رادیوتئاتر؛ جوجه اردک زشت جشنواره فجر!

در حالی که اهالی رادیونمایش، شرکت در جشنواره تئاترفجر را بهترین راه برای دیده و شنیده شدن می‌دانستند، چندی پیش خبر حذف بخش رادیو تئاتر از این جشنواره به علت چابک‌سازی و کم کردن هزینه‌ها به گوش رسید. هرچند مدیر رادیو نمایش از تلاش برای برگرداندن این بخش به جشنواره تئاتر فجر خبر داده، اما انتشار چنین خبری و دلواپسی‌های پس از آن، بیش از همه این آرزو را یادآوری می‌کند که «ای کاش نمایش‌های رادیویی جشنواره مستقلی داشتند.»
برخی از هنرمندان و عوامل رادیو نمایش این پرسش‌ها را به بحث گذاشته که حذف بخش رادیو تئاتر از جشنواره تئاتر فجر چه آسیب‌های احتمالی را برای این ساختار در پی خواهد داشت؟ و بهتر نیست مرکز هنرهای نمایشی رادیو به جای چشم دوختن به عملکرد نهادی دیگر، خود به فکر راه‌اندازی جشنواره‌ای برای نمایش‌های رادیویی باشد.
افت کیفی نمایش‌های رادیویی را نمی‌پذیرم
حمید منوچهری که هنوز به خاطر غم از دست دادن دوستانش داغدار است، صحبت‌هایش را با یادی از احمدی و اسدزاده شروع می‌کند و می‌گوید: ما در طول هفته‌های اخیر گرفتار دوستانی که از دست دادیم بودیم. از دست دادن دوست عزیزم ناصر احمدی که یکی از بهترین‌های گویندگی بود. بعد هم دوست قدیمی و کارگردان بسیار خوب ما داریوش اسدزاده فاجعه بود.
این گوینده پیشکسوت رادیو سپس درباره حذف بخش «رادیو تئاتر» از جشنواره فجر به ایسنا می‌گوید: نمی‌دانم تئاتر رادیویی در جشنواره فجر چرا و کی حذف شده و چون اطلاعی ندارم نمی‌توانم در این مورد اظهار نظر کنم اما مطمئنا نمی‌تواند دلیلی داشته باشد جز اهمال‌کاری دوستان!
او ادامه می‌دهد: ان‌شاءالله که این مساله- حذف رادیو تئاتر از جشنواره فجر- هم رفع شود. چون به هرحال اگر احیانا اتفاقی افتاده که این تصمیم گرفته شده باید درباره دلیل آن تحقیق کرد. هرچیزی که کم شود باعث بدی اتفاق خواهد بود، نه زیبایی. باید فهمید آیا نظرها فرق کرده است؟ آیا کارها ضعیف شده است؟ این اتفاق فقط و فقط می‌تواند به دلیل ضعف کارها باشد که من اصلا نمی‌توانم این را پذیرا باشم. درعین حال که نمایش رادیویی به قوت و قدرت خودش ادامه می‌دهد.
منوچهری درباره داشتن یک جشنواره جدی و مجزا در رادیو در حوزه نمایش‌ می‌گوید: ما جشنواره داشتیم ولی شش سال به تعویق افتاد. مدیران که تعدادی از آنها از تحصیل‌کرده‌های نمایش هم بودند متاسفانه اشتباه کردند. آقای افتخاری مدیریت جدید شبکه نمایش آمد و امسال جشنواره اتفاق افتاد، برنده‌ها هم معلوم شدند ولی نمایش‌ها کوتاه بودند. تا جایی که من خبر دارم آقای دکتر شاه‌آبادی نمایش‌های کوتاه را دوست دارند. من در برنامه‌های ترکیبی با نمایش‌های کوتاه موافقم مثل برنامه‌های صبح جمعه یا عصر جمعه‌ای که کار می‌کردم. این نوع برنامه‌ها، نمایش‌های کوتاه لازم دارند.
