3 - 02 - 2025
پتانسیل ایران در تبدیل به هاب ترانزیت ریلی اوراسیا
محمد‌مهدی کریمی‌قهی*
ایران از طریق مرزهای خاکی و آبی با 15 کشور همسایه ارتباط دارد. این تعداد همسایه، به همراه دسترسی به سواحل خزر و مرزهای آسیای میانه و قفقاز در شمال و همچنین دسترسی وسیع به سواحل استراتژیک خلیج‌فارس، تنگه هرمز و سواحل مُکران در جنوب، موجب شده است که این کشور در نقشه ژئوپلیتیک جهانی، موقعیتی کم‌نظیر برای ساماندهی مبادلات چند هزار میلیارد دلاری منطقه و فرامنطقه‌ای داشته باشد.
کارشناسان بر این باورند واقع‌شدن ایران در میانه کمربند اتصالی شرق به غرب به‌عنوان یکی از کوتاه‌ترین و ایمن‌ترین راه‌های دسترسی حمل‌ونقل و تجارت کالا بین دو قطب اقتصادی یعنی چین و اروپا در کنار تنوع کریدورهایی که از مسیرهای دریایی، جاده‌ای، ریلی و هوایی ایران عبور می‌کنند، موقعیت استراتژیک منحصربه‌فردی را ایجاد کرده تا ظرفیت ایران تنها به کریدور شمال-جنوب و سایر دسترسی‌های منطقه‌ای محدود نشود.
موقعیت ترانزیتی ایران به‌عنوان یکی از کوتاه‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین مسیرهای ترانزیتی در جهات مختلف شناخته می‌شود. همچنین خطوط راه‌آهن ایران با داشتن ۱۵هزار کیلومتر شبکه ریلی شامل مسیرهای اصلی، فرعی و آنتن‌ها، نقش بسیار مهمی در تقویت این موقعیت ایفا می‌کنند.
اتصال به کشور ترکمنستان از طریق دو مسیر پیوسته ریلی سرخس و اینچه‌برون، اتصال ریلی نوار شرقی کشور یعنی چابهار- سرخس، اتصال ریلی ایران به ترکیه از چند مسیر، اتصال مرزی با افغانستان، پاکستان، خط ریلی در دست احداث رشت-آستارا برای اتصال به آذربایجان، راه‌آهن برقی غیرفعال جلفا- نخجوان (دسترسی به قفقاز و دریای‌سیاه) و احداث خط جدید شلمچه به بصره، در حقیقت یک شبکه گسترده ترانزیت ریلی با کشورهای همسایه و در پی آن با سایر کشورها برای کشور فراهم کرده است.
اگر شبکه داخلی خطوط ریلی ایران به تکامل واقعی خود از طریق ایجاد، بهبود و توسعه زیرساخت‌های شبکه ریلی کشور برسد، موجب می‌شود تا کریدورهای عبوری از ایران به‌عنوان کریدورهای توسعه‌ای یا اقتصادی شناخته شده و موجب جریان انتقال وسیع ظرفیت تجارت منطقه در محدوده جغرافیایی ایران و رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور شود.
براساس بند ۱-الف ماده۴۸ قانون برنامه هفتم توسعه کشور، سازمان برنامه‌وبودجه و وزارت راه‌و‌شهرسازی موظف به اجرای طرح‌های عظیم اقتصادی ملی، پیشران، روزآمد و مبتنی‌بر آینده‌نگری و تکمیل زنجیره ارزش و جهش اقتصادی هستند که موجب ایجاد و تکمیل کریدورهای
ترانزیتی می‌شود.در همین راستا در مسیر اجرای بندهای۱۰ و ۱۱ سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه بر مبنای ماده۵۶ از فصل ۱۲، احداث ۳۲۰۰کیلومتر خط ریلی در این قانون تکلیف شده که شامل هزار کیلومتر دوخطه کردن خطوط موجود و برقی کردن، ۴۰۰کیلومتر خطوط فرعی برای اتصال به مبادی بار و مراکز صنعتی و تجاری و احداث ۱۸۰۰کیلومتر خط ریلی جدید است.
پس تکمیل کریدورهای ترانزیتی ریلی کشور از جمله راه‌آهن چابهار- زاهدان، راه‌آهن کرمانشاه- خسروی، راه‌آهن رشت- آستارا، خط دوم بندر امام- تهران (درود-خرم‌آباد- اندیمشک)، راه‌آهن شیراز- بوشهر و خط ریلی رشت- آستارا، تحول در حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی و توسعه اقتصادی کشور را به همراه خواهد داشت.
در کنار توسعه زیرساخت‌های سخت‌افزاری خطوط ریلی، باید به جنبه‌های نرم‌افزاری راه‌آهن نیز توجه کنیم. در حال حاضر، دارایی راه‌آهن کشور به ارزش ۳۰میلیارد دلار برآورد می‌شود و با همکاری بخش غیردولتی و رویکرد توسعه نرم‌افزاری، می‌توان به درآمد ارزی سالانه قابل‌توجهی برای کشور دست یافت.
به‌عنوان مثال، راه‌آهن ترنس سیبری در روسیه و راه‌آهن قزاقستان (KTZ) که در مسیر کریدور شرق-غرب قرار دارند، به‌عنوان سازمان‌ها و شرکت‌های کلیدی در اقتصاد و سیاست این کشورها شناخته می‌شوند. به گونه‌ای که رییس این راه‌آهن‌ها، در زمان ریاست یا پس از آن، مسوولیت معاونت نخست‌وزیر یا حتی نخست‌وزیری کشور را برعهده می‌گیرد.
ایران با داشتن موقعیت جغرافیایی ممتاز و شبکه ریلی در حال توسعه، می‌تواند به‌عنوان هاب ترانزیتی اوراسیا شناخته شود که با رفع چالش‌ها و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و توسعه رویکرد نرم‌افزاری و ارتقای بهره‌وری در حمل بار، کشور می‌تواند از فرصت‌های بی‌نظیر خود در عرصه ترانزیت بین‌المللی بهره‌برداری کند.
*کارشناس ترانزیت
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد