گزینه نسبتاً مطلوب

آرزو فرشید– کشمکش‌ها بر سر تعیین نخست‌وزیر در عراقی بالاخره پایان یافت و الکاظمی رسماً کار را آغاز کرد. این اتفاق در حالی رخ داد که ایران در ماه‌های گذشته کاملاً سکوت کرده و کار را به شیعیان عراق سپرده بود. تلاش‌ آمریکایی‌ها اما برای به کرسی نشاندن گزینه خود ادامه داشت. الزرفی نشد، الکاظمی. الکاظمی اکنون نخست‌وزیر شده و بسیاری او را گزینه مورد حمایت آمریکا و موجب تقویت جایگاه این کشور در منطقه می‌دانند. واقعیت امر وقتی روشن می‌شود که به روند طولانی معرفی کابینه از سوی وی و رایزنی‌هایی که گروه‌های شیعی از جمله دولت قانون انجام دادند توجه داشته باشیم. برخی از تحلیلگران ادامه‌دار شدن این کشمکش‌ها را نشانه حصول توافقاتی با الکاظمی می‌دانند که از وی یک گزینه نسبتا خوب برای ایران می‌سازد!
سیدجلال ساداتیان یکی از همین کارشناسان است. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «به نظر می‌آید جریانات شیعی در رایزنی‌های خود موفق بوده‌اند و اکنون الکاظمی نخست‌وزیر شده است چراکه این ائتلاف قانون و … تا حالا درباره دسته‌بندی و ترکیب دولت الکاظمی حرف داشتند و همین حرف‌ها باعث شد دو کاندیدای قبلی تشکیل کابینه عملاً موفق نشوند و الان نوبت به الکاظمی رسیده است. این جریانات در مورد الکاظمی که خود مسوول امنیت بود نیز به موضوعاتی مثل اینکه از چه کسانی در کابینه استفاده می‌کند، پست‌های مهم را به چه کسانی می‌دهد و … توجه ویژه داشتند.
رای گرفتن او از پارلمان عراق به این معنی است که رایزنی‌ها و کشمکش‌ها در این باره در نهایت به نتیجه رسیده است.»
وی افزود: «مساله چالش‌ساز دیگر قبل از رای دادن به الکاظمی این بود که او چه سیاستی در پیش می‌گیرد. گروه‌های شیعی خواهان این بودند که او به سوی اجرای مصوبه مجلس نمایندگان عراق مبنی بر خروج آمریکا از این کشور پیش روند و وعده این کار را بدهد. به اضافه اینکه کردها و اهل سنت نیز حرف‌هایی داشتند. الان نمی‌دانم که اینها به چه توافقاتی رسیده و روی کدام جزئیات توافق کرده‌اند اما موضوعاتی که اشاره کردم همان اختلافاتی بود که شکل دادن کابینه او را طولانی کرد.»
این تحلیلگر مسائل منطقه ادامه داد: «رای دادن به الکاظمی یعنی صورت گرفتن توافقاتی در حوزه سیاست‌ها و ترکیب دولت. به هر حال با توجه به وضعیتی که ما داشتیم، اگر ایشان وعده خروج آمریکا از عراق را داده باشد یعنی وزنه جمهوری اسلامی در عراق کماکان قابل توجه باقی می‌ماند.»ساداتیان در پاسخ به اینکه اعلام حمایت‌های آمریکا از الکاظمی چقدر نشانه تداوم نفوذ این کشور در عراق است، گفت: «به نظر می‌آید که آمریکا در مجموع خیلی در عراق به دست و پا افتاده است.
اینکه از داعش حمایت می‌کند و حملات داعش در داخل عراق به شکل سابق درآمده از یک سو و اینکه مصوبه کنگره آمریکا برای عدم دخالت در امور منطقه به مفهوم جنگ با ایران از سوی ترامپ وتو شد از سوی دیگر، یعنی وضعیت عراق و منطقه برای آمریکا موجب نارضایتی شده است و ایالات متحده به دنبال این است که موقعیت بهتری برای خود ایجاد کند.»