این پیشکسوت نمایش رادیویی خاطرنشان می‌کند: نمایش‌های کوتاه امتحان شده بد هم جواب نداده است، باید به سمت و سوی این نوع نمایش برویم، ببینیم چه اتفاقی خواهد افتاد. شاید استقبال خوب باشد. باید نویسنده‌ای باشد که در نوشتن نمایش‌های کوتاه تبحر داشته باشد. نمایش کوتاه نمی‌تواند رساننده تمامی اتفاقات یک نمایش باشد پس باید نویسنده‌ای داشته باشیم که خوب بنویسد. همه بچه‌ها خوب هستند و به کارشان ادامه می‌دهند و روز به روز هم بهتر خواهند شد.
ای کاش نمایش‌های رادیویی جشنواره مستقلی داشته باشد
ایوب آقاخانی، نویسنده، کارگردان و بازیگر درباره حذف بخش رادیو تئاتر از جشنواره فجر در پاسخی صریح بیان می‌کند: واقعیت این است که این کار آسیبی به نمایش رادیویی نمی‌زند اما از امکانی غافل می‌شود که حیف است نادیده گرفته شود. امکان توسعه فهم توانش نمایش رادیویی ایجاد گستره وسیع‌تری از مخاطبان هنر نمایشی به وجود می‌آورد. این مساله خیلی بزرگ، رکین و پایه‌ای است، اینکه ما متوجه باشیم که می‌توانیم از امکان رسانه درجهت تقویت، همه‌گیر شدن هنر نمایش و بعد در یک پله فراتر در امکان همه‌گیر شدن مقوله فرهنگ کوشاتر باشیم و بکوشیم از جشنواره تئاتر فجر که قرار است آینه تمام‌نمایی از توانایی‌های نمایشی در سطح کلان کشور باشد، استفاده کنیم. این مجاور هم قرار گرفتن صحنه و رسانه هر کدام را به دیگری آرام‌آرام تبدیل می‌کند و این اتفاق بزرگی است.
آقاخانی ادامه داد: اینکه بخواهیم بخش رادیویی را از جشنواره فجر حذف کنیم بعد بگوییم رادیو آسیب می‌بیند، طبیعتا آسیبی نمی‌بیند چون هردو این رودخانه‌ها جریان طبیعی خود را در جاری‌گاه تاریخی‌شان طی می‌کنند و اتفاقی هم نمی‌افتد. حرف ما این است که چرا وقتی به سادگی می‌شود اینها را به هم پیوند زد از آن صرف نظر کنیم. این علامت سوال مهم‌تری است تا اینکه ببینیم این اتفاق بدی است یا نه. مهم این است که ما بفهمیم چه امکانی را کی، کجا، چگونه و در چه هدفی استفاده می‌کنیم.
آقاخانی نظر خود را درباره وجود جشنواره مستقل برای نمایش‌های رادیویی اینگونه به ایسنا بیان می‌کند: رادیو خودش جشنواره دارد و در این حوزه فعالیت‌های جدی دارد. یا کسانی که مثل من این اعتقاد را دارند، به دنبال ترکیب و ممزوج کردن این دو هستیم، این پیشنهاد را می‌توان در این شکل بررسی کرد که ای کاش نمایش‌های رادیویی جشنواره مستقلی داشته باشد.
او گفت: رادیو جشنواره‌های مهم و بین‌المللی دارد اما نمایش هم یک بخش از آن است، موافقم که می‌شود این بخش را تبدیل به یک جشنواره پهناورتر کرد. ای کاش نمایش‌های رادیویی همیشه یک جایگاه نهادینه در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر داشته باشد. این ای کاش زوایایی دارد که ریشه‌هایش را گفتم و بدیهی است که واکاوی در این ریشه‌ها به مجال گسترده‌تری نیاز دارد.
در تمام دنیا نمایش رادیویی را روی سرشان می‌گذارند
رویا فلاحی- بازیگر نمایش‌های رادیویی- ‌که اطلاعی از حذف بخش رادیو تئاتر در جشنواره فجر ندارد- با ابراز تاسف بیان می‌کند: نمایش رادیویی یکی از انواع نمایش‌های مطرح و بسیار متفاوت است. این اتفاق باعث می‌شود که رقابت گسترده‌ای صورت نگیرد. من پای صحبت‌های خانم ثریا قاسمی که خودشان از قدیمی‌های این رشته هستند، نشسته‌ام. ایشان معتقد بودند که سخت‌ترین نوع نمایش، نمایش رادیویی است‌ چراکه بدون استفاده از هیچ امکانی و فقط با صوت، حس و حال و صحنه و فضا را باید به مخاطب برسانی. نمایش رادیویی را در تمام دنیا روی سرشان می‌گذارند. اینجا به جای اینکه بیشتر به آن پرداخته شود حذف می‌شود!
