ضعف‌های الگوی سفر ایرانیان

نادر نینوایی- انجام پژوهش و تحقیق دانشگاهی در خصوص وضعیت سفر و گردشگری در کشور از جمله مواردی است که مغفول مانده و چندان توجهی به آن نمی‌شود.
این در حالی است که نتایج و پیش‌بینی‌های بر آمده از تحقیقات علمی می‌تواند در تعیین مسیر، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی آینده صنعت گردشگری بسیار مفید و ثمربخش باشد.
برای اطلاع از نتایج و پیام‌های پژوهشی که در حوزه گردشگری توسط جهاد دانشگاهی انجام‌شده است به سراغ جواد براتی عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی و مدیر گروه اقتصاد گردشگری این پژوهشکده رفتیم.
وی ضمن تاکید بر عوامل مختلف اثرگذار بر شکل‌گیری جریان سفر و گردشگری در کشور می‌گوید که نتایج تحقیق جهاد دانشگاهی مشخص کرده که بیشتر ایرانیان در سفرهای خود در خانه دوستان و آشنایان اقامت می‌کنند و همین امر باعث‌شده عوایدی برای جامعه میزبان نداشته باشند. یکی دیگر از نتایج این امر رسیدن سطح اشغال هتل‌ها به زیر ۲۵درصد است که باعث کاهش درآمد و انتفاع در صنعت هتلداری شده است.
مشروح مصاحبه «جهان‌صنعت» با جواد براتی-عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی در پی می‌آید.
در ماه‌های اخیر بسیاری از فعالان حوزه گردشگری کشور اینطور مطرح می‌کنند که مسائل معیشتی و اجتماعی مانع شکل‌گیری و رونق کسب‌و‌کارهای حوزه سفر و گردشگری شده است. شما به عنوان یک پژوهشگر وضعیت گردشگری ایران در ماه‌های اخیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر گردشگری را در قالب دو بخش گردشگری داخلی و خارجی در نظر بگیریم، باید بگویم گردشگری خارجی از مسائل چهار، پنج‌ماهه اخیر خیلی تحت تاثیر قرار گرفته است. به هر حال برای گردشگر خارجی که به ایران می‌آید جدای از فضای رسانه‌ای و مسائلی که تحت تاثیرشان قرار می‌گیرد، بحث امنیت و موارد دیپلماتیک بین کشورها خیلی پر‌رنگ است.
به همین خاطر در این چند ماه (اخیر) تورهای خارجی زیادی که از قبل برای سفر به ایران رزرو شده بود را لغو کردند و خیلی از افرادی که قصد سفر به کشورمان را داشتند به ایران نیامدند. بنابراین می‌خواهم بگویم در مجموع شرایط گردشگری خارجی‌مان خیلی آسیب‌پذیر شده است.
وضعیت صنعت گردشگری داخلی و کسب‌وکارهای فعال در این حوزه گردشگری به چه شکل است؟ گردشگری داخلی تا چه میزان تحت تاثیر بحران‌ها و مسائل جاری کشور قرار گرفته است؟
گردشگری داخلی در کشور ما شرایط متفاوتی با گردشگری ورودی دارد چون بخش بین‌المللی نقشی بر تصمیم‌گیری مردم برای سفر ندارد.
آنچه که در زمینه گردشگری داخلی مهم است شرایط اقتصادی داخلی کشور و مردم است. در واقع مواردی مثل وضعیت معیشتی مردم و حتی مواردی نظیر وضعیت آب و هوا می‌تواند بر وضعیت گردشگری داخلی اثر بگذارد.
باتوجه به همه مواردی که مطرح شد باید در خصوص قیاس وضعیت گردشگری داخلی سال جاری با سال‌های گذشته بگویم در حوزه گردشگری داخلی تغییرات عموما زیاد نیست که بخواهیم بگوییم امسال با سال گذشته وضعیت خیلی تفاوت دارد.
