چشم‌انداز تاریک تولید

فاطمه رحیمی- در حالی که تشکیل وزارت بازرگانی مخالفان و موافقانی دارد فعالان بخش کشاورزی عمدتا مخالف هستند و معتقدند تجربه نشان داده وزارتخانه‌ای واردات‌محور است که صادرات، بازرگانی و نگرش‌های نو در آن جایگاهی ندارد. تشکیل وزارت بازرگانی در حالی از سوی فعالان بخش کشاورزی مورد مخالفت قرار می‌گیرد که برخی نیز معتقدند در صورت ایجاد تغییر و تحول در ساختار وزارتخانه به نحوی که کاملا متفاوت با آن چیزی باشد که در دولت‌های قبل با نام وزارت بازرگانی دایر بوده است، می‌توان به تشکیل چنین سازمانی امیدوار بود. در غیر این صورت نمی‌توان چندان چشم‌انداز روشنی برای چنین وزارتخانه‌ای متصور شد.
این در شرایطی است که چندی پیش اتاق اصناف ایران در بخش کشاورزی نیز طی بیانیه‌ای مخالفت خود را با تشکیل مجدد وزارت بازرگانی اعلام کرد. اتاق اصناف کشاورزی ایران درباره لایحه تشکیل مجدد وزارت بازرگانی در بیانیه‌ای اعلام کرد: احیای وزارت بازرگانی حاصلی جز افزایش بی‌رویه واردات کالاهای اساسی و تضعیف امنیت غذایی کشور در پی ندارد.‌ اگرچه به طور معمول اقدام به احیای وزارت بازرگانی با هدف کارایی بالاتر و اثربخشی بهتر برای مدیریت و نظارت بر بازار به ویژه کالاهای اساسی و ضروری زندگی مردم انجام شده و قطعا تاکید لایحه اخیر دولت نیز بر ساماندهی وضعیت کنونی بازار بوده اما همان گونه که تجربه نشان داده و همواره از سوی کارشناسان مختلف نیز مطرح شده، این تصمیم نه‌تنها کمترین اثری بر مهار تورم و تنظیم بازار کشور ندارد بلکه بی‌تردید حرکتی در خلاف جهت رشد و توسعه اقتصادی و مغایر با الزامات قانونی مبنی بر کوچک‌سازی دولت خواهد بود.
مادامی که دولت برنامه مشخص و مدونی در حوزه تنظیم بازار داخلی و تجارت خارجی اعم از صادرات و واردات و مدیریت راهبردی آن نداشته باشد ایجاد ساختار مجزا جز بزرگ‌تر شدن بدنه دولت افزایش هزینه‌های جاری تفکیک و تعدد مراجع تصمیم‌گیری و مدیریتی در حوزه تولید و تجارت فقدان وحدت فرماندهی در کنترل بازار و به ویژه دوقطبی شدن راهبردها و سیاست‌های بخش کشاورزی و نیز آزمون و خطای مجدد با وجود تجربیات قبلی هیچ‌گونه تاثیر مثبتی در مدیریت کلان کشور برجای نخواهد گذاشت.
در حالی بر سر موضوع تشکیل وزارت بازرگانی این روزها بحث و مذاکره در جریان است که به گفته روح‌الله عباسپور سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی تشکیل این وزارتخانه در مجلس موافقان و مخالفان جدی دارد. این در حالی است که این نماینده مجلس معتقد است با جدایی وزارت بازرگانی از وزارت صمت، امور این حوزه را بهتر می‌توان مدیریت کرد تا اینکه ۴ وزارتخانه با هم ادغام شده باشند. عباسپور همچنین بر سر این موضوع تاکید دارد که چالش جدی امروز، معیشت و تنظیم بازار است که هرچه حوزه مدیریتی در این زمینه‌ها کوچک‌تر و محدودتر باشد و مدیریت تخصصی متولی امر باشد، بهتر می‌توان بر تنظیم بازار مدیریت داشت. این در حالی است که او می‌گوید نگرانی مخالفان تشکیل وزارت بازرگانی در واقع این است که در حوزه تولید و بازرگانی مدیریت صحیح وجود نداشته باشد و به تولید آسیب برسد، اما این گونه نیست. چراکه قبل و بعد از ادغام اتفاق مهمی رخ نداده و نمی‌توانیم بگوییم که بعد از ادغام شرایط مطلوب و مناسبی داشتیم.
