وضعیت قرمز مسکن کارگران

اشکان نظام‌آبادی- تامین مسکن ارزان‌قیمت در شرایط بحرانی اقتصادی کشور به نگرانی اصلی جامعه ۱۳ میلیون نفری کارگران تبدیل شده است؛ جامعه‌ای که با احتساب اعضای خانواده، حدود ۵۰ میلیون نفر از جمعیت ایران را به خود اختصاص می‌دهد و قربانی اصلی نابسامانی‌های اقتصادی کشور است. باوجود افزایش ۱۰۴ درصدی قیمت مسکن در سال گذشته رقم دستمزد کارگران تنها ۵/۳۶ درصد رشد داشته است.
بررسی‌های «جهان صنعت» نشان می‌دهد اگر کارگران کل دستمزد خود را برای تامین مسکن حداقلی کنار بگذارند باز هم ۱۵ درصد کسری دارند و تنها در صورتی که بتوانند در دو شیفت کامل کاری فعالیت کنند می‌توانند ۵۷ درصد هزینه‌های مسکن خود را تامین کنند؛ وضعیت هشدار‌دهنده‌ای که ابعاد اجتماعی هم پیدا کرده و باعث گسترش «حاشیه‌نشینی» شده است.
در این شرایط دولت که بر اساس قانون اساسی موظف به تامین مسکن ارزان‌قیمت است به تکمیل مسکن مهرهای فاقد متقاضی در بیابان روی آورده و با افتتاح پروژه‌های نیمه‌تمام با اسامی جدیدی مانند «مسکن امید»، امید را از کارگران گرفته است. هلدینگ شستا نیز به عنوان یکی از ابزارهای قوی وزارت کار که موظف به تامین معیشت کارگران است، به جای تولید مسکن ارزان‌قیمت، به ویلاسازی مشغول است.
تامین هزینه‌های مسکن همواره یکی از سنگین‎ترین موارد در لیست بلند سبد معیشتی کارگران است. شرکای اجتماعی در شورای‌عالی کار برای امسال حداقل دستمزد کارگران را یک میلیون و ۵۱۶ هزارتومان تعیین کردند اما بر اساس اعلام مراجع تحقیقاتی هزینه مسکن حداقلی خانواده‌های ایرانی به ماهانه یک میلیون و ۷۵۰ هزار تومان افزایش یافته است؛ هزینه‌ای که حالا ۲۳۴ هزار تومان هم از دستمزد کارگران بالا زده و آنها را به انتخاب شغل دوم و سوم مجبور کرده است.
پوشش ۵/۶ درصدی حق مسکن
سیاستگذار ارشد روابط کار با تعبیه ابزارهای «کمک‌هزینه‌ای» در محاسبه دستمزد هم موفق به جبران هزینه‌های مسکن کارگران نشده است. افزایش ۶۰ هزارتومانی حق مسکن که اخیرا به تصویب دولت رسیده است تنها ۵/۶ درصد هزینه مسکن کارگران را پوشش می‌دهد. اکنون حق مسکن کارگران پس از چند سال بلاتکلیفی به ۱۰۰ هزار تومان رسیده که بسیاری از فعالان کارگری این مبلغ را ناچیز و حتی برای اجاره یک اتاق هم ناکافی می‌دانند.
در سال‌های اخیر سهم هزینه تامین مسکن در سبد خانوار ایرانی افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. این شاخص از پنج میلیون و ۹۰۰ هزار تومان در سال ۸۵ اکنون به ۲۱ میلیون تومان رسیده است. سال ۸۵ سهم مسکن در سبد هر خانوار ایرانی معادل ۲۸درصد بوده است اما بر اساس جدیدترین آمار این سهم از ۳۳ درصد در سال‌های اخیر عبور کرده است. این در حالی است که در محاسبه سهم هزینه‌های مسکن، متوسط دستمزد شاغلان کشوری در نظر گرفته می‌شود و دستمزد کارگران معمولا از متوسط دستمزد کشور پایین‌تر است.
هزینه مسکن ۱۱۵ درصد دستمزد کارگران
محاسبات «جهان صنعت» نشان می‌دهد که شاغل کارگری با فرض اشتغال در دو کارگاه و فعالیت روزانه در دو شیفت کاری تنها می‌تواند نیمی از هزینه‌های مسکن را تامین کند.
در صورتی که سهم هزینه‌های مسکن در ابعاد متوسط دستمزد کارگران محاسبه شود این شاخص برای کارگران اکنون به حدود ۱۱۵ درصد رسیده است؛ وضعیت هشدار‌دهنده‌ای که نشان می‌دهد یک کارگر ساده با حداقل دستمزد بدون پیدا کردن شغل دوم هرگز قادر به تامین هزینه‌های مسکن نیست. در صورت محاسبه دستمزد کارگران به دوبرابر میزان فعلی و با احتساب دو شیفت کاری باز هم سهم مسکن از سبد معیشتی آنها تا ۷/۵۷ ارزیابی می‌شود.
سرهم‌بندی پروژه‌ها با نام «مسکن امید»
وضعیت کارگران در تامین مسکن ارزان‌قیمت در شرایطی که وعده‌های دولت یکی پس از دیگری رنگ می‌بازند وخیم‌تر می‌شود؛ وعده‌هایی که تاکنون با کلید‌واژه‌های «مسکن مهر»، «مسکن اجتماعی» و حالا «مسکن مهر» توسط دولت مطرح شد اما در نهایت کمک قابل توجهی به کارگران نکرد.
با گذشت چند سال از وعده تامین مسکن کارگران در قالب طرح «مسکن امید» حالا دولت تصمیم گرفته با «سرهم‌بندی» پروژه‌های نیمه‌تمام، مسکن مهرهای فاقد متقاضی و طرح‌های کوچک با نام مسکن امید تکلیف تامین مسکن ارزان‌قیمت را روشن کند. این در حالی است که این طرح عملا به «عرضه موثر» در بازه توانایی کارگران منجر نشده است.
وعده‌های دولت برای مسکن کارگران چه بود
چهار سال پیش‌ رییس‌جمهور در جمع کارگران خطاب به وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرده بود: «بنا بر گزارش‌هایی که در اختیار من قرار گرفته است، بسیاری از کارگران و بخش بزرگی از جامعه کارگری ما از مساله مسکن در رنج هستند. در همین سال‌جاری اقدامات لازم برای مسکن کارگران آغاز می‌شود.» پس از این وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در یکی از جلسات شورای‌عالی کار از اجرای طرح مسکن امید برای کارگران خبر داد و اعلام کرد به سازمان تامین اجتماعی دستور می‌دهد زیرساخت‌های تامین مسکن کارگران را فراهم کند و با تعیین هیات امنا این موضوع پیگیری شود. با این وجود چنین طرحی تاکنون اجرا نشده است.
شستا به جای تامین مسکن کارگران ویلاسازی می‌کند
کوتاهی وزارت کار در تولید مسکن ارزان‌قیمت برای کارگران در شرایطی است که این وزارتخانه صاحب بزرگ‌ترین هلدینگ‌ها و بنگاه‌های اقتصادی کشور است که ظرفیت بالایی در تامین مالی و تولید طرح‌های تولید مسکن دارند.
«شستا» یکی از بزرگ‌ترین هلدینگ‌های اقتصاد دولتی کشور که زیر نظر وزارت کار فعالیت می‌کند دارای چند شرکت‌ خانه‌سازی و فعال در عرصه ساخت‌و‌ساز است اما این شرکت‌ها ساخت ویلاهای گران‌قیمت را به جای ساخت مسکن ارزان‌قیمت کارگران پیگیری می‌کنند.