گرانی مسکن در «مکران»

گروه مسکن- بحث انتقال پایتخت اقتصادی کشور به مناطق ساحلی، به‌ویژه مکران، طی روزهای گذشته به یکی از موضوعات داغ محافل رسانه‌ای و کارشناسی بدل شده است. این ایده در ظاهر می‌تواند گامی مثبت در راستای تمرکززدایی از تهران، بهبود توسعه منطقه‌ای و استفاده بهینه از ظرفیت‌های سواحل جنوب باشد. اما آیا این طرح جدی است یا تنها شعاری دیگر برای جلب توجه عمومی؟
واکنش بازار مسکن؛ دماسنجی برای شایعات
تنها انتشار خبر غیررسمی و بدون جزئیات در مورد انتقال پایتخت اقتصادی به مکران کافی بود تا بازار مسکن در این منطقه با شوکی بی‌سابقه روبه‌رو شود. قیمت زمین و ملک در این منطقه که پیشتر به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود کمتر مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار داشت، بطور ناگهانی جهشی قابل‌توجه یافت. این افزایش قیمت نه‌تنها خرید مسکن را برای مردم محلی دشوارتر کرده بلکه منجربه بروز پدیده‌ای مشابه احتکار زمین در این منطقه شده است.
«مکران»؛ ظرفیت بالقوه‌ای که هنوز بالفعل نشده است
مکران تنها منطقه اقیانوسی ایران و یکی از مهم‌ترین نقاط ژئوپلیتیکی کشور است. این منطقه با سواحل طولانی و دسترسی به آب‌های آزاد می‌تواند نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی ایران ایفا کند. بااین‌حال، نبود زیرساخت‌های اولیه مانند جاده، بندر، آب، برق، و امکانات بهداشتی در این منطقه، این سوال را مطرح می‌کند که چگونه می‌توان چنین مکانی را به پایتخت اقتصادی کشور تبدیل کرد؟ آیا پیش از عملی شدن این طرح، ارزیابی دقیقی از شرایط کنونی منطقه و هزینه‌های لازم برای توسعه زیرساخت‌ها صورت گرفته است؟
تاثیر شایعات بر زندگی مردم
انتشار شایعات و اظهارنظرهای غیرکارشناسی درباره انتقال پایتخت اقتصادی، نه‌تنها بهبود شرایط زندگی مردم منطقه را به همراه نداشته، بلکه به چالش‌هایی جدید منجر شده است. افزایش ناگهانی قیمت مسکن و زمین، فشار اقتصادی مضاعفی بر مردم محلی وارد و امکان زندگی در سرزمین آبا و اجدادی‌شان را برای بسیاری از آنها دشوارتر کرده است. این وضعیت، مهاجرت معکوس و خالی شدن تدریجی مناطق حاشیه‌ای از ساکنان اصلی خود را تشدید می‌کند.
تاثیرات ملی؛ حرکت یا توقف در توسعه متوازن؟
تمرکززدایی از تهران و انتقال بخشی از ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی به مناطق دیگر کشور، در بسیاری از کشورها با موفقیت اجرا شده است. بااین‌حال، موفقیت چنین طرح‌هایی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، ارزیابی شفاف و پشتوانه قانونی است. در ایران، فقدان برنامه‌ریزی بلندمدت و تجربه ناموفق در اجرای طرح‌های کلان باعث شده که بسیاری از کارشناسان نسبت به موفقیت این ایده بدبین باشند.
بطور کلی باید توجه داشت که توسعه یک منطقه اقتصادی نیازمند زیرساخت‌هایی مانند حمل‌ونقل پیشرفته، آب و برق پایدار و شبکه ارتباطی قوی است که در مکران تقریبا در مراحل ابتدایی قرار دارد.
نکته حائز اهمیت در این خصوص آن است که توسعه سریع و بدون برنامه‌ریزی ممکن است به تخریب محیط‌زیست و اکوسیستم حساس منطقه منجر شود. از سویی اگر این طرح بدون مشورت با مردم محلی و در نظر گرفتن منافع آنها اجرا شود، ممکن است به اعتراضات و نارضایتی اجتماعی منجر شود.
افزایش قیمت زمین و مسکن نشان می‌دهد که این طرح ممکن است به فرصتی برای سودجویی برخی گروه‌های خاص تبدیل شود.
در شرایط کنونی دولت باید برنامه‌ها و اهداف خود را در این زمینه بطور شفاف به اطلاع مردم برساند. پیش از هرگونه انتقال، باید زیرساخت‌های لازم برای توسعه اقتصادی در مکران فراهم شود. تضمین حقوق و منافع مردم محلی باید در اولویت قرار گیرد تا آنها از روند توسعه سود ببرند.
باید توجه داشت که تصمیم‌گیری در چنین موضوعات حساسی نیازمند استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصان حوزه‌های مختلف است.