فلاحی درباره اینکه خود رادیو باید جشنواره جدی‌تری در حوزه نمایش داشته باشد، در گفت‌وگو با ایسنا اضافه می‌کند: باید جشنواره‌ها به گونه‌ای باشند که همه بتوانند در آن شرکت کنند و رقابت‌های سالم و خوبی صورت بگیرد.‌ به نظر من جشنواره‌ها باید علمی‌تر شوند یعنی اینکه افراد صاحب دانش و سواد این رشته بیشتر در کارها داوری و شرکت کنند. کار نمایش رادیویی باید تخصصی‌تر شود.
فلاحی ادامه داد: اگر جشنواره بزرگ‌تر و جدی‌تری برگزار شود حتما خوب است. جشنواره باعث می‌شود که رقابت سالم به وجود بیاید. البته به نظر من باز هم باید بین خواص رادیو و عوام تفاوتی باشد. زمانی برای شنونده‌ها امکانی در نظر گرفته می‌شود که بتوانند بیایند نمایش بسازند. این با کسی که سال‌هاست در رادیو تجربه دارد بسیار متفاوت است‌ یعنی باید این داوری‌ها جدا از هم صورت بگیرد و تخصصی‌تر باشد.
در حق رادیو اجحاف نکنید
مرضیه صدرایی‌ دوبلور و گوینده رادیو‌ درباره حذف بخش نمایش‌های رادیویی از جشنواره تئاتر فجر چنین می‌گوید: هر جشنواره‌ای محفلی برای تبادل نظرات درباره حرفه و هنری است که بین متخصصان و مخاطبان در جریان است. بخش نمایش‌های رادیویی در جشنواره فجر ضروری است. همیشه هم با استقبال خوبی از طرف مخاطبان مواجه بوده است. یک مدیوم از هنرهای نمایشی رادیو است و نباید حذف شود. من امیدوارم این بخش دوباره به جدول جشنواره فجر برگردد.صدرایی اضافه می‌کند: جشنواره باید باشد. کم و بیش هم بوده است اما وقوع این اتفاق بودجه خودش را هم می‌خواهد. البته مسوولان باید حتما به این مساله توجه کنند و بودجه خاصی برای آن در نظر بگیرند. در جشنواره اخیر بین‌المللی صدا، کارگاه‌ها و ورک‌شاپ‌های خوبی برگزار کردند، از کشورهای دیگر آمده بودند و این تبادل تجربیات خیلی مفید بود.
این گوینده رادیو بار دیگر به حذف بخش رادیو تئاتر از جشنواره فجر اشاره و تصریح می‌کند: با این حال همین یک روزنه و فرصت را هم بخواهند از رادیو بگیرند، خیلی در حقش اجحاف می‌شود. ما باید بازوهایی باشیم که این مدیوم‌های هنر نمایشی را تقویت می‌کنیم. تلویزیون تلاش کند برای معرفی برنامه‌های رادیو، رادیو هم برای تئاتر؛ همه در دل هم جا دارند.
حذف بخش رادیو تئاتر بد فکری هم نیست!
فریبا متخصص، هنرمند فعال در حوزه صدا و تصویر با نظری متفاوت بیان می‌کند: من در جشنواره پارسال حضور داشتم اما این جشنواره هیچ درخششی نداشت و اصلا دیده نشد، لابه‌لای برنامه‌ها اعلام می‌شد و احساس می‌شد که خواستند به یک نحوی این بخش را هم در جشنواره جا بدهند. به نظر من حذف این بخش فکر بدی نیست؛ البته اگر این بخش جای خودش را در جشنواره رادیویی که ما هر سال داریم، داشته باشد‌ یا اینکه برای فجر باشد اما جداگانه و روز مخصوص به خودش را داشته باشد.
