آتش بی مسوولیتی

گروه جامعه- نزدیک به یک دهه از بزرگ‌ترین و سخت‌ترین تجربه‌های آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور می‌گذرد و همچنان آتش نبود امکانات و تجهیزات منابع سبز ملی را یکی بعد از دیگری خاکستر می‌کند. اما جنگل‌های کشور تا چه روزی بناست چوب نبود امکانات را بخورند همچنان روشن نیست. نزدیک به یک دهه چشم بسته‌ایم بر نبود هر زیر‌ساخت لازم و مفیدی که نبود و همچنان هم نیست. کدام یک از مسوولان در این یک دهه گذشته در مقابل افکار عمومی حاضر خواهند شد و از همه بی‌تدبیری‌ها و نبود برنامه‌ریزی مناسب پرده بر می‌دارند؟ تا امروز هیچ‌یک از مسوولان رسمی محیط‌زیست و منابع طبیعی از دلایل اصلی این آتش گسترده سخن نگفته و همواره گوش‌مان پر شده از خبر مانورهای بی‌ثمری که نوشداروی بعد از مرگ سهراب هستند. این روزها که بار دیگر صاعقه جان جنگل‌های کشور را سوزانده شاید فرصت مناسبی باشد تا تقویم تاریخ را ورق بزنیم و همه فرصت‌سوزی‌ها را بار‌ دیگر تماشا کنیم.
نزدیک به یک دهه قبل آتش‌سوزی جنگل‌های ایران در سال ۸۹ نسبت به یک سال قبل از آن ۱۰۰ درصد افزایش داشته است. در این سال صدها هکتار از جنگل‌های ایران طعمه آتش شد و میلیون‌ها تومان خسارت به بار آمد. سال ۸۹ از سوی برخی «سال مرگ جنگل‌های ایران» نام گرفته است، سالی که از ابتدای آن حریق به جان جنگل‌های ایران افتاد و رویش‌های جنگلی را در بسیاری از مناطق کشور از بین برد. ده‌ها هکتار از جنگل‌‌های اطراف مریوان، ‌سروآباد، یاسوج و مناطق مرزی استان کرمانشاه در همان نیمه‌‌ اول سال در آتش‌سوختند. در پاییز سال ۸۹ آتش گریبان جنگل‌های استان‌های شمالی کشور را گرفت. تعدد آتش‌سوزی‌ها در استان گلستان به حدی بود که برخی آن را سه آتش‌سوزی در روز تخمین زده‌اند. اما کارشناسان غیر‌دولتی نه تنها معتقدند که ابعاد آتش‌سوزی‌های کشور در سال ۸۹ بسیار بیشتر از آمار رسمی است بلکه می‌گویند، در بسیاری از مناطق نه «برگ‌ها» که «درختان» دچار حریق شده‌اند.
عوامل اصلی آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع
اما چه موضوعی این آتش را برافروخته است. عوامل طبیعی مانند افزایش دما و خشکسالی و صاعقه و همچنین عوامل انسانی مانند اقدامات خرابکارانه، سهل‌انگاری شکارچیان، گردشگران و رهگذران از جمله عوامل جنگل‌سوزی به حساب می‌آیند. برخی از کارشناسان نقش عوامل طبیعی ایجاد حریق در جنگل‌های ایران را ۵ درصد و نقش عوامل انسانی را تا ۹۵ درصد تخمین زده‌اند. کارشناس محیط‌زیست در این مورد می‌گوید: «مهم‌ترین عامل آشنا نبودن مردم بومی و حاشیه‌نشینان جنگل و رهگذران به ارزش جنگل و نبود حساسیت از سوی آنان است. ما شاهد بودیم که در گلستان و مازندران و گیلان رهگذران برای مثال سیگارشان را در جنگل پرت می‌کنند. در صورتی که اگر مردم حاشیه‌ این جنگل‌ها حساسیت لازم را داشتند خیلی از این اتفاق‌ها پیش نمی‌آمد.»
همچنین طرح خروج دام از جنگل به بدترین شکل اجرا شد و لجبازی‌ها و درگیری‌هایی را بین مامورین منابع طبیعی با جنگل‌نشینان و دامداران ایجاد کرد که بعضی‌ها می‌گویند، شاید به دلیل این لجبازی‌ها بومی‌های جنگل‌نشینی که از جنگل اخراج شده‌اند این آتش‌سوزی‌ها را ایجاد کرده‌اند. دو سازمان حفاظت محیط‌زیست و جنگل‌ها و مراتع ایران فاقد ناوگان ویژه‌ اطفای حریق‌اند. محیط‌زیست ایران همچنین فاقد گشت هوایی است. متاسفانه در سال‌های اخیر هیچ پیش‌بینی و راه‌حلی برای نگهداری جنگل‌ها از حوادث این چنینی نداشتند و خیلی طبیعی است که وقتی سیاستگذاران یک کشور مساله‌ای با این وضوح و اهمیت را نبینند به هنگام وقوع آتش‌سوزی هم هیچ راه‌حلی برایش نداشته باشند و همانطوری که در استان گلستان دیدیم سعی کردند با ابتدایی‌ترین وسایل ‌آتش‌سوزی‌ها را خاموش کنند.
برخی از کارشناسان می‌گویند، در صورتی که روند تخریب جنگل‌ها به شکل فعلی ادامه یابد تا ۴۰سال دیگر هیچ نقطه سبزی در ایران باقی نخواهد ماند. نکته قابل توجه آن است که بنا بر آمار فائو، سازمان خواربار و کشاورزی وابسته به سازمان ملل، ایران سالانه معادل ۶۵۰۰ هکتار از جنگل‌های خود را بر اثر آتش‌سوزی از دست می‌دهد و این کشور از این نظر در میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در رتبه‌‌ چهارم قرار دارد.