انتقال پایتخت اقتصادی به مکران می‌تواند در صورت برنامه‌ریزی دقیق و اجرای اصولی، گامی مهم در راستای توسعه متوازن و استفاده بهینه از ظرفیت‌های ملی باشد اما در شرایط فعلی، به‌نظر می‌رسد این طرح بیشتر از آنکه جدی و عملی باشد، به‌عنوان ابزاری برای جلب توجه رسانه‌ها و ایجاد هیاهو مطرح شده است. اگر دولت قصد جدی برای اجرای چنین طرحی دارد، باید با شفافیت، پاسخگویی و برنامه‌ریزی مدون وارد عمل شده تا از تکرار تجربه‌های ناموفق گذشته جلوگیری شود.
بحران کمبود آب؛ یک معضل ملی
نکته قابل تامل اینجاست که تهران به‌عنوان پایتخت طی سال‌های اخیر با مشکلات جدی اعم از بحران و کمبود آب مواجه بوده است، بطوری که براساس گزارش‌های رسمی و داده‌های ارائه‌شده توسط وزارت نیرو و کارشناسان حوزه منابع آب، وضعیت منابع آبی تهران در سال‌های اخیر به شدت بحرانی شده است. میانگین بارش سالانه در تهران طی چند دهه گذشته حدود ۲۵‌درصد کاهش یافته، این کاهش بارندگی بطور مستقیم بر حجم ذخایر سدهای اطراف تهران تاثیر منفی گذاشته است.
البته میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی در تهران به مرز بحرانی رسیده و سطح این منابع طی ۲۰ سال گذشته بطور میانگین حدود ۱۲متر افت داشته و این مساله باعث افزایش فرونشست زمین در برخی مناطق شهری شده است، همچنین از سوی دیگر حدود ۷۰‌درصد از آب آشامیدنی تهران از سدهای اطراف شامل سدهای کرج، لار، طالقان، ماملو و لتیان تامین می‌شود که کاهش بارندگی‌ها باعث کاهش ذخیره این سدها تا حدود ۴۰‌درصد ظرفیت شده است.
بحران تامین آب مورد نیاز پایتخت، مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری را به آن واداشت که مساله تغییر پایتخت اقتصادی به یکی از استان‌های حاشیه دریا را مطرح و در روز یازدهم دی‌ماه امسال اعلام کند «مشکل کمبود آب به یک منطقه در یک استان یا حتی یک استان محدود نیست و به «معضل ملی» تبدیل شده است.»
او همچنین گفت: یکی از دلایلی که ما را بر آن داشته است تا به موضوع تغییر پایتخت بیندیشیم، نابرابری میان منابع و مصارف در تهران است.
طرح انتقال پایتخت، موضوع جدیدی نیست
در راستای سخنان رییس دولت چهاردهم، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز با اشاره موضوع انتقال پایتخت از تهران در روز هجدهم دی‌ماه سال جاری اظهار کرد: موضوع انتقال پایتخت موضوع جدیدی نیست بلکه بیش از سه‌دهه است راجع به انتقال پایتخت صحبت می‌شود. ظرفیت‌های زیستی هر منطقه نشان می‌دهد که تا چه میزان برای گسترش فعالیت‌ها ظرفیت دارد. درباره استان تهران نگرانی‌هایی از منظر ظرفیت‌های زیستی مثل آب وجود دارد.
مهاجرانی در ادامه بیان کرد: در هر حال «مکران» به‌عنوان یکی از گزینه‌ها مطرح است. دو شورا تشکیل شده است، یک شورایی که مشکلات پایتخت را رصد می‌کند، یکی از موضوعاتی که مطرح است این است که ظرفیت‌های بالایی در منطقه مکران وجود دارد. تلاش می‌کنیم که از دانشگاهیان، نخبگان و خبرگانی که در این زمینه اعم از نیروهای مهندسی یا جامعه‌شناسی یا اقتصاددانان هستند کمک بگیریم و ان‌شاءالله بتوانیم موضوع را به‌سمتی ببریم که بهترین اثربخشی را داشته باشد اما موضوعی نیست که در دستور کار فوری قرار داشته باشد.
ویژگی‌های مثبت و منفی «مکران» به‌عنوان پایتخت یک کشور
گفتنی است که یکی از ویژگی‌های مثبت مکران به‌عنوان پایتخت یک کشور، وسعت آن است. این شهر از نظر وسعت گوی رقابت را از تهران می‌گیرد و در مقایسه با تهران که از یک‌سو توسط کوهستان محصور و از سوی دیگر به بیابان می‌رسد، موقعیت جغرافیایی مطلوب‌تری دارد. همچنین مکران، ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه شهری خواهد داشت.