وزارت بازرگانی وزارت واردات است!
این مخالفت و موافقت‌ها در مجلس بر سر تشکیل وزارت بازرگانی در حالی مطرح است که در بخش کشاورزی که بیش از ۹۸ درصد از آن توسط بخش خصوصی سرمایه‌گذاری و مدیریت می‌شود بر سر این موضوع موافقان و مخالفان بسیاری وجود دارد که هر کدام از زاویه نگاه خود تشکیل چنین وزارتخانه‌ای را بررسی می‌کنند.
علیرضا الوندی رییس سازمان مردم‌نهاد «هکا» از جمله افرادی است که به شدت مخالف تشکیل وزارت بازرگانی بوده و معتقد است تجربه نشان داده وزارت بازرگانی غالبا وزارتخانه‌ای واردات‌محور است و این یعنی به حاشیه رفتن تولید داخل. الوندی در این خصوص گفت: با توجه به سوابق وزارت بازرگانی که در دولت‌های گذشته هم این گونه بوده و محوریت واردات غالبا در این وزارتخانه‌ها دیده شده است. یعنی وزارت بازرگانی در دولت‌های پیشین بیشتر وزارت واردات بوده است.
وی افزود: با توجه به اینکه به بهانه‌های مختلف در کشور ما در اثر سوء‌مدیریت‌‌ها به راحتی اولین راهکار را در واردات می‌بینند، تشکیل این وزارتخانه از جانب ما با این دیدگاه که بخش صادرات در آن کمتر دیده می‌شود منفی است. مگر اینکه یک وزارت بازرگانی بر پایه صادرات‌محور تشکیل دهیم.
بزرگ‌تر شدن بدنه دولت با تشکیل وزارت بازرگانی
الوندی تاکید کرد: با وجود این آنچه تا به امروز ما دیده‌ایم این بوده که وزارت بازرگانی غالبا در زمینه واردات کار کرده است. در نتیجه بخش کشاورزی تا حدود زیادی مخالف تشکیل چنین وزارتخانه‌ای است. رییس سازمان مردم‌نهاد «هکا» همچنین تاکید کرد: از سوی دیگر ما در بخش کشاورزی این را در نظر می‌گیریم که تشکیل این وزارتخانه موجب بزرگ‌تر شدن بدنه دولت می‌شود در حالی که چیزی که الان مشکل عمده تولید‌کننده‌هاست تعدد مراکز تصمیم‌ساز است. بنابراین تشکیل وزارت بازرگانی تعداد مراکزی که باید در تصمیم‌سازی‌ها نقش داشته باشد را باز هم افزایش می‌دهد و این خود معضل دیگری در بوروکراسی اداری است که اکنون در کشور وجود دارد.
وزارتخانه‌ای صرفا متمرکز بر امور بازرگانی می‌تواند گره‌گشا باشد
مقداد تکلوزاده دبیر انجمن ملی خرمای ایران نیز با بیان اینکه در خصوص تشکیل وزارت بازرگانی هر کسی از زاویه‌ای نگاه می‌کند و هر زاویه‌ای تا حدی می‌تواند درست باشد، گفت: با وجود این کارها باید تخصصی‌سازی شود و متاسفانه اکنون شرایطی پیش آمده که دوستان بسیاری اختیارات بخش‌هایی از بازار را ندارند؛ یعنی برخی از بخش‌های بازار در حوزه کشاورزی به وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند مرتبط باشد، در حالی که در حوزه صنعت به سازمان دیگری مرتبط است و به عبارتی پراکنده است. بنابراین اگر سازمانی باشد که به صورت ویژه صرفا متولی حوزه بازرگانی باشد می‌تواند بر امور بخش‌ها تمرکز داشته باشد.
