پس از سقوط

«جهان صنعت»- مدت‌هاست که صحبت از جنگ میان ایران و آمریکاست هرچند مقامات دو کشور از دور بودن این فرضیه سخن می‌گویند اما افزایش تنش‌ها می‌تواند خط بطلانی بر تمام احتمالات بکشد و دو کشور را در فضای نظامی سخت، رو در روی هم قرار دهد که چوبش را نه فقط تهران و واشنگتن می‌خورند بلکه تمام منطقه درگیر این اقدام غیر‌معقولانه می‌شود؛ اقدامی که واشنگتن زمینه‌اش را با کمک عربستان و اسراییل و با اهداف جنگ‌طلبانه تیم ب فراهم کرده است. تروریست خواندن سپاه، اعمال شدیدترین تحریم‌ها، حضور گسترده نظامی آمریکا در خلیج‌فارس با پیشرفته‌ترین ادوات نظامی کشتار‌جمعی، عدم معافیت کشورها از خریداری نفت از ایران و کارشکنی در اجرایی شدن اینستکس توسط اروپا همه و همه اقدامات تیم رییس‌جمهور آمریکاست که به زور در پی تسلیم کردن کشوری است که بر ایستادگی بر مواضعش اصرار دارد و مذاکره با آمریکا را سم تلقی می‌کند. این موضع صریح رهبر انقلاب است که در دیدار با نخست‌وزیر ژاپن بر آن تاکید کردند و گفتند پاسخی برای پیام‌های مداوم ترامپ ندارند. این واکنش جدی، نخست‌وزیر ژاپن را دست از پا دراز‌تر راهی توکیو کرد هرچند مقامات دیپلماسی اصرار دارند که از اهداف روابط دو‌جانبه ایران و ژاپن و تحکیم آن در سفر شینزو آبه به تهران سخن بگویند اما واقعیت آن است که ترامپ این روزها دنبال واسطه‌گری بین کشورهاست تا تنش ایجاد شده را بخواباند. از این رو به همسایگان ایران رو می‌اندازد و از آنان می‌خواهد شعله آتش میان دو طرف را با مصالحه و مذاکره خاموش کنند اما با واکنش سرد تهران نسبت به میانجیگری‌ها و تداوم اتفاقات تهدید‌آمیز در منطقه نه تنها این شعله خاموش‌شدنی نیست بلکه احتمال فراگیر شدن آتش جنگ بیشتر می‌شود. درست پنجشنبه دو هفته پیش همزمان با دیدار شینزو آبه با رهبری دو نفتکش ژاپنی منفجر و بعد از آن تهران به نقش داشتن در خرابکاری‌های منطقه‌ای متهم شد و اکنون اتفاقی دیگر درست روز پنجشنبه و در مکانی مشابه تکرار می‌شود.
بامداد روز پنجشنبه ۳۰ خرداد بود که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از سرنگونی یک فروند پهپاد جاسوسی آمریکایی‌ حین تجاوز به حریم هوایی ایران خبر داد. در اطلاعیه سپاه آمده بود: یک فروند هواپیمای جاسوسی «گلوبال ‌هاوک» آمریکا بعد از تجاوز به حریم سرزمینی جمهوری اسلامی ایران در منطقه روبه‌روی کوه مبارک استان هرمزگان، هدف آتش پدافند نیروی هوا‌فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفت و سرنگون شد. این موضوع را ابتدا کاپیتان ‌بیل اوربان‌ سخنگوی ستاد فرماندهی مرکزی ارتش ایالات متحده (سنتکام) تایید کرد. هرچند این افسر نیروی دریایی آمریکا و دیگر مقامات این کشور مدعی شدند که این هواپیمای بدون سرنشین در حریم ایران پرواز نمی‌کرده است. درخصوص این ادعا باید گفت از آنجا که تمامی جزایر واقع در دهانه تنگه (مشتمل بر دو مجمع‌الجزائر واقع در کرانه‌های شمالی حوالی تنگه) تماما جزایر ایرانی و بالمآل تحت حاکمیت ایران‌اند‌ و آب‌های واقع بین آنها دریای سرزمینی تحت حاکمیت ایران‌اند، لذا ورود این‌گونه هواپیما‌ها حتی در وضعیت عادی بدون اجازه کشور صاحب سرزمین (در اینجا ایران) ممنوع است. لذا عکس‌العمل دفاعی ایران قانونی و مشمول ماده ۵۱ منشور ملل متحد یعنی دفاع مشروع است که حقی ذاتی و منطبق با موازین حقوق بین‌الملل است. با این وجود آمریکایی‌ها در تلاشند تا اعلام کنند که این پهپاد در خارج از مرزهای ایران هدف قرار گرفته است اما جمهوری اسلامی ایران به طور قاطع این ادعا را رد کرد.سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ضمن اعتراض شدید به این گونه اقدامات تجاوزکارانه و تحریک‌آمیز اعلام کرد: نسبت به ورود غیر‌قانونی و تجاوز‌کارانه هر نوع پرنده متجاوز خارجی به آسمان کشور و هرگونه تجاوز به قلمرو جمهوری اسلامی ایران و نقض حریم‌های آن قاطعانه هشدار می‌دهیم و تمامی مسوولیت عواقب آن را متوجه تجاوزکاران می‌دانیم.
وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران از تلاش آمریکا برای تحت فشار قرار دادن تهران برای پذیرفتن مذاکره خبر داد. امیر حاتمی‌ با اعلام اینکه در منطقه شرایط بسیار پیچیده و مشکوکی وجود دارد، از قرار گرفتن سعودی‌ها در کنار آمریکایی‌ها خبر داد و گفت: تنش بین آمریکا و ایران بعد از خروج ترامپ از برجام افزایش یافته است. وی ادامه داد: آمریکا به دنبال حمله به دو نفتکش در دریای عمان، در تلاش برای ایجاد یک اجماع بین‌المللی علیه ایران بود اما پس از آنکه تلاش کاخ سفید برای متهم کردن ایران به دست داشتن در انفجار دو نفتکش غول‌پیکر در دریای عمان مورد اقبال جامعه جهانی قرار نگرفت، شاهد ارسال یک فروند پهپاد جاسوسی «گلوبال ‌هاوک» آمریکا به خاک کشورمان بودیم که این پهپاد بعد از تجاوز به حریم سرزمینی کشورمان با آتش پدافند نیروهای مسلح ایران سرنگون شد. آمریکا تلاش می‌کند با انجام اقدامات تحریک‌آمیز مانند فرستادن پهپادهای جاسوسی به خاک‌ ایران، اعزام گسترده نیرو و تجهیزات نظامی به منطقه و تداوم جنگ روانی رسانه‌ای حداکثر فشار ممکن را در چارچوب راهبرد فشار- مذاکره به ایران منتقل کند. وی تاکید کرد: مجموعه‌ای از تحولات در حال وقوع است و به نظر می‌رسد همه اینها در راستای سیاست‌های کلی برای ایجاد ایران‌هراسی و ایجاد اجماع علیه جمهوری اسلامی است.
تلاش دیپلماسی ایران
اما دیپلماسی کشورمان این بار با قدرت نسبت به اقدام آمریکا موضع می‌گیرد.
‌محمد‌جواد ظریف‌، وزیر امور خارجه ایران نیز در واکنش به اقدام آمریکا در پیامی در توئیتر گفت که ایران به دنبال جنگ نیست‌ اما «مجدانه از آسمان‌ها، زمین و آب‌های خود» دفاع خواهد کرد. ظریف ساعتی بعدتر هم مختصات جغرافیایی محل هدف قرار گرفتن «گلوبال‌ هاوک» را در توئیترش منتشر کرد و گفت که هواپیمای آمریکایی بعد از تجاوز به حریم هوایی ایران سرنگون شده است.
‌مجید تخت‌روانچی‌، سفیر ایران در سازمان ملل متحد نیز در نامه‌ای به ‌آنتونیو گوترش‌، دبیر کل سازمان ملل متحد نقض فاحش تمامیت ارضی ایران و بی‌توجهی به قوانین بین‌الملل و نقض ماده ۲۵ منشور ملل متحد را توصیف کرد. او در مصاحبه‌ای هم گفت که پهپاد آمریکایی بعد از بی‌توجهی به اخطارهای رادیویی هدف آتش پدافند نیروی هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران قرار گرفته و سرنگون شده است.
از طرفی عراقچی در تماس با سفیر سوییس مراتب اعتراض تهران به جاسوسی واشنگتن را ابلاغ کرد.
