پوشش حداقلی اینستکس برای ایران

وحید شقاقی‌شهری*- به درازا انجامیدن راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران از بازی یکطرفه کشورهای اروپایی در قالب ایجاد تفاهم نانوشته آنان با آمریکا پرده برمی‌دارد‌.
بر سر زبان افتادن مساله اینستکس طی یک سال گذشته و اعلام خبر راه‌اندازی این سازوکار در بهمن‌ماه سال گذشته که نیمه‌تمام باقی ماند نیز برآوردهای قبلی در رابطه با عبث بودن تلاش‌ها برای راه‌اندازی این کانال مشترک مالی را به قوت خود باقی گذاشت‌.
با این حال به نظر می‌رسد نهایی شدن سازوکار مالی ویژه اینستکس نیز حتی اگر در آینده‌ای نزدیک چهره واقعی به خود بگیرد، با این وجود انتظار پوشش حداکثری از سوی آن بیهوده‌ است، چه آنکه پیش‌بینی می‌شود راه‌اندازی این کانال مالی تنها به دنبال تامین کالاهای اساسی و دارو و نهاده‌های دامی موردنیاز ایران باشد‌.
مذاکره طرف آمریکایی با دولت عراق برای آزاد گذاشتن مراودات اقلام بازگفته و فعالیت شرکت‌های خرد و کوچک با ایران با وجود تحریم‌ها، موید پوشش‌دهی حداقلی این کانال مالی است که طرف‌های اروپایی را هم برای پیش بردن چنین رویه‌ای ترغیب می‌کند‌.
با این حال اینستکس برخلاف تصور معمول و برخلاف آنچه پیش از این در کشور عراق شاهد آن بودیم، نفت در برابر غذا نیست‌. چه آنکه روابط دوسویه ایران و اروپا فروش نفت به این کشورها را شامل نمی‌شود و تنها به واردات کالاهای اساسی و دارو محدود می‌شود‌. بر این اساس شرایط حادث شده بر کشور می‌تواند بیانگر شدیدترین نوع تحریم‌های آمریکا در طول تاریخ علیه یک کشور باشد که شدت اثر آن حتی از نفت در برابر غذا نیز فراتر می‌رود‌. از سوی دیگر آنچه در این شرایط می‌تواند نگران‌کننده باشد، عدم توان دولت برای تامین ارز مورنیاز برای واردات اقلام موردنیاز کشور است‌. کاهش شدید فروش نفت ایران ذیل فشارهای تحریمی آمریکا که سهم صندوق ذخیره ارزی دولت را به میزان زیادی تقلیل داده است می‌تواند خطری جدی بر ناتوانی دولت در تامین ارز موردنیاز در سازوکار مالی اینستکس باشد‌.
به نظر می‌رسد آنچه در شرایط تحریمی کنونی می‌تواند به تامین ارز مورد نیاز دولت از طریق فروش نفت کمک کند، نه از طریق صادرات نفت به صورت رسمی که با فروش آن به صورتی پنهانی و غیررسمی و از طریق شرکت‌های واسطه‌ای ممکن خواهد شد‌. این موضوع در شرایطی مطرح می‌شود که آمریکا اقدام به حذف معافیت‌های نفتی ایران و فروش نفت کشورمان به صورت رسمی را غیرممکن کرده است‌.
بنا بر آنچه گفته شد، نه‌تنها آمریکا شرط فروش ۵/۱ میلیون بشکه نفت از سوی ایران برای بقای برجام را نمی‌پذیرد که این موضوع از سوی کشورهای اروپایی نیز پذیرفته نخواهد شد‌. جریمه‌های سنگین آمریکا بر شرکت‌های خریدار نفت ایران و ریسک قرار گرفتن آنان زیر فشار تحریم‌های آمریکا مانع اصلی برای رد شرط مطرح شده از سوی ایران است‌. روشن است که این مهم دسترسی ایران به دلارهای نفتی را نیز ممکن نخواهد کرد‌.
به نظر می‌رسد مسوولان کشور ایران بسیار ساده‌انگارانه به موضوع نگاه می‌کنند و فرصت‌های طلایی برای اتخاذ تصمیمات اساسی را از دست می‌دهند‌. به نظر می‌رسد آنچه در شرایط کنونی می‌تواند نجات‌دهنده اقتصاد باشد، تلاش برای حفظ و گسترش صادرات غیرنفتی و تامین ارز مورد نیاز کشور از طریق آن است؛ چه آنکه پیش‌بینی می‌شود میزان فروش نفت ایران طی ماه‌های آینده در خوش‌بینانه‌ترین حالت به ۵۰۰ هزار بشکه در روز برسد که می‌تواند تهدیدی جدی برای تامین ارز مورد نیاز دولت از طریق اینستکس باشد‌.
* اقتصاددان