به خاطر اینکه مهیا کردن شرایط زمان زیادی می‌برد، رکود در مسکن کماکان به چشم می‌خورد و در این زمینه هنوز رونقی مشاهده نشده است.
با این حال اقدامات بسیاری که وزیر مسکن در این زمینه انجام داده است را نمی‌توان نادیده گرفت؛ چند برابر کردن سقف تسهیلات بانک‌ها، تلاش برای جلوگیری از ساخت‌و‌ساز‌های بی‌رویه در مناطق ثروتمند‌نشین شهر‌های بزرگ و معرفی طرح مسکن اجتماعی را می‌توان از جمله این اقدامات دانست.
تا جایی که چندی پیش حامد مظاهریان، معاون وزیر مسکن در مصاحبه‌ای اعلام کرد که مسکن به دوران پیش رونق خود وارد شده است و گفت: افزایش سقف تسهیلات خرید مسکن علاوه بر تقویت قدرت خرید خانوار‌ها در ایجاد رونق در بازار مسکن بسیار تاثیر‌گذار است.
با این حال، رکود بازار مسکن تنها چالشی نبود که این وزارتخانه با آن مواجه بود، فرسوده بودن ناوگان هوایی کشور، حاشیه‌هایی که مسکن مهر به عنوان ارثیه دولت احمدی‌نژاد به وجود آورده بود و تکمیل و تحویل این خانه‌ها را نیز می‌توان از جمله دیگر معضلات وزارت راه‌و شهر‌سازی به حساب آورد.
شاید بتوان گفت که اجرایی شدن برجام و برداشته شدن تحریم‌ها یکی از بیشترین اثرات خود را در صنعت هوایی ایران به‌جا گذاشت، به طوری که تا‌کنون ۴ فروند هواپیمای ATR وارد کشور شده‌اند، همچنین قرار‌داد بیش از دویست هواپیمای دیگر نیز بسته شد که قرار است ظرف چند سال آینده وارد کشور شوند.
افزون بر اینها راه افتادن ایستگاه قطار همدان، پیشرفت ۸۰ درصدی راه آهن قزوین- رشت و برقی کردن قطار‌های تهران- مشهد که در سال گذشته انجام شد را نیز می‌توان جزو اقدامات این وزارتخانه به حساب آورد.
گفتنی است، صندوق پس‌انداز مسکن یکم خرداد‌ماه سال گذشته به منظور کمک به قدرت خرید زوجین جوان در بانک مسکن تاسیس شد تا متقاضیان به شرط سپرده‌‌گذاری یکساله بتوانند تا سقف ۸۰۰ میلیون ریال(۸۰ میلیون تومان) در تهران، ۶۰۰ میلیون ریال(۶۰ میلیون تومان) در مراکز استان‌ها و شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت و ۴۰۰ میلیون ریال(۴۰ میلیون تومان) در سایر شهرها تسهیلات خرید و ساخت مسکن دریافت کنند که این میزان برای زوجین برای یک پلاک ثبتی به دو برابر افزایش می‌یابد.
علاوه بر این بانک مسکن تسهیلات خرید و ساخت را نیز بدون سپرده تا سقف ۶۰۰ میلیون ریال(۶۰ میلیون تومان)، ۵۰۰ میلیون ریال(۵۰ میلیون تومان) و ۴۰۰ میلیون ریال(۴۰ میلیون تومان) با نرخ ۱۸ درصد مصوب شورای پول و اعتبار در نظر گرفته و میزان تسهیلات پرداختی خرید مسکن در پنج ماهه امسال در این بانک نسبت به دوره مشابه سال گذشته ۶۵ درصد از حیث مبلغ و ۲۰ درصد از حیث تعداد تسهیلات افزایش یافته است و این نشان می‌دهد بازار مسکن وارد دوره پیش‌رونق شده است.
سرعت رشد مسکن مهر
با وجود اینکه آخوندی به مسکن مهر روی خوشی نشان نداد و برای افتتاح هیچ یک از این پروژه‌ها حاضر نشد؛ تکمیل واحد‌های مسکن مهر در چهار ساله وزارت او از شش سال فعالیت دولت‌های نهم و دهم روی این طرح بیشتر بود. مسکن مهر با توجه به آمار منتشر شده از سوی دفتر مسکن مهر وزارت راه‌و‌شهرسازی، ۵۵ درصد واحدهای مسکن مهر در دولت یازدهم به متقاضیان تحویل داده شده که نسبت به دولت نهم و دهم رقم چشمگیری را به خود اختصاص می‌دهد.
طرح مسکن مهر از سال ۱۳۸۶ به موجب بند د تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۳۸۶ شروع و در راستای قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن ادامه یافت، در اجرای این طرح در مجموع برای دو میلیون و ۲۰۳ هزار واحد با بانک‌های عامل، قرارداد منعقد شده است.