متخصص در ادامه می‌گوید: بالاخره رادیو هم قدمت خودش را دارد و یک صنعت است و نمی‌شود از آن گذشت. خیلی‌ها پیچیدگی رادیو را نمی‌شناسند؛ اینکه یک هنرمند مجبور است تمام حس و بازی را با صدا بیان کند و از هیچ چیزی استفاده نکند، حتی در رادیو هنرمند در سکوت هم باید بازی داشته باشد و این خیلی سخت است.
او بیان می‌کند: به نظر من وقتی نمایش‌های رادیویی در دل تئاتر بیاید گم می‌شود و از ارزش واقعی خودش کم می‌شود. به نظر من نمایش‌های رادیویی باید جشنواره جداگانه‌ای داشته باشد. چون من در تلویزیون، تئاتر، سینما و رادیو هستم، شاید کمبود این مساله را بیشتر متوجه شدم.
رادیوتئاتر؛ جوجه اردک زشت جشنواره فجر
در آخر رضا عمرانی، هنرمند رادیو درباره حذف بخش نمایش‌های رادیویی از جشنواره فجر چنین بیان می‌کند: این اتفاق به نمایش‌های رادیویی هیچ آسیبی نمی‌زند. من از اساس فکر می‌کنم زمانی که نمایش رادیویی در جشنواره تئاتر فجر حضور داشت، هم با نفس حضورش موافق بودم ولی با شکل حضورش موافق نبودم.
عمرانی در گفت‌وگویی با ایسنا اظهار می‌کند: به نظرم نمایش رادیویی به عنوان یک جوجه اردک زشت در جشنواره حضور داشته است فقط برای اینکه بگویند ما گوشه چشمی هم به نمایش رادیویی داریم‌ ولی در حد جایگاه و شأن و سابقه و اعتبار نمایش رادیویی در جشنواره به آن توجه نشده است، به نظرم در حد یک آمار دادن و شوخی بوده است.عمرانی تاکید می‌کند: البته این تحلیل شخصی من است، نمایش رادیویی یک سابقه خیلی طولانی دارد‌ یعنی از بدو شروع تاسیس رادیو همزمان نمایش رادیویی هم شروع شده است و افراد خیلی مهم و معتبری در نمایش رادیویی بودند و امروز هم هستند. اینکه مخاطبان امروز شاید خیلی‌ از این افراد را نمی‌شناسند به دلیل فضای موجود، سوپراستارهای سینما و تلویزیون یا تئاتر است که شناخته‌شده‌تر هستند اما نسل جدیدی که سیاستگذار و تصمیم‌گیرنده می‌شوند نباید مثل افراد عادی از شأن و اعتبار نمایش‌های رادیویی بی‌اطلاع باشند. من با شکل حضور نمایش‌های رادیویی در جشنواره فجر هیچ‌وقت موافق نبودم؛ یعنی برگزارکنندگان جشنواره تئاتر فجر یک مساله و دغدغه و هدف محوری داشتند به اسم برگزاری جشنواره تئاتر و می‌گفتند کنار آن رادیویی‌ها هم بیایند.
عمرانی ادامه می‌دهد: بدترین سانس‌ها، مهجورترین سالن‌ها، کم‌ترین امکانات، کم‌ترین تبلیغات، کم‌ترین برد رسانه‌ای صورت گرفته است به نظرم اگر قرار است اینگونه ادامه پیدا کند همان بهتر که حذف شود یا اینکه نمایش رادیویی خودش فکری برای خودش کند، در یک جایگاهی مستقل بتواند خودش را ارائه کند که این مساله هم به مدیریت شبکه نمایش رادیویی برمی‌گردد که اصولا آیا چنین تمایل و همتی داشته باشد که بتواند این اعتبار را برگرداند.رضا عمرانی در عین حال تاکید می‌کند: من نمی‌گویم از اینکه بخش رادیو تئاتر از جشنواره فجر حذف شده است، خوشحالم. حرف من این است که اگر قرار است جوری برگزار شود که تا به حال بوده است، من این شیوه را نمی‌پسندم. کما اینکه خیلی هم در دوره‌های گذشته از طرف رادیویی‌های کاربلد تحویل گرفته نشده است. اگر می‌خواهند افراد صاحب اعتباری در این جشنواره شرکت کنند باید به اندازه شأن این افراد جا باز کنند.