ریشه بازار سیاه دارو

«جهان صنعت»- بازار سیاه دارو اگرچه براساس اعلام و تاکید وزارت بهداشت و درمان، خارج از حیطه نظارت و اختیارات نظام سلامت و سازمان غذا و دارو است اما این اعلام برائت نمی‌تواند از تاثیرگذاری سیاست‌های ستادی و قرارگاهی در زایش چنین پدیده‌های سیاه در پایتخت و کشور بکاهد.
بدون تعارف بازار سیاه دارو همیشه در خیابان ناصر‌خسرو بوده و خواهد بود اگرچه این روزها بازارش به گرمای تموز داغ و پررونق است. سیاهی این بازار پررونق حتی طنزمایه سناریوی برخی سریال‌های تلویزیونی هم شده است و لبخندی تلخ بر لب مخاطبانش می‌نشاند.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت، این وزارت خارج از داروخانه هیچ اختیار و ابزاری برای نظارت و برخورد با تخلفات دارویی ندارد و قانون هم اجازه این مداخله را به آن نمی‌دهد اما نکته اینجاست که وزارت بهداشت تنها در بخشی از برخورد با این بازار آن هم در نوع قهری آن نمی‌تواند نقش‌آفرینی کند. اینکه وزارت بهداشت خود در حوزه سیاستگذاری تا چه میزان می‌تواند در پدید آمدن چنین بازارهایی نقش داشته باشد بحثی قابل تامل است.
تاثیر تصمیم‌های ستادی و متعاقب آن سیاستگذاری‌های یکسو‌نگر و شبیه به دهه‌های گذشته در حوزه دارو را می‌توان یکی از عوامل ایجاد بازارهای سیاه دارویی دانست.
تا تقاضای داروی برند در کشور باشد و حق انتخاب بیمار در این زمینه از سوی سیاستگذاران دارویی کشور نادیده گرفته شود بازار ناصرخسرو داغ‌داغ است. سیاست‌های حمایت از تولید داخل دارو اگرچه باید با ساختارهای لازم برای شکوفایی این صنعت در کشور کم‌کم به بار بنشیند اما قطع ارتباط با دنیای بیرون و محرومیت بیمار از داروهای برندی که پزشکان هنوز در نسخ خود قلم می‌زنند روی سیاه بازار ناصرخسرو را هر روز سیاه‌تر می‌کند.هادی احمدی، داروساز و عضو کارگروه اقتصاد انجمن داروسازی ایران در این باره اظهار داشت: بازار ناصر‌خسرو همیشه بوده و هست. ادامه فعالیت این بازار باز هم به سیاست‌های ما بازمی‌گردد. پزشک به تاثیرگذاری و کیفیت یک داروی برند اعتقاد دارد و بر همین اساس برای بیمار خود نسخه می‌نویسد. بیمار هم بر همین اساس اصرار بر مصرف داروی برند دارد. این در حالی است که واردات داروهای برند ممنوع شده است. اصرار بیمار بر مصرف و ممنوعیت ورود آن موجب پررونق شدن بازار سیاه ناصر‌خسرو می‌شود.وی همچنین با بیان اینکه یکی از دلایل وجود بازار ناصرخسرو کمبود دارو است. اگر دارو به اندازه کافی توزیع شود و در دسترس همگان باشد چه دلیلی برای مراجعه بیماران به این بازار است افزود: ممنوعیت واردات داروهای برند آن هم برای حمایت از تولید داخل، سیاست بسیار اشتباهی است. بیمار حق دارد درمان خود را انتخاب کند. حال اگر کسی می‌خواهد پول بیشتری بدهد و داروی برند تهیه کند باید این حق به او داده شود.