به سوی آمریکا نمی‌چرخد
وی افزود: «به نظر من با وجود اینکه گفته می‌شود الکاظمی گزینه مورد حمایت آمریکاست، این به معنی چرخش به سوی آمریکا نیست. همین که شکل‌گیری کابینه او طولانی شد یعنی رایزنی‌های جدی در این خصوص در جریان بود. نکته مهم دیگر که اشاره کردم نیز بحث تعهد او به اجرایی کردن خروج آمریکا از عراق است. جزئیات توافق درباره این موضوعات برای پاسخ به پرسش شما بسیار مهم خواهد بود و نشان خواهد داد که جریانات شیعی کوتاه آمده و پذیرفته‌اند که او مثلاً در برابر خروج آمریکا سکوت کند یا خیر. اگر این‌طور باشد که قطعاً آمریکا موقعیت خوبی خواهد داشت اما اگر چنین نشده و الکاظمی وعده اجرای مصوبه را داده باشد، باید این‌طور نتیجه گرفت که آمریکا در دردسر افتاده است. برخی شواهد دیگر نیز نشان می‌دهد که آمریکا در آنجا دچار مشکل است و موقعیت ایران بهتر است.»
این کارشناس مسائل خاورمیانه درباره نشانه‌های بهتر بودن موقعیت ایران توضیح داد: «همین اقدامات آمریکا مبنی بر فعال کردن جریان‌های داخلی یعنی همین داعش برای اثبات لزوم حضور خود، حملاتی که داعش به حشدالشعبی داشته و حتی تا نزدیکی‌های مرز ایران هم رسیده است نشان می‌دهد که آمریکا تلاش می‌کند ضرورت ماندگار بودن خود در عراق را برای افکار عمومی این کشور به اثبات برساند. بحث دیگر همین است که ترامپ مصوبه کنگره برای کاهش اختیارات جنگی را وتو کرد. همه اینها نشان می‌دهد که آمریکا در عراق موقعیت خوبی ندارد و تلاش می‌کند خود را محدود نبیند تا اگر لازم شد از گزینه جنگ و یا حداقل تهدید به جنگ استفاده کند. اینها نشان می‌دهد که آمریکا حس می‌کند در عراق باخته و در معرض باخت بیشتر است.»
با این وصف باید به این نتیجه رسید که ایران در جریان تحولات عراق موفق شد تا حدی حرف خود را به کرسی نشاند و مانع از روی کار آمدن گزینه‌های آمریکایی پیش از الکاظمی شود و اکنون طی رایزنی‌هایی که جریانات شیعی مورد حمایت ایران انجام داده‌اند، فردی نخست‌وزیر عراق شده که اگرچه نمی‌توان او را گزینه مورد نظر ایران دانست اما می‌توان امیدوار بود که دولت او خیلی هم با ایران مخالف نیست. ساداتیان نیز این جمع‌بندی و نتیجه‌گیری را قبول دارد. او گفت: «من هم نمی‌گویم که الکاظمی گزینه مطلوب ایران است اما گزینه‌ای است که برای ایران بد نیست. به خصوص اینکه ایران از کانال نمایندگان شیعه‌ای که اکثریت را در پارلمان عراق دارند، می‌تواند فشار لازم را بر او وارد آورد. کمااینکه تا الان هم در شکل‌گیری کابینه او به همین نحو عمل شده است.»
جلسه جنجالی
اختلاف فراکسیون‌ها جلسه رای دادن به کابینه الکاظمی را چند ساعتی عقب انداخت و آن را به یک نشست استثنایی تبدیل کرد. الکاظمی در آن جلسه جنجالی فوق‌العاده که اوایل بامداد پنجشنبه برگزار شد، گفت مخالف استفاده از خاک عراق برای تعرض به دیگر کشورهاست.
وی در جلسه‌ای که با حضور ۲۳۳ نفر از ۳۲۹ نماینده برگزار شده بود، مهم‌ترین ماموریت دولت خود را بسترسازی برای انتخابات زودهنگام و سالم یاد کرد و گفت قبل از انتخابات باید حاکمیت ملی بر اساس قانون اساسی در همه ابعاد در کشور به اجرا درآید.
الکاظمی با بیان اینکه دولت او، دولت راه‌حل‌ها و نه بحران‌سازی‌ها خواهد بود، عنوان کرد برنامه دولت خود را به طور تفصیلی بیان نکرده زیرا نمی‌خواهد مرحله انتقالی دولتش را طولانی‌مدت کند.
نخست‌وزیر عراق حل چالش‌ها و مشکلاتی که عراق در زمینه ویروس کرونا و همچنین بحران اقتصادی با آن مواجه است و حل مشکلات بین بغداد و اربیل را از مهم‌ترین مسوولیت‌های خود عنوان کرده است.