تا‌کنون از کل واحدهای مذکور، کار ساخت یک میلیون و ۹۲۸ هزار واحد به اتمام رسیده (و بقیه واحدها به صورت نیمه‌تمام در مراحل مختلف ساخت قرار دارند) که از این تعداد تا‌کنون تعداد یک میلیون و ۸۱۰ هزار واحد افتتاح شده است.
عملکرد دولت یازدهم از واحدهای افتتاح شده طی سه سال اخیر ۸۰۰ هزار واحد بوده و قرار است با افتتاحاتی که در آینده انجام می‌شود، شمار افتتاح در این دولت از مرز ۸۴۴ هزار واحد بگذرد.
اساسی‌ترین مشکل این طرح برای اسکان مردم، عدم تامین به موقع خدمات زیربنایی( آب‌، برق، گاز و فاضلاب) و کمبود خدمات روبنایی (مدرسه، مسجد، کلانتری، درمانگاه و …) بوده و در حال حاضر با وجود اتمام حدود ۲۰۰ هزار واحد از نظر ساخت به دلیل تکمیل نشدن خدمات زیربنایی، تحویل آنها به متقاضیان میسر نشده است.
قائم‌مقام وزیر راه‌و‌شهرسازی در طرح مسکن مهر عملکرد وزارت راه‌و‌شهرسازی دولت فعلی در تحویل واحدها به متقاضیان نسبت به دو دولت پیشین را ۵۵ درصد اعلام کرده و گفته: ۵۵ درصد از کل واحداهای واگذار شده در دولت تدبیر و امید به متقاضیان تحویل داده شده است که بدون شک نسبت به دوره قبلی رقم بسیار چشمگیری را
نشان می‌دهد.
به گفته وی ۱۶۲ شهر در کشور دارای سایت مسکن مهر هستند که تا‌کنون پروژه‌های مسکن مهر در ۸۰۲ شهر از نظر ساخت و در ۴۸۸ شهر از تمامی جهات به پایان رسیده است.
براساس این گزارش مواردی از جمله اخذ موافقت شورای پول و اعتبار درخصوص افزایش مدت‌زمان بازپرداخت تسهیلات مسکن از ۱۵ سال به ۲۰ سال با پیگیری‌های بسیار زیاد، اخذ مصوبه شورای پول و اعتبار نسبت به افزایش سقف تسهیلات فردی از ۲۵ میلیون تومان به ۳۰ میلیون تومان و در برخی از شهرهای جدید به ۴۰ میلیون تومان، اخذ موافقت سایر بانک‌های عامل جهت یکسان‌سازی نرخ سود تسهیلات مسکن مهر به میزان ۴‌، ۷‌ و ۹ درصد و اخذ موفقیت شورای پول و اعتبار جهت افزایش سقف کلی تسهیلات به ۵۵ هزار میلیارد تومان از اهم اقدامات انجام شده برای تکمیل پروژه‌های مسکن مهر در این دوره به شمار می‌رود.
حمل‌و‌نقل ریلی
در زمینه حمل‌و‌نقل، وزارت راه‌و‌شهرسازی عهده‌دار احداث و نگهداری راه‌های کشور اعم از زمینی(راه و راه‌آهن)، دریایی و هوایی در راستای دستیابی به سیستم جامع، هماهنگ و متوازن ترابری کشور با توجه به مقتضیات توسعه اقتصادی، اجتماعی و عمرانی است.
بر مبنای مهم‌ترین اقدامات دولت یازدهم طی شش ماه دوم سال ۱۳۹۲ و مجموع سال‌های۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ در بخش حمل‌ونقل ریلی اقدامات قابل توجهی انجام شده است که از جمله آن در بخش فنی و زیربنایی می‌توان به توسعه ۴۵۷ کیلومتر خطوط ریلی شامل ۱۲۰ کیلومتر در نیمه دوم سال ۹۲ و ۱۶۲ کیلومتر در سال ۹۳ و ۱۷۵ کیلومتر در سال ۹۴ و اجرای عملیات تراک‌بندی بیش از ۷۰۰ کیلومتر از خطوط ریلی و اتمام عملیات اجرایی طرح راه‌آهن گرگان-‌ اینچه‌برون جهت انتقال بار ترانزیتی از کشور ترکمنستان و قزاقستان اشاره کرد.
همچنین جابه‌جایی ۲/۴میلیون‌تن کالای ترانزیتی توسط بخش ریلی طی شش ماهه دوم ۹۲ الی پایان سال ۹۴ و اخذ موافقت‌نامه ۹ بندرخشک به منظور افزایش جابه‌جایی بار ریلی همراه بهسازی و بازسازی ۸۹۷ کیلومتر خطوط ریلی، از دیگر اقدامات وزارت راه‌و‌شهرسازی در حمل‌ونقل ریلی
به شمار می‌رود.