رعد و برق عامل آتش‌سوزی روز پنجشنبه
جمشید محبت‌خانی،‌ رییس یگان حفاظت محیط‌زیست سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه آتش در مرز بین استان خوزستان و کهگیلویه‌و‌بویراحمد و در مناطق حفاظت شده «دنا» و «خائیز» رخ داده است، گفت: این حادثه در اثر رعد و برق حوالی عصر روز گذشته حادث شد. به جز مناطق حفاظت‌شده «دنا» و «خائیز»، ‌منطقه آزاد «علمدار» که از مناطق آزاد است نیز دچار حریق شد.
محبت‌خانی با اشاره به اینکه احتمال وقوع حادثه از قبل اطلاع‌رسانی شده بود، افزود: امسال به علت شدت نزولات جوی،‌ مراتع از رویش گیاهی بسیار خوبی برخوردار شدند. اما این مساله هم یک فرصت و هم تهدیدی برای مراتع است و کوچک‌ترین بی‌احتیاطی عمد و یا غیرعمد توسط عامل انسانی و یا بلایای طبیعی،‌ می‌تواند مراتع را تهدید کند.
وی با تاکید بر اینکه به نیروهای امداد آماده‌باش داده شده بود، تصریح کرد: گستره آتش در این منطقه به حدی وسیع بود که امدادرسانی با سختی روبه‌رو شد، اما خوشبختانه در ساعت ۸ صبح روزگذشته آتش در این مناطق اطفا شد. درباره میزان خسارت وارد شده در اثر این آتش‌سوزی نیز، میزان خسارت‌ها تاکنون برآورد نشده است و اطلاع‌رسانی پس از رسیدن گزارش‌های میدانی اعلام خواهد شد. منطقه حفاظت شده «خائیز» بیشتر از پوشش مرتعی برخوردار است تا پوشش جنگلی،‌ به همین دلیل درخواست یک عدد بالگرد برای این مناطق تا پایان فصل گرم صادر شده است تا در صورت بروز آتش‌سوزی احتمالی، ‌با توجه به صعب‌العبور بودن مناطق،‌ امدادرسانی با سرعت بیشتری انجام شود.
محبت‌خانی در ادامه اظهار داشت: وضعیت در این مناطق به لحاظ پوشش گیاهی فوق‌العاده است،‌ اما به لحاظ احتمال وقوع آتش‌سوزی وضعیت مناسبی نیست و تهدیدات در این مناطق با توجه به شدت بارش‌ها طی ماه‌های اخیر افزایش یافته است. از مردم درخواست می‌کنیم کوچک‌ترین آتش مشاهده شده را چه در مناطق آزاد و چه در مناطق چهارگانه حفاظت شده هرچه سریع‌تر گزارش کنند و با این کار جلوی گسترش سریع آتش را بگیرند.
رییس یگان حفاظت محیط‌زیست با بیان این نکته که وسایل کنترل آتش به صورت دستی مناسب است افزود: پس از بارندگی‌های اخیر با توجه به وضعیت پوشش گیاهی ایجاد شده،‌ احتمال وقوع آتش‌سوزی در مناطق پیش‌بینی شده بود و در تمامی استان‌ها تیم اطفای حریق به صورت واکنش سریع تشکیل شد و مانورهای مشترکی در برخی استان‌ها نیز انجام شد،‌ اما امسال به لحاظ بارشی و پوشش گیاهی بی‌نظیر است که تهدید وقوع آتش‌سوزی در فصل گرم را نیز شدت داده است.
ادامه حریق و مانور‌ها
جمشید عبدی‌پور، معاون محیط‌زیست طبیعی استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد از اطفای آتش‌سوزی خائیز و تنگ تکاب خبر داد و گفت: بر اساس گزارش‌های جدید حریق در شهرستان باشت نیز شروع شده است. از ۱۶ خرداد تا به حال در منطقه هستیم و در حال حاضر حریق رخ داده در منطقه حفاظت شده خائیز اطفا شده است. روز پنجشنبه بر اثر صاعقه منطقه خائیز دچار آتش‌سوزی شد و حدود ساعت چهار صبح دیروز حریق خائیز که بیشتر در ضلع جنوبی آن بود، اطفا شد. برای خاموش کردن آتش خائیز نیروهای مردمی، محیط‌زیست و منابع طبیعی همکاری کردند. آتش‌سوزی‌ها اما همچنان ادامه دارد. در تنگ تکاب یک باغ زراعی که شامل مستثنیات می‌شد، دچار حریق شد که آتش با کمک مردم محلی و نیروهای محیط‌بانی و منابع طبیعی خاموش شد. در حوزه «باشت» در منطقه حفاظت‌شده «خامین» آتش‌سوزی شروع شده است. علت آن مشخص نیست اما ربطی به صاعقه ندارد.
به احتمال قوی عامل انسانی باعث حریق در این منطقه شده است. پنجشنبه شب به دلیل تاریکی امکان هلیبورد هلی‌کوپتر وجود نداشت تا صبح هم آتش اطفا شد و بالگردی که به منطقه اعزام شد برای اطفای حریق مناطق آزاد در شهرستان بهمئی مورد استفاده قرار گرفت. گویا باید همچنان به تماشا نشست و قربانی نبود امکاناتی شد که اگر بودند این شعله‌ها هر روز افروخته‌تر نمی‌شد.