جهاد دانشگاهی در خصوص الگوی سفر ایرانیان و کم‌و‌کیف سفر و گردشگری در کشور پژوهشی را انجام داده است، نتایج این پژوهش گویای چیست و بر مبنای آن فکر می‌کنید کدام بخش از رفتار سفر و گردشگری ایرانیان مانع توسعه گردشگری داخلی شده است؟
در تشریح الگوی سفر ایرانیان و کم‌و‌کیف سفر و گردشگری در کشور باید بگویم براساس مطالعاتی که در پژوهشکده گردشگری داشتیم، مشخص شد اکثر کسانی که در قالب گردشگری داخلی به سفر رفته‌اند قصدشان بیشتر دیدار اقوام و آشنایان بوده است. البته برآوردمان به صورت نسبی و کلی انجام شده است و صرفا ایامی مثل نوروز و ایام خاص را مدنظر قرار نداده‌ایم.
به نظر شما آمار و اطلاعات به دست آمده در خصوص میزان بالای سفر به خانه دوستان و آشنایان چه چیزی را در خصوص وضعیت سفر و گردشگری در کشور مشخص می‌کند؟
در گردشگری داخلی سهم دیدار آشنایان زیاد است، اقامت در هتل‌ها پایین بوده و نهایتا چیزی بین ۲۰ تا ۲۵ درصد اقامت هتلی در سفرها وجود دارد. اقامت در خانه اقوام و دوستان، مستقر شدن در چادر و مواردی از این دست باعث‌شده که گردشگران خیلی در هتل‌ها اقامت نکنند. در نتیجه این رویکرد در حوزه گردشگری داخلی، هموطنانی که در داخل کشور به سفر می‌روند خیلی نقشی بر اقتصاد جامعه مقصد ندارند و خیلی به آن کمک نمی‌کنند.
صنعت گردشگری در فصول مختلف سال وضعیت متفاوتی را پشت‌سر می‌گذارد و دوران افول و نزول خاص خودش را دارد. در همین راستا باید گفت به هر صورت تعطیلات نوروز مهم‌ترین و بهترین فصل سفر و گردشگری ایران حداقل در حوزه گردشگری داخلی است. باتوجه به این مساله پیش‌بینی شما از میزان سفر و گردشگری داخلی در نوروز ۱۴۰۲ چیست؟
همان‌طور که اشاره کردید گردشگری یک صنعت فصلی است. باید در نظر داشت که ایام پیک و غیرپیک در حوزه گردشگری خواه‌ناخواه وجود دارد. قطعا برای نوروز امسال با توجه به این که بحث کرونا نیز وجود ندارد گردشگری رونق می‌گیرد و حتی برآورد من این است که نوروز ۱۴۰۲ از نوروز ۱۴۰۱ نیز با رشد بیشتری در حوزه گردشگری داخلی همراه باشد.
فکر نمی‌کنید مساله تلاقی ماه رمضان با تعطیلات نوروز امسال بر گردشگری داخلی اثرگذار بوده و باعث کاهش حجم سفرها شود؟
ایام نوروز ایام خاصی برای ایرانیان بوده و فرصت مناسبی برای سفر رفتن است. در تعطیلات نوروز خیلی از کسانی که سفر می‌کنند به دیدار اقوام و آشنایان می‌روند و سهم این افراد کم نیست. بنابراین من فکر نمی‌کنم مساله تلاقی ماه رمضان و نوروز تاثیر خیلی زیادی بر گردشگری نوروز داشته باشد. البته این موضوع بی‌تاثیر نیز نیست و هر سال در ماه رمضان افت در حوزه گردشگری را داریم اما چون مقارن با نوروز می‌شود شرایط با قرار گرفتن ماه رمضان در اردیبهشت‌ماه و ماه‌های دیگر متفاوت است. برهمین اساس فکر می‌کنم از ۲۵ اسفند تا ۵ فروردین پیک سفر و گردشگری در کشور بسیار بالا خواهد بود. بنابراین تعداد سفرها زیاد است و حتی ممکن است تعداد سفرهای نوروز امسال از سال گذشته بیشتر باشد. البته نباید فراموش کنیم که شرایط آب و هوایی نیز بر حجم و میزان سفرها در نوروز بسیار اثرگذار خواهد بود و می‌تواند عامل تعیین‌کننده‌ای باشد.