پایان کار «رحیل» و انتقادها

مجموعه تلویزیونی «رحیل» دو فصل روی آنتن رفت، اما بازی‌ها و اتفاقات در حد متوسط به نمایش درآمدند. اگرچه پیش از این وعده اتفاقات متفاوتی داده شده بود، اما در کنار چند مفهوم ارزشمند، اتفاق چشمگیری رخ نداد.
سریال «رحیل» داستان تاریخی عاشقانه‌ای مربوط به اواخر دوران قاجار است و به‌زودی رضاخان در مسند قدرت قرار خواهد گرفت. در این مجموعه تلویزیونی دختری به اسم مها با هنرمندی معصومه عربی که یکی از درباریان قاجاریه و به تازگی از سفر کربلا بازگشته است، با سقوط حکومت قاجار، تصمیم می‌گیرد رهبری ندیمه‌های قاجاری را عهده‌دار شود تا بتوانند یک تعزیه عاشورایی برپا کنند. در این میان «اصلان» پسر صحاف‌باشی دربار از دسیسه‌ها و توطئه‌ها اطلاع پیدا می‌کند و همین مساله روی سرنوشت او و مها تاثیر می‌گذارد. با نیم‌نگاهی به این داستان و مجموعه دو فصل، مخاطب به یادِ «شب‌دهم» حسن فتحی می‌افتد که به مراتب نسخه جامع‌تر، تاثیرگذارتر و جذابی بود. در حالی‌ که بازی‌ها و اتفاقات اینجا متوسط بودند و در «شب‌دهم» و برخی آثار تاریخی گذشته تلویزیون اتفاقات بهتری به مراتب افتاد. برای مثال به حمید‌رضا آذرنگ، اندیشه فولادوند و… اشاره می‌کنیم که بازی دلچسبی را از آنها شاهد نیستیم.
اگرچه پیش از شروعِ سریال در معرفی «رحیل» یک هیاهوی رسانه‌ای به پا شد، اما آنچه به نمایش درآمد با آن هیاهو خیلی نزدیک نبودند. حتی برخی رسانه‌ها این سریال را با «شب‌دهم» مقایسه کردند و ماجرای تطهیر دوران قاجاریه در تلویزیون را نیز مطرح کردند، اما در کنار این نقدهای فرمی و ساختاری به سریال، در میان تماشای این مجموعه تلویزیونی می‌توان به مفاهیم ارزشمندی دست پیدا کرد. بنابر اعتقاد حسین سلطان‌محمدی منتقد سینما و تلویزیون سریال «رحیل» نوعی واکنش به ادعاهایی مبنی بر جدایی فرهنگ ایران و اسلام است. نکته مهمی که وجود دارد این است که سازمان صداوسیما، پردازش هویت و جست‌وجو‌ی ریشه هویت اصیل ایرانی در تاریخ و استمرار آن را از این سریال‌ها دنبال می‌کند. این هم نوعی واکنش به مغلطه‌های سال‌های اخیر است که برخی تفاوت بین مفهوم دینی و مفهوم بومی میان ایران و اسلام را مطرح می‌کردند. این سریال‌ها می‌توانند پاسخ به این شبهات باشند که این رفتارها، رفتارهای ریشه‌ای در بطن جامعه ایرانی و جزئی از هویت واقعی ایرانی بوده است. حتی از شهید مطهری کتابی با عنوان «خدمات متقابل ایران و اسلام» داریم. فرهنگ ایرانی و اسلامی عملا جدا شدنی و سوا کردنی نبود.نمی‌توان گفت که فرهنگ ایرانی چیز دیگری بوده که اسلام آن را زیرورو کرده است. این نوع مجموعه‌پردازی در حال تثبیت این نگرش است که هویت ایرانی به‌طور ریشه‌‌دار آغشته و لاینفک از هویت دینی خود است. وقتی در دورانی مثل قاجار یا رویدادهای خاص تاریخی مثل نهضت تنباکو، شاهد حضور زنان هستیم، با یک کنش سیاسی در بطن سلطنت مواجه می‌شویم. در این واقعه زنان دربار قلیان‌ها را با این استدلال می‌شکنند که آن فردی که من را به شاه حلال کرد، امروز فتوایی داده که باید به آن عمل کنیم. روایت‌هایی مثل «رحیل» می‌تواند این تاریخ و کنش را به مردم انتقال دهد. اگر واکنشی در تاریخ بوده، می‌توان با استفاده از چنین سریال‌هایی آن را منعکس و زنان قهرمان را معرفی کرد.سلطان‌محمدی معتقد است: سریال «رحیل» به نقش تاثیرگذار زنان در هویت‌بخشی به فرهنگ ایرانی و اسلامی اشاره دارد، چرا که زنان در تاریخ و در هویت سیاسی ایران همیشه فعال بودند. نباید آنان را افرادی منفعل تصور کنیم. شاید در دوران مدرن برخی زنان خود را به‌طور انفجاری و بدون مرز در معرض نمایش قرار می‌دهند، اما هویت رسمی زن ایرانی در طول تاریخ نشان‌دهنده این است که جامعه ایران فعال و آگاه به رویدادهای زمانه و کنش‌مند بوده است.زن ایرانی در تاریخ معاصر نسبت به همه آنچه که در تعامل با فرهنگ غربی داشته، یک عنصر فعال و کنشگر بوده و هویت خود را حفظ کرده است. این نوع کارها که سازمان صداوسیما از طریق سریال‌ها، پردازش تصویری، پردازش پوشش و هویت بصری انجام می‌دهد، همان توجه به هویتی است که در سوال به آن اشاره کردید.داستان‌های زیادی در صدا‌و‌سیما داشتیم که کاراکتر اول آن زن بوده و سایر شخصیت‌های داستان حول محور زنان حرکت می‌کردند. این فیلم‌ها زنان را به نوعی فعال جامعه خودشان در گذشته نشان می‌دادند. همین رویکرد را در جامعه فعلی هم می‌توانیم به کار گیریم. جامعه فعلی تصاویر و بروز مجسم شخصیت‌های گوناگون از زنان و وقایع تاریخی دارند. درست است که الان طبقه‌بندی‌های اجتماعی پررنگ‌تر شده است. مثلا در سریال «رحیل» زنان را خانواده و جمع قبیله و طایفه می‌بینیم و شهر و ساختار بیرونی با پدیده حضور زنان گسترش پیدا نکرده است.مجموعه تلویزیونی «رحیل» دو فصل روی آنتن بود و به پایان راه رسید و حالا قرار است «بیست‌کویید» سریال متفاوتی که هم می‌تواند طنازی داشته باشد و هم روایتگر اتفاقات کرونایی باشد، به عنوان سریال تازه شبکه سه سیما روی آنتن برود.