یک شبه نمی‌توانیم درها را ببندیم
احمدی با تاکید بر حمایت از تولید داخلی دارو عنوان کرد: درست است که باید از تولید داخل حمایت کنیم. این شعار باید سرلوحه کار ما باشد اما یک‌شبه نمی‌توانیم درها را ببندیم. باید به میزانی اجازه واردات داروهای برند را بدهیم تا بیمار حق انتخاب داشته باشد. همه جای دنیا همین‌گونه است. ما نمی‌توانیم پزشک را مجبور یا مجاب کنیم که به جای داروی مادوپار یک داروی دیگر تجویز کند.باید حق بیمار را در نظر بگیریم و به مردم حق انتخاب بدهیم چرا باید یک داروی برند از مجاری غیر‌قانونی وارد کشور بشود و سر از بازار سیاه در‌آورد. وی همچنین افزود: پزشک به یک داروی برند اعتقاد دارد که بیمار من با این دارو جواب می‌گیرد بنابراین سیاست جلوگیری از واردات دارو، سیاست غلطی است. باید از تولید حمایت کرد منتها بحث واردات هم جای خود دارد‌. عضو کارگروه اقتصاد انجمن داروسازی ایران همچنین با انتقاد از گزارش اخیر صدا‌و‌سیما در مورد بازار سیاه دارو به سالم خبر گفت: این گزارشگر محترم پس از دو ماه چرا برای بررسی بیشتر و یافتن برخی سوالات مطرح در گزارش به انجمن‌های داروسازی و سازمان غذا و دارو مراجعه نکرده و از آنها کمک نگرفته است؟ این به نظر خود به نوعی جرم است که متهم را روبه‌روی دوربین قرار می‌دهید فقط برای تهیه برنامه‌ای برای تخریب جامعه داروسازی و سازمان غذا و دارو. معلوم نیست این برنامه‌های جهت‌دار و یکسویه تا چه زمان ادامه یابد.
وی همچنین افزود: بخش عمده‌ای از این گزارش سرشار از ایراد و اشکال بود. گزارشگر این برنامه مدعی شد که دو ماه در مورد این گزارش کار کرده‌اند. خب سوال اینجاست که چرا مستندات این برنامه را در اختیار مقامات قضایی تاکنون نگذاشته‌اند؟ فردی که به عنوان یک داروخانه‌دار در این برنامه معرفی شده و مدعی می‌شود که دارو را از مراکز توزیع و پخش دریافت می‌کند و برای حقوق پرسنل خود دارو را در بازار آزاد به فروش می‌رساند
نقش داروخانه‌ها در بازار سیاه کذب است
وی همچنین با رد نقش داروخانه‌ها در فروش دارو در بازار سیاه گفت: از وقتی دارو به طور سهمیه‌ای توزیع می‌شود آن هم در حد یک یا دو قلم، قاچاق شکل نمی‌گیرد. اینها آدرس‌های غلط و ادعاهای پوپولیستی است که به خورد مردم داده می‌شود.
احمدی با بیان اینکه داروهای قاچاق اکثرا در طیف داروهای خاص، داروهای مخدر و داروهای تک‌نسخه‌ای است اضافه کرد: این گونه داروها هم به طور مسلم از نوعی نیست که در اختیار داروخانه‌های معمولی سطح شهر قرار گیرد. این داروها در اختیار داروخانه‌های خاص و منتخب است که در آنجا توزیع شده و مورد رصد و کنترل است.وی با تاکید بر اینکه اگر ایراد‌ی بر سیستم‌های نظارتی ما بر توزیع این داروها وارد است در داروخانه‌های زنجیره‌ای است گفت: سیستم‌های نظارتی ما از ابتدا دچار نقص بوده و در حال حاضر نیز این نقص را یدک می‌کشد. کنترل و نظارت بر واردات دارو از اختصاص ارز گرفته تا ثبت و ورود آن و توزیع و پخش در داروخانه‌ها به گونه‌ای است که به راحتی قابل ردگیری است. راه‌اندازی سامانه تی‌تک در سازمان غذا و دارو هم برای رصد و نظارت بر این مهم است‌. با این شکل از رصد و هم نظارت، قاچاق دارو از داروخانه شکل نمی‌گیرد.