ولوله در کاخ سفید
اما سرنگونی پهپاد آمریکایی توسط نیروی هوا فضای سپاه در آب‌های سرزمینی ایران، کافی بود که ولوله‌ای میان اعضای کاخ سفید به راه بیندازد و به سرعت نشستی فوری برگزار کنند. هر چند مقام‌های آمریکایی از اظهارنظر درباره محتوای این نشست خودداری کردند اما با توجه به گفت‌وگوهای این جلسه آمریکا در تلاش است قطعات باقی‌مانده از لاشه پهپاد سرنگون‌شده را یافته و جمع‌آوری کند. ترامپ در پیام توئیتری نیز مدعی شد: «ایران اشتباه بسیار بزرگی مرتکب شد.»‌
ترامپ در کاخ سفید و پیش از دیدار با ‌جاستین ترودو‌ نخست‌وزیر کانادا به سوالات خبرنگاران درباره ایران پاسخ داد و در دومین اظهارنظر درباره اقدام سپاه پاسداران در سرنگون کردن یک فروند پهپاد تجسسی ایالات متحده اعلام کرد که ممکن است این اتفاق حاصل خطای انسانی باشد.
آقای ترامپ که در کاخ سفید با خبرنگاران سخن می‌گفت اعلام کرد: «فکر می‌کنم این اشتباهی بوده که توسط کسی انجام شده که نباید در این باره تصمیم‌گیری می‌کرده است… نمی‌توانم باور کنم که این کار عمدا انجام شده است.» او همچنین در پاسخ به پرسشی در این‌باره که واکنش آمریکا به این اقدام ایران چه خواهد بود، اعلام کرد: «خواهید دید.»
تلاش کنگره برای کاهش تنش
افزایش تنش در منطقه باعث شد نمایندگان دموکرات در پی تصویب طرحی برای جلوگیری از جنگ با ایران بیفتند. طبق گفته ‌دموکرات‌ها جنگ با ایران در راستای منافع راهبردی آمریکا نیست و اکثریت مردم آمریکا هم با این موافقند. مردم آمریکا از جنگ‌های دائمی در خاورمیانه که سرمایه‌هایشان را هدر می‌دهند، فاقد دستاوردهای راهبردی هستند و زندگی مردان و زنان آمریکایی را به خطر می‌اندازند به تنگ آمده‌اند. نمایندگان دموکرات کنگره تاکید دارند که ترامپ اجازه نخواهد داشت بدون مشورت با نهاد قانونگذار، وارد درگیری با ایران شود.
در این راستا مقام‌های دولت ترامپ، جلسه‌ای با حضور سناتورها و اعضای مجلس نمایندگان آمریکا برگزار کرده و درباره «پاسخ به اقدام ایران» رایزنی کردند.
‌جیم ریش‌، رییس جمهوریخواه کمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریکا بعد از پایان این جلسه گفت: «رییس‌جمهور نمی‌خواهد وارد جنگ با ایران شود. کنگره هم این را نمی‌خواهد. مردم آمریکا هم نمی‌خواهند.»
‌ریچارد بلومنتال‌، سناتور ارشد آمریکایی هم ابراز نگرانی کرد که خطای محاسباتی از سوی هر کدام از دو طرف می‌تواند به درگیری نظامی تمام‌عیار منجر شود. ‌نانسی پلوسی‌، رییس مجلس نمایندگان آمریکا خواستار تلاش حداکثری برای تنش‌زدایی با ایران شد.پلوسی گفت: «وضعیت خطرناکی است. تنش‌ها در منطقه رو به فزونی هستند. باید برای محافظت از منافع خودمان قوی و راهبردی عمل کنیم. البته‌ نباید در خصوص کارهایی که انجام می‌دهیم، بی‌پروا هم عمل کنیم. فکر نمی‌کنم رییس‌جمهور می‌خواهد به جنگ با ایران برود. هیچ تمایلی برای وارد شدن به جنگ در کشور ما وجود ندارد.»
دعوت به خویشتنداری
بعد از عملیاتی شدن کاهش تعهدات هسته‌ای از جانب ایران، اروپا احساس خطر کرد و در پاسخ به این اقدام، تهران را به صبر و پایبندی در برجام دعوت کرد. اما تکرار اقدام هشدار‌آمیز ایران باعث شد که آمریکا و اروپا متوجه شوند که دیگر مقامات تهران در اجرای سیاست‌هایشان تواضع به خرج نمی‌دهند و با هر حرکت خلاف میلی از جانب این کشورها پاسخی صریح منتقل می‌کنند.