اما نکته حائز اهمیت اینجاست که خطر سونامی بالقوه‌ای در دریای عمان، سواحل جنوب شرق و جنوب ایران را به‌وضوح تهدید می‌کند، همچنین از سوی دیگر می‌توان «گسل مکران» را از جمله گسل‌های طویل در ساحل دریای عمان در جنوب شرق ایران نام برد.
گسل مکران تنها گسلی است که در لبه فرورانش پوسته اقیانوسی به زیر پوسته قاره‌ای قرار دارد، بر همین اساس زلزله‌هایی با بزرگی بیش‌از ۸ ریشتری (۷ آذر ۱۳۲۴ وقوع زلزله 2/8 ریشتری) در آن رخ می‌دهد، ضمن آنکه احتمال وقوع زلزله‌ای با بزرگی ۹ریشتری نیز در صورتی که کل طول گسل مکران در یک رویداد گسسته شود (در بدترین سناریوی ممکن) وجود دارد.
پرسش اینجاست که استدلال مسوولان برای انتقال پایتخت از تهران زلزله‌خیز به مکرانی زلزله‌خیز و در معرض سونامی و گسل چیست؟
گرانی زمین و ملک در پی انتشار اخبار انتقال پایتخت به «مکران»
طبق گفته عده‌ای از کارشناسان اقتصادی اخبار انتقال پایتخت اقتصادی به مکران عملا زمینه اجرایی ندارد و تنها موجب گران شدن زمین و خانه‌های این منطقه شده است.
در خصوص انتقال پایتخت به مکران، معین‌الدین سعدی، نماینده پیشین چابهار در مجلس گفت: خبرهای انتقال پایتخت به مکران فقط باعث گران شدن زمین و اجاره در این منطقه شده و بدون هیچ تغییری در زندگی مردم، هزینه‌ها را برای آنان افزایش داده است.
او ادامه داد: منطقه مکران پایین‌ترین شاخص‌های توسعه را دارد و هنوز‌ درصد بزرگی از مردم آب لوله‌کشی ندارند، ظرفیت‌های بی‌بدیل در مکران وجود دارد اما عقب‌ماندگی‌ها به قدری زیاد است که دولت ابتدا باید در حوزه توسعه زیرساخت‌ها کاری انجام دهد و بعد مسائلی نظیر انتقال پایتخت را مطرح کند.
مهاجرانی: من نگفتم پایتخت به مکران خواهد رفت
لازم به ذکر است که سخنگوی دولت در شامگاه چهارشنبه نوزدهم دی‌ماه طی سفری به جزیره کیش از سخنان خود مبنی بر اینکه «مکران به عنوان یکی از گزینه‌ها برای انتقال پایتخت مطرح است» عقب‌نشینی و اعلام کرد که دو شورا یکی برای احصای مشکلات پایتخت فعلی (تهران) و دیگری برای ظرفیت‌هایی که در اقتصاد دریامحور وجود دارد، تشکیل شده است و این به معنای انتقال پایتخت به مکران نیست.
وضعیت قیمتی بازار مسکن در چابهار
عقب‌نشینی کابینه دولت چهاردهم از گفته‌های خودشان تنها موجب افزایش قیمت زمین، ملک و رشد قیمتی در منطقه مکران شده است، البته لازم به اشاره است که هر چندسال یک‌بار موضوع انتقال پایتخت مطرح می‌شود و طی این سال‌ها نام شهرهایی از جمله قزوین و سمنان هم به‌عنوان جایگزین تهران مطرح شده، اما هربار پس‌از مدتی بحث انتقال پایتخت در راس دولت به فراموشی سپرده می‌شود.
با توجه به اینکه عده‌ای از کارشناسان اعلام کردند که موضوع انتقال پایتخت تنها موجب گرانی ملک و املاک در منطقه ذکرشده می‌شود، خبرنگار مهر وضعیت قیمت ملک در منطقه مکران را از مشاوران املاک این منطقه جویا شد و گفته‌های آنها مهر تایید برگرفته کارشناسان است زیرا مشاوران املاک اعلام کردند که قیمت مسکن در این منطقه پس‌ از اعلام خبر انتقال پایتخت میانگین ۱۰‌میلیون تومان افزایش یافته است.
یکی از مشاورین املاک در محله بنیاد علوی چابهار به مهر گفت که آخرین معامله یک ساختمان شش‌طبقه پیش از اعلام خبر انتقال پایتخت به مکران متری ۵۰‌میلیون تومان قیمت‌گذاری شد اما پس‌از اعلام این خبر قیمت یکی از طبقات همان ساختمان متری ۶۰‌میلیون تومان برای معامله نرخ‌گذاری شد.
یکی دیگر از مشاورین املاک واقعه در بلوار شهید ریگی چابهار اعلام کرد که پس ‌از اعلام خبر انتقال پایتخت به منطقه مکران میانگین ۵‌میلیون تومان هر متر واحدها افزایش داشته است اما فروشندگان پای معامله تخفیف هم می‌دهند.