نمایندگان حاضر در جلسه به استثنای نمایندگان فراکسیون دولت قانون (نوری المالکی) از مجموع ۲۲ وزارتخانه به ۱۵ وزیر پیشنهادی رای اعتماد دادند و از موافقت با پنج وزیر پیشنهادی خودداری کردند.
در این جلسه تصمیم ‌یری درباره دو وزارتخانه نفت و خارجه به دلیل وجود اختلافات بر سر وزرای پیشنهادی، به وقت دیگری موکول شد.
نمایندگان دولت قانون متشکل از ۲۶ نماینده در اعتراض به کابینه پیشنهادی الکاظمی، ساختمان پارلمان را ترک کردند.
مصطفی الکاظمی در آخرین ساعت باقی مانده به جلسه امشب پارلمان، به درخواست برخی فراکسیون‌ها، ناچار شد وزرای پیشنهادی برای برخی از وزارتخانه‌ها را تغییر دهد. آخرین فهرست وزرای پیشنهادی کابینه الکاظمی که از پارلمان رای اعتماد گرفته اند شامل سپهبد ستاد عثمان الغانمی رییس ستاد کل ارتش عراق برای وزارت کشور، سپهبد ستاد جمعه عناد سعدون خطاب وزارت دفاع، نازنین محمد وسو وزارت مسکن و سازندگی، حسن محمد عباس وزارت بهداشت و محیط زیست، نبیل کاظم عبدالصاحب وزارت آموزش عالی و ارکان شهاب احمد برای وزارت ارتباطات برگزیده شدند.
استقبال ایران و آمریکا
چند ساعت بعد از رای اعتماد گرفتن الکاظمی، ایران، آمریکا و کویت و ترکیه حمایت خود را از دولت وی اعلام کردند. جمهوری اسلامی ایران از طریق وزیر امور خارجه و سفیرش در بغداد انتخاب الکاظمی و دولت وی را تبریک گفت. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز در پیامی توئیتری با تبریک تشکیل دولت جدید در عراق نوشت: «تشکیل دولت جدید در عراق را به نخست‌وزیر مصطفی الکاظمی، کابینه او، پارلمان عراق و مهم‌تر از همه مردم این کشور تبریک می‌گویم، ایران همیشه در کنار مردم عراق و دولت منتخب‌شان می‌ایستد.»
در همین چارچوب ایرج مسجدی سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد به عنوان نخستین شخصیت سیاسی خارجی است که به الکاظمی تبریک گفت. وی در پیامی توئیتری به الکاظمی به خاطر گرفتن رای اعتماد از پارلمان تبریک گفته است.
مسجدی بامداد پنجشنبه در توئیتر نوشت: به جناب آقای مصطفی الکاظمی، وزرای وی و پارلمان عراق برای رای اعتماد به اکثریت کابینه تبریک می‌گویم. سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد برای دولت جدید در خدمت به مردم عراق آرزوی موفقیت کرد.
ایالات متحده هم کمتر از تهران از رای اعتماد گرفتن الکاظمی خوشحال نشد. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در تماس تلفنی با نخست‌وزیر جدید عراق از تشکیل دولت این کشور استقبال و درباره چگونگی همکاری آینده تبادل‌نظر کرد.
مورگان اورتگاس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز روز پنجشنبه با اعلام این خبر افزود: پمپئو در تماس با مصطفی الکاظمی از دولت جدید عراق که مورد تایید مجلس نمایندگان عراق قرار گرفته، استقبال کرد. وی ادامه داد: دو طرف درباره کار سخت پیش روی دولت عراق، اجرای اصلاحات، توجه به کووید-۱۹ و مبارزه با فساد تبادل‌نظر کردند.
همزمان با رویداد تایید و رای اعتماد کابینه الکاظمی از سوی پارلمان سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اضافه کرد: در حمایت از دولت جدید عراق، آمریکا برای نشان دادن تمایل خود در کمک به فراهم کردن شرایط درست موفقیت، ۱۲۰ روز دیگر به معافیت واردات برق (از جمهوری اسلامی ایران) افزوده است.
سفارت آمریکا در بغداد نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که رای اعتماد پارلمان به نخست‌وزیر جدید و کابینه او را به ملت عراق تبریک می‌گوید.