با این وجود در راستای افزایش تنش میان دو کشور‌، موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواستار پرهیز از تشدید تخاصم شد. موگرینی گفت: اروپا و متحدانش تمام تلاش خود را خواهند کرد تا ایران به تعهدات هسته‌ای خود متعهد و سازگار بماند. اتحادیه اروپا همچنین خواستار خویشتنداری و مسوولیت‌پذیری تمام طرف‌های درگیر شد. آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل نیز در پیامی از سرنگونی پهپاد توسط ایران نیز ابراز نگرانی کرد و خواستار حداکثر خویشتنداری شد.
با وجود مواضع ایران و استقبال سرد از نخست‌وزیر ژاپن و حتی وزیر خارجه آلمان که برای تعهد اروپا به ایران سفر کرده بود پاسخ رد به ترامپ و عمان چندان دور از ذهن نیست. پیام ایران دیگر جنبه تکرار برای آمریکا دارد چرا که مقامات تهران به ویژه رهبر معظم انقلاب نه تنها مذاکره را نمی‌پذیرند بلکه از آمادگی خود برای پاسخ به حمله احتمالی آمریکا خبر داده‌اند.
اما پاسخ منفی ایران به پیام کشورهای میانجی باعث شد ترامپ در واکنش به سرنگونی پهپاد آمریکایی دستور حمله محدود به ایران را صادر کند. این عملیات در مراحل اولیه متوقف شد. این حملات محدود قرار بود بامداد روز جمعه به وقت محلی انجام شود. خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز به نقل از منابع خود همین گزارش را تایید کرده است.
اما نشست ۹۰ دقیقه‌ای کاخ سفید با حضور ترامپ و سران کنگره می‌تواند علت توقف حمله از جانب آمریکا باشد. این نشست بدون صدور بیانیه به پایان رسید. اعضای کنگره آمریکا تنها به رییس‌جمهور این کشور درباره دامن زدن به تنش‌ها در ایران هشدار دادند و خروج او از توافق هسته‌ای برجام را عامل شدت گرفتن تنش‌های اخیر با تهران دانسته‌اند. اکنون عدم جمع‌بندی نشست در درون آمریکا سوالی است که پاسخش مورد ابهام است. برخی به شکرآب بودن رابطه ترامپ با کنگره اشاره می‌کنند و برخی از سیاست ترامپ برای رقابت انتخاباتی سخن می‌گویند؛ سیاستی که به خاطر نزدیکی به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا مجبور است در پیش بگیرد و آن تظاهر به عدم رویکرد جنگ‌طلبانه ترامپ و اعضای تیمش است. البته در این میان گمانه‌زنی دیگر هم مطرح می‌شود و آن تظاهر به تایید این خبر توسط رسانه‌های خارجی است تا از این طریق واشنگتن به تهران هشداری دیگر داده باشد.
البته با پاسخ صریح ایران نسبت به ورود پهپاد آمریکایی و سرنگونی آن می‌توان انتظار تصمیم شتابزده نیز از جانب رییس‌جمهور آمریکا داشت. تا‌کنون بارها هواپیماهای آمریکایی از خطوط تعیین شده مرزی عبور کردند اما تهران تنها به اخطار و ثبت و ضبط مسیر آنها اکتفا کرده است.
در رابطه با علت حمله و توقف آن خود ترامپ در توئیتی توضیح داد و گفت: می‌خواستیم سه نقطه مختلف در ایران را هدف بگیریم، وقتی پرسیدم چند نفر می‌میرند؛ گفتند ۱۵۰ نفر. ۱۰ دقیقه قبل از حمله، آن را متوقف کردم. این نیز می‌تواند دلیلی برای توقف حمله از ظن ترامپ باشد.
اکنون با عدم خویشتنداری ایران شاهد افزایش حوادث در منطقه هستیم. حوصله ایران مدتی است به سرآمده و حاکمیت این کشور نه تنها حاضر به مذاکره با آمریکا نیست بلکه فرصت به اروپا را نیز اتلاف وقت قلمداد می‌کند و اینها می‌تواند به انزوای بیشتر ایران و رویکرد متخاصمانه آمریکا دامن بزند.