احمدی ادامه داد: حال چرا؟ به دلیل اینکه اولا تعداد سهم دارو به هر داروخانه مشخص است و اقلام مدت‌هاست سهمیه‌بندی شده است. چنانچه داروهای خاص در حد یک یا دوقلم در اختیار داروخانه‌ها گذاشته می‌شود و با این تعداد بازار قاچاق شکل نمی‌گیرد و قاطعانه عرض می‌کنم که گفت وگو با فردی که داروخانه‌دار معرفی شد کذب محض است و در راستای تخریب بخش خصوصی و داروخانه‌های این بخش تهیه شده است. وی همچنین در واکنش به برخی پیشنهادات در مورد داروخانه‌های زنجیره‌ای گفت: در پی چنین گزارش‌هایی برخی مانند یک نماینده مجلس مدعی می‌شوند که داروخانه‌های خصوصی ناکارآمد هستند و بیایید داروخانه زنجیره‌ای راه بیندازیم. تفکر ایجاد داروخانه‌های زنجیره‌ای کاملا غیر‌حرفه‌ای است و این دامپینگ به ضرر مردم است. برخی بر راه‌اندازی داروخانه‌های زنجیره‌ای اصرار می‌ورزند و مقدمه ایجاد آن را نیز در وهله نخست تخریب جامعه داروسازی و بخش خصوصی می‌دانند.
احمدی با اشاره به گزارش اخیر صدا‌و‌سیما عنوان کرد: از داروی متادون در این گزارش نام برده شد. توزیع متادون تاکنون در اختیار کلینیک‌های ترک اعتیاد بوده است. وقتی توزیع این دارو در اختیار داروخانه نیست چگونه داروخانه می‌تواند در ورود آن به بازار سیاه نقش داشته باشد؟ هیچ داروخانه‌ای در ایران هیچ دارویی از شبکه توزیع خود خارج نمی‌کند چون نمی‌تواند این کار را انجام دهد.
نشست‌های خبری سیما جهت‌دار است
وی با انتقاد از نحوه برگزاری نشست خبری اخیر با حضور مدیرکل امور دارویی سازمان غذا و دارو گفت: اداره این نشست، شیوه سوال از مسوولان نظام دارویی و قرار دادن او در جایگاه متهم و طرز برخورد مجری برنامه همه نشان از جهت‌دار بودن آن در جهت تخریب سازمان غذا و دارو و نظام دارویی کشور بود. بخشی از مواضع این برنامه نیز بازمی‌گشت به تخریب بخش خصوصی از جمله داروخانه‌ها که در جایگاه مهمان و کارشناس برنامه هم اجازه دفاع از خود به ما داده نشد ضمن آنکه توصیه هم می‌شد که در این برنامه این را بگو آن را نگو.
احمدی گفت: با این‌گونه برنامه‌ها فقط مردم را نسبت به جامعه پزشکی‌، داروساز و داروخانه‌دار بدبین می‌کنند. به فرض تخلف یک پزشک در نسخه‌نویسی در جهت سوء و دریافت دارو، دلیل نمی‌شود که این خطا را به کل جامعه پزشکی تعمیم داد.وی با اشاره به نبود بازوهای اجرایی برای مقابله با بازار سیاه دارو عنوان کرد: عزم جدی برای مقابله با قاچاقچیان و فعالان این بازار سیاه نه اینکه نباشد، ابزارهای آن فراهم نیست. یکی از مشکلات موجود در سیستم دارویی را باید در تغییرات پی‌درپی در سازمان غذا و دارو دانست. با نگاهی به دو سال گذشته چندین مدیرکل در این ساختار تغییر کرده است؟ پس با این تغییرات برنامه بلندمدت نه تنها در این باره که در هیچ‌یک از زوایای این سازمان نمی‌توان داشت. عدم ثبات مدیریت در یک سازمان خود سرمنشأ فساد و مشکلات است.احمدی تاکید کرد: ما متاسفانه در سیستم بهداشت و درمان و سلامت ثبات مدیریت نداریم و مدیران لایق را یکی پس از دیگری از دست می‌دهیم و دیگر جایگزینی برای آن پیدا نمی‌کنیم. در همین سازمان غذا و دارو چندین مدیر‌کل عوض شده است.