واکنش جهان عرب به دولت الکاظمی
سازمان ملل، کانادا، انگلستان و ترکیه نیز ضمن تبریک به الکاظمی از دولت او حمایت کردند. جهان عرب اما برای واکنش به این تحول کمی صبر و تامل کرد. در نهایت شیخ «نواف الاحمد» ولیعهد و «صباح الخالد» نخست‌وزیر کویت،‌ همسایه جنوبی عراق در پیام‌های جداگانه به رییس‌جمهوری و الکاظمی تشکیل دولت جدید این کشور را تبریک گفتند. ولیعهد کویت در پیام خود به «برهم صالح» و الکاظمی ضمن آرزوی موفقیت برای عراق، از رای اعتماد پارلمان به کابینه جدید ابراز خرسندی کرد.
رییس پارلمان‌های کشورهای عربی نیز در پیامی گفته است که از تشکیل دولت الکاظمی در این شرایط حساس که عراق درگیر آن است، استقبال می‌کند.
«مشعل بن فهم السلمی» افزوده است که امنیت و ثبات عراق بخش جدایی‌ناپذیر امنیت منطقه‌ای کشورهای عربی است. وی ابراز امیدواری کرده که روابط رسمی و مردمی عراق با جهان عرب در همه زمینه توسعه پیدا کند.
مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر جدید عراق همچنین پس از دریافت تماس تلفنی از سوی محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی، بلافاصله بعد از تشکیل دولت عراق به طور رسمی به ریاض دعوت شد.
براساس بیانیه صادره از سوی دفتر رسانه‌ای نخست‌وزیر عراق، بن سلمان در این تماس تلفنی ضمن تبریک به الکاظمی برای تشکیل دولت جدید عراق، پیام تبریک ملک سلمان به وی و تمایلش را برای تقویت مناسبات میان دو کشور همسایه منتقل کرد. بن‌سلمان همچنین مدعی شد که عراق نقش مهمی در نزدیک کردن دیدگاه‌ها در منطقه دارد. الکاظمی نیز در این تماس تلفنی بر تمایل خود برای تحکیم روابط میان عراق و عربستان تاکید کرد.
گفتنی استف وزارت خارجه عربستان پیش‌تر با صدور بیانیه‌ای از تشکیل دولت جدید عراق به ریاست مصطفی الکاظمی استقبال کرد. این وزارتخانه در ادامه ضمن تاکید بر حمایت عربستان از عراق، آمادگی، ریاض را برای همکاری با دولت جدید عراق بر اساس احترام متقابل و روابط تاریخی و منافع مشترک دو کشور جهت تحقق امنیت در منطقه به دور از مداخلات کشورهای خارجی اعلام کرد.
چالش‌های الکاظمی
توجه به اینکه الکاظمی از یک سو با آمریکا روابط مستحکمی دارد و از سوی دیگر مورد تایید ایران است، روشن می‌کند وی در سمت نخست‌وزیری با چالش‌ها و دشواری‌هایی مواجه خواهد بود. نیویورک‌تایمز در شرح این چالش‌ها نوشته است: «کاهش بهای نفت تقریبا میزان درآمد عراق را تا نصف کاهش می‌دهد و این امر این احتمال را تقویت می‌کند که الکاظمی حقوق کارمندان دولت را کاهش دهد یا تعداد آنها را در هفته‌های آتی به طور گسترده کاهش داده و دست به تعدیل نیرو بزند در هر دو صورت عواقب وخیمی در انتظار او خواهد بود.
مساله به الکاظمی و مشاورانش بستگی دارد که کی و چگونه اقتصاد را بازگشایی کرده و مقررات منع آمد و شد که شهرها را برای قطع زنجیره شیوع کرونا آرام کرده، لغو کنند.»
بر اساس این گزارش، الکاظمی با وجود اینکه با سلسله مشکلاتی روبه‌رو است حضورش در صحنه سیاسی به درجه‌ای از انعطاف‌پذیری در نظام سیاسی این کشور اشاره دارد که در مسیر بن‌بست قرار گرفته است.
این واقعیت نشان از آن دارد که نقش گسترده احزاب سیاسی شیعه در حال رنگ باختن است.
این روزنامه به نقل از رحمان الجبوری، همکلاسی الکاظمی در دانشگاه آمریکایی در سلیمانیه آورده است: «او فردی لیبرال و سکولار است.»
این گزارش در خاتمه آورده است: «به لحاظ واقعی الکاظمی اگر بخواهد مستقیما با شبه‌نظامیان تقابل داشته باشد یا با احزاب شیعه مخالفتی کند با مقاومت قوی روبه‌رو خواهد شد.»