تکلوزاده گفت: اتفاق بدی که در کشور ما رخ داده این است که ابتدا محصول را تولید و فرآوری می‌کنیم و سپس به فکر فروش آن می‌افتیم! به عبارت دیگر در حوزه بازرگانی آن دیدگاه عدم توجه به بازار را متاسفانه از قدیم داشته‌ایم.
وی ادامه داد: بنابراین اگر چرخش به عقب داشته باشیم و اصلاحاتی انجام شود و ابتدا حوزه بازرگانی فعال شود، ناخودآگاه بازخورد‌های بازار در حلقه‌های پسین زنجیره ارزش هم تاثیرگذار می‌شود و اصلاحاتی را به وجود می‌آورد.
بازرگانی قوی در گرو داشتن وزیری مختص امور بازرگانی
این مقام صنفی افزود: این اتفاق در حوزه خرما رخ داده و موفق بوده به طوری که وقتی تولید‌کننده در نمایشگاهی حضور پیدا می‌کند و بر فرض تاجر آلمانی از او یک نوع بسته‌بندی خاص می‌خواهد در واحد همان تولید‌کننده بسته‌بندی تهیه می‌شود، سورتینگ را با همان فرمت و ساختار درخواستی انجام می‌دهد و در نهایت تقاضای بازار را پوشش می‌دهد.
وی اظهار کرد: در سطح کلان هم باید چنین اتفاقی بیفتد؛ یعنی باید یک بازرگانی قوی داشته باشیم و وزیری که هم دغدغه صنعت را داشته باشد، هم معدن و هم حوزه بازار، مشخصا نمی‌تواند این اتفاق را رقم بزند.
تکلوزاده دبیر انجمن ملی خرمای ایران گفت: با همان دیدگاه و نگرشی که مشکلات ایجاد شده نمی‌توان مشکلات را رفع کرد، لذا تشکیل وزارت بازرگانی تنها در صورتی موفق خواهد بود که در ساختار مدیریتی آن جوانانی با نگرش‌های نو به کار گرفته شوند.
دبیر انجمن ملی خرمای ایران همچنین درخصوص پیش‌شرط موفق بودن چنین وزارتخانه‌ای گفت: در وهله اول ما باید افراد متخصص و در عین حال بادانش را داشته باشیم و به آنها اختیارات بدهیم.
وی با اشاره به تشکیل هیات‌مدیره امید در حوزه خرما گفت: مساله اینجاست که غالبا افرادی که در جایگاه ریاست، نایب‌رییس و غیره قرار می‌گیرند افرادی هستند که سن و سال بالاتری دارند، بنابراین تصمیم بر این شد این اصلاحات انجام شود و جوانان روی کار بیایند و اصول کار را افراد مسن‌تر یاد بگیرند. ضمن اینکه جوانان دیدگاه‌های متفاوتی دارند و می‌توانند رویکردهای متفاوت‌تری داشته باشند.
تکلوزاده ادامه داد: با این تفاسیر اگر وزارت بازرگانی تشکیل شود و بخواهد موفق باشد باید یکسری افرادی که آینده‌دار هستند و دانش و تخصص دارند در کنار افراد کهنه‌کاری که تجربه دارند قرار بگیرند و به تدریج از این افراد جوان در ساختار مدیریتی کلان استفاده کنند. به این معنا که اگر قرار باشد در سطح مدیریت کلان همان افراد قدیمی قرار بگیرند و جوانان بادانش در سطوح پایین‌تر قرار بگیرند قطعا راه به جایی نمی‌برند.
وی تاکید کرد: در واقع آنچه مهم است و باید به آن توجه کرد این است که با دیدگاه و نگرشی که داشته‌ایم و این مشکلات ایجاد شده نمی‌توانیم با همان دیدگاه این مشکلات را رفع کنیم. پس اگر می‌خواهیم مشکلات حل شود اول باید اصلاحاتی در دیدگاه‌ها انجام شود و مشخصا افراد جدید می‌توانند این نگرش‌های جدید را بیاورند و با ساختار پیشین نمی‌شود کاری کرد.