از جمله اقداماتی که در بخش سرمایه‌گذاری انجام شده است می‌توان به پروژه ریلی (راه‌آهن چهارمحال و بختیاری با مشارکت کره جنوبی) به ارزش ۵ هزار میلیارد ریال شامل انتخاب سرمایه‌گذار، مذاکره با سرمایه‌گذار، عقد تفاهم‌نامه همکاری مشترک، اخذ مصوبه هیات وزیران و مذاکره برای عقد قرارداد مشارکت اشاره کرد. همچنین فرآیند تامین مالی چهار پروژه ریلی از محل صندوق توسعه ملی به طول تقریبی ۱۵۰۰ کیلومتر به ارزش تقریبی پنج میلیارد دلار شامل مذاکره با متقاضیان و تشکیل کنسرسیوم شرکت‌های متقاضی و اخذ موافقت اصولی صندوق توسعه ملی و همچنین بانک‌های عامل جهت اقدام کار از دیگر کارهای صورت گرفته در سه سال اخیر است.
در بخش ناوگان اقدامات قابل توجهی انجام شده است که از جمله آن می‌توان به ساخت سالانه ۱۹۵ کیلومتر خطوط برقی ریلی، افزایش تعداد ناوگان مسافری از ۲۱۳۷ تا پایان شش ماه اول سال ۹۲ به ۲۲۰۹ دستگاه تا پایان سال ۹۴ و ناوگان باری از ۲۲۳۴۳ در نیمه اول سال ۹۲ به ۲۲۸۰۳ دستگاه معادل ۴۶۰ دستگاه اشاره کرد.
همچنین در سال ۹۲ حدود ۲۵ میلیون نفر جابه‌جا شدند که تعداد مسافر در پایان سال ۹۴ به ۲۴/۵ میلیون نفر تقلیل یافت اما در بخش جابه‌جایی بار از ۳۲ میلیون تن در سال ۹۲ به ۳۴ میلیون تن در پایان سال ۹۴ افزایش داشته است.
شاید نقطه اوج حمل‌و‌نقل ریلی در دولت یازدهم ترانزیت ریلی است که از ۰/۵ میلیون تن در سال ۹۲ به ۱/۴۴ میلیون تن در کل سال ۹۴ افزایش یافته به طوری که ۲۱۲۰ میلیون تن کیلومتر پیمایش شده است.
تحول ساختاری در صنعت هوایی
در حالی که سال‌ها بود کشور ایران به علت تحریم‌ها، حتی توان تعمیر و تعویض قطعات هواپیماهای قدیمی خود را نیز نداشت، ورود چندین فروند هواپیمای نو جان تازه‌ای به ناوگان هوایی ایران بخشید.
آزاد‌سازی نرخ بلیت‌های هواپیما که در زمان وزارت آخوندی انجام شد نیز یکی از سنت‌شکنی‌هایی بود که در این زمینه انجام شد، چرا‌که تا پیش از این قیمت‌‌گذاری بلیت‌ها از سوی سازمان هواپیمایی کشوری انجام می‌شد و در نتیجه رقابتی بین هواپیمایی‌های مختلف جهت جذب مشتری وجود نداشت و به همین علت، تلاشی برای بهبود کیفیت و خدمات‌دهی نیز مشاهده نمی‌شد.
در این زمینه چندی پیش آخوندی، وزیر‌ راه‌و‌شهرسازی با‌ اشاره به این نکته که یکی از اصول مهم اقتصاد مقاومتی استفاده از ظرفیت ترانزیتی است، اما دیگران از آن استفاده می‌کنند، گفته بود‌: درحال حاضر ۲۶۶ هواپیما در کل ناوگان هوایی داریم که از این تعداد ۱۱۰ فروند آن غیرفعال است، بنابراین تنها ۱۵۶ فروند هواپیمای فعال با میانگین عمر ۲۳ سال داریم.
عباس آخوندی درباره وضعیت ناوگان هوایی کشور توضیح داده بود: می‌توانیم این قضیه را از دو دیدگاه بررسی کنیم: از یک طرف این سوال را مطرح کنیم که هم‌اکنون ناوگان هوایی ایران در چه وضعیتی است و از طرف دیگر این که جایگاه ما در صنعت هوانوردی در منطقه و جهان چگونه باید باشد و چگونه است؟ در پاسخ به سوال اول باید گفت، ما درحال حاضر در ایران ۲۶۶ هواپیما داریم که مربوط به کل ناوگان هوایی است که از این تعداد ۱۱۰ فروند آن غیرفعال است‌. بنابراین تنها ۱۵۶ فروند هواپیمای فعال داریم. از طرفی میانگین عمر ناوگان فعال‌مان ۲